آخوند ملاآقا حکمي قزويني (قزوين 1184ق- 1285ق)، حکيم متأله و از بزرگترين مدرسان فلسفه و حکمت متعاليه‌ي ملاصدرا. براي أخذ علوم به اصفهان هجرت کرد و نزد آخوند ملاعلي نوري حکمت و فلسفه خواند، وي از طبقه‌ي اول تلاميذ آخوند نوري بود و آخوند او را بسيار مي‌ستود و دوستداران فلسفه را به محضر او هدايت مي‌کرد. در 1230ق که ملامحمد صالح برغاني مدرسه‌ي صالحيه را در قزوين تأسيس کرد، ملا آقا قزويني نيز به شهر زادگاهش برگشت و در آن مدرسه کرسي فلسفه و عرفان را به خود اختصاص داد و حدود پنجاه سال به تدريس پرداخت و شاگردان بسيار پرورش داد که از آن جمله‌اند، آقاعلي مدرس زنوزي که او را بر ديگر استادان خود ترجيح مي‌داد، آقا رضاقلي قزويني مدرس فلسفه، ميرزا عبدالوهاب و شيخ حسن فرزندان ملامحمد صالح برغاني و دو فرزند شيخ حسن ميرزا علي نقي و ميرزا علامه آل صالحي که از مدرسان فلسفه در نجف و کربلا بودند، ملايوسف حکمي قزويني، قرة العين دختر ملامحمد صالح، ميرزاي شيرازي که حدود سه سال تا 1259 در قزوين نزد او تلمذ کرد و سيد جمال الدين اسدآبادي (بنا بر مشهور) و ميرزا محمدصالح تنکابني صاحب قصص العلماء.
ملا آقاي قزويني علاوه بر قدرت بيان و حسن تفهيم، تسلط کامل و احاطه‌ي عجيبي به مباني فلسفه‌ي صدرالمتألهين داشت و از اين نظر کم نظير بود. شيخ احمد احسائي در سفرش به قزوين با او مناظره علمي داشته است. از آثار ملا آقا رساله‌اي در حدوث عالم؛ حواشي اسفار و شرحي بر عرشيه‌ي ملاصدرا است. تاريخ وفات او را اکثراً ذکر نکرده‌اند و يا به اشتباه آورده‌اند. در ظهر اسفار خطي که مقرون به حواشي مفصل ملا آقاست، به خط فرزندش ملا احمد تاريخ وفات او 1285 قمري ذکر شده و در همانجا آمده است که پدرش پس از صد سال عمر با عزت درگذشت و با آنکه در اواخر عمر نابينا شد، ولي حوزه‌ي تدريس فلسفه را هرگز تا پايان عمر ترک نگفت.
کتابنامه:
ديوان راوندي، به تصحيح جلال الدين محدث ارموي، تهران، 1334 ش؛ نسائم الاسحار، ناصرالدين منشي کرماني، به تصحيح محدث ارموي، تهران، 1337 ش؛ آثار الوزراء، عقيلي، به تصحيح جلال الدين محدث ارموي، تهران، 1337ش.
منبع مقاله :
گروه نويسندگان، (1391) دائرةالمعارف تشيع، تهران: حکمت، چاپ اول.