آخوند ملا زين العابدين گلپايگاني (1218-1289ق)، معروف به حجة الاسلام، از فقها و اهل باطن. به گفته‌ي اعتمادالسلطنه «مجتهدي فحل و مرجع جميع اهل فضل بود [و] در جنب فقاهت و علو درجه‌ي اجتهاد وي افاضل…. دوران و مجتهدين ديار ايران خود را خرد مي‌شمردند [و] بعضي از علما او را در دوازده فن صاحب رأي و مقام اجتهاد مي‌دا[نستند] و گروهي در حق آن بزرگوار به مکاشفه و خوارق عادت معتقد [بودند]». وي در گلپايگان متولد شد و پس از تحصيلي چند به اصفهان رفت و به حوزه‌ي شيخ محمدتقي ايوانکئي صاحب هدايه درآمد. بعد از رحلت او عزيمت عتبات کرد و در کربلا و نجف به درس شريف العلماء و صاحب فصول و صاحب جواهر و شيخ حسن بن شيخ جعفر کبير و شيخ علي‌بن شيخ جعفر کبير حاضر گشت و از پي فراغ به گلپايگان بازگشت و به تأليف و انزوا عمر خويش به سر آورد. صاحب لباب الالقاب که از اصحاب او بوده است آورده است که چون شيخ مرتضاي انصاري درگذشت اکابر تلاميذ او همچون ميرزاي شيرازي و سيد حسين ترک به او نامه فرستادند و خواستار آن شدند که از گلپايگان به نجف رود تا از افادات او استفاده کنند، لکن او اعتذار کرد که پيري است کبير و حال وي مساعدت بر قيل و قال نمي‌دارد. صاحب تکمله‌ي امل الآمل نيز که مع الواسطه از او روايت مي‌کند، روايت کرده است که شنيدم که حاج ميرزاحسين حاج ميرزا خليل طهراني جهت زيارت آخوند ملازين العابدين به گلپايگان رفت و از وي اجازت روايت خواست و او نيز به وي اجازتي عام داد. برخي از آثار او عبارتند از: الانوار القدسية در فضائل احمديه؛ رساله در شرح اسماء قدسيه [کذا و شايد اسماء الحسني بوده]، روح الايمان به فارسي؛ شرح دره بحرالعلوم که دو باب صلوة مسافر و نماز جماعت نيز که دره از آن خالي است خود بدان افزوده است؛ کتاب نکاح؛ کتاب متأجر؛ مجموعه‌اي کشکول‌وار و سرانجام کتاب الوارد در غيبت. او به گفته‌ي ايزدگشسب با شيخ احمد احسائي قريب المشرب بوده و به روايت صاحب لباب الالقاب به فقر مي‌گذرانيد و از خانه‌ي خويش جز بندرت بيرون نمي‌آمد.
کتابنامه:
مکارم الآثار، 3/ع 253؛ الکرام البررة، ق 1/ع 1052؛ المآثر و الآثار [سربي]، 197، شمس التواريخ، 134/135؛ لباب الالقاب، 106-107؛ گنجينه‌ي دانشمندان، 499/7-501.
منبع مقاله :
گروه نويسندگان، (1391) دائرةالمعارف تشيع، تهران: حکمت، چاپ اول.