در آداب معاشرت اسلامی برای این که آداب مهمانی به خوبی رعایت شود مهمان وظیفه دارد آدابی را نسبت به میزبان رعایت نماید از جمله:

1- پذیرش دعوت

از جمله حقوقی که مسلمانان به هم دارند، پذیرش دعوت یکدیگر است، حتی نباید مشکلاتی مانند دوری مسافت، مانع از اجابت دعوت شود. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره فرموده است:

«از جمله حقوق لازم مؤمن بر مؤمن، اجابت دعوت اوست».[1]

همچنین فرموده است:

«امتم را سفارش می کنم که دعوت مسلمان را اجابت کنند، هر چند در فاصله دوری باشد؛ زیرا این امر جزو دین است».[2]

2- نرفتن به مهمانی بدون دعوت

وقتی فردی یک مهمانی را ترتیب می دهد و افراد خاصی را دعوت می نماید، افرادی که به این مهمانی دعوت نشده اند حق ندارند بدون اجازه به آن مهمانی بروند.

روایت کرده اند که حضرت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)، هرگاه با جمعی به مهمانی می رفت، اگر کسی در بین آنها بود که به مهمانی دعوت نشده بود، نزدیک خانه میزبان که می رسیدند، به آن شخص می فرمود:

«تو همین جا باش تا برای تو از میزبان اجازه بگیرم».[3]

در برخی روایات نیز کسانی که بدون دعوت به یک مهمانی می روند را به دزدی که مخفیانه وارد مکانی می شود تشبیه نموده اند؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) که می فرماید:

«مَنْ مَشی الَی طَعام لَمْ یدْعَ الَیهِ فَقَدْ دَخَلَ سارقاً خَرَج مُعیراً»[4]؛
«هرکس بی دعوت، به طعامی رود، [چون] دزد به درون رود و ننگین به در آید».

3- تعیین اولویت در پذیرش دعوت

از دیگر آداب مهمانی رفتن، رعایت اولویت در پذیرش دعوت هاست.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می فرماید:

«وقتی دو کس تو را با هم دعوت کردند، دعوت کسی را که خانه اش نزدیک تر است، بپذیر؛ زیرا آن کس که خانه اش نزدیک تر است، در همسایگی مقدم است. همچنین اگر یکی زودتر دعوت کرده است، دعوت او را بپذیر».[5]

حتی بهتر است در دعوت افراد فقیر و ثروتمند، اولویت را به دعوت افراد فقیر بدهد. در آموزه های اسلامی آمده است که:

«در مهمانی، بین فقیر و غنی فرقی نگذارید، بلکه به فقیر زودتر وعده دهید».[6]

4- قبول پیشنهاد میزبان در نشستن

از جمله آداب مهمان این است که چون داخل خانه میزبان شد، در جایی که میزبان از او درخواست می کند، بنشیند و از نشستن در جای نامناسب یا مقابل دری که زنان از آن رفت وآمد می کنند، خودداری کند.

امام باقر (علیه السلام) در این باره می فرماید:

«هرگاه یکی از شما به منزل برادر خود وارد شد، باید هرجا که صاحب خانه گفت، بنشیند؛ چون صاحب خانه به موقعیت خانه خود، آشناتر از مهمان است».[7]

5- نگرفتن روزه مستحبی در مهمانی

انسان مسلمان روزی که به مهمانی دعوت شده است، نباید بدون اجازه میزبان روزه مستحبی بگیرد. حتی اگر هم به طور اتفاقی بر میزبان وارد شده است و روزه مستحبی دارد، آن را عذر قرار ندهد. در آن حال اگر احساس می کند که میزبان با خوردن غذا یا میوه ای که برایش فراهم آورده است، خوشحال می شود، بهتر است افطار کند؛ چون ثواب افطار بیشتر از آن روزه است.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

«مَنْ نَزَلَ علی قَوْمٍ فَلا یصُومَنَّ تَطَوُّعاً الّا باذْنهم»[8]؛
«هر که مهمان شد، بدون اجازه میزبان روزه مستحبی نگیرد».

امام صادق (علیه السلام) فرموده است:

«هر کس که روزه باشد و بر برادر دینی خود وارد شود، نگوید روزه هستم، بلکه باید افطار کند؛ چون خدا ثواب یک سال روزه را برای او می نویسد».[9]

6- بزرگداشت نعمت خدا

بر مهمان است که در پذیرایی تابع باشد؛ یعنی هر چه را میزبان از نعمت های خداوند سر سفره فراهم آورده است، آن را گرامی دارد و تحقیر نکند.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می فرماید:

«در گنه کاری مهمانان همان بس که آنچه را میزبان فراهم می سازد، حقیر و ناچیز شمارند». [10]

بهتر است مهمان با خوردن بیشتر، میزبان را خوش حال کند و نعمت خدا را گرامی دارد. عبدالرحمان بن حجاج می گوید: در خانه امام صادق (علیه السلام) بودیم که برای ما مقداری برنج آوردند و ما عذر آوردیم. امام فرمود: «هرکس ما را بیشتر دوست دارد، بهتر و بیشتر نزد ما غذا می خورد». عبدالرحمان می گوید: پس جلو رفتم و غذا خوردم. امام فرمود: «حالا خوب شد».[11]

7- مراعات حال میزبان

در فرهنگ دینی، مهمان، موجودی «پربرکت»[12]، «هدیه ای از سوی پروردگار، عامل افزایش رزق، سبب آمرزش گناهان»[13] صاحب خانه و سبب نزول مغفرت الهی است. اینها همه در گفتار معصومان (علیهم السلام) و آموزه های دینی وجود دارد، ولی نباید مهمان سبب زحمت و رنجش صاحب خانه شود و او را به دردسر بیندازد.

بعضی افراد آمادگی پذیرش مهمان را ندارند یا وضع مالی مناسبی برای مهمان نوازی ندارند. بعضی از مردم نیز از نظر جا، منزل و امکانات پذیرایی آبرومندانه از مهمان در تنگنا هستند.

همچنین بعضی افراد شغل هایی دارند که مهمان، مزاحم وقت یا کارشان است. در چنین وضعیت هایی، مهمان باید حال میزبان را رعایت کند. برای مثال، سرزده به مهمانی نرود. میزبان را منتظر نگذارد. درباره کاستی های مهمانی گذشت داشته باشد. به موقع مهمانی را ترک کند. میزبان را به تکلّف و زحمت نیندازد. از آوردن همراه خودداری کند و بیش از حد متعارف، مهمان کسی نباشد.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

«الضِّیافَهُ ثَلاثَهُ ایامٍ فما زادَ فَهُوَ صَدَقهٌ وَ عَلَی الضَّیفِ أنْ یتحَوَّل بَعْدَ ثَلَاثة ایامِ»[14]؛
«مهمانی سه روز است. هرچه بیشتر شد، صدقه است و مهمان باید پس از سه روز تغییر جا بدهد».

همچنین می فرماید:

«مهمان تا دو شب اکرام و پذیرایی می شود. اگر شب سوم فرا رسید، دیگر او از اهل خانه به شمار می آید؛ هر چه که بود، می خورد».[15]

8- پرهیز از شکم پرستی

هدف فرد از شرکت در مهمانی باید اکرام برادر مؤمن و پیروی از سنت پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) باشد، نه شکم پرستی[16] و خوش گذرانی.

همچنین بهتر است ادب و نزاکت را در وارد شدن، نشستن، سخن گفتن و غذا خوردن رعایت کند و از شوخی های دور از ادب، خندیدن با صدای بلند، چشم چرانی، دراز کردن پا، پرخوری، پرگویی، غیبت و سخن چینی بپرهیزد.

پی نوشت ها:
[1] . بحارالانوار، ج 72، ص 447.
[2] . همان.
[3] . مکارم الاخلاق، ص 22.
[4] . نهج الفصاحه(با تنظیم موضوعى)، ص 618، ح 15.
[5] . همان، ص 291، ح 2.
[6] . احمد نراقى، معراج السعاده، قم، انتشارات هجرت، 1371، چ 1، ص 435.
[7] . ترجمه میزان الحکمه، ج 2، ص 741، ح 2346.
[8] . نهج الفصاحه(با تنظیم موضوعى)، ص 618، ح 16.
[9] . ابن بابویه(شیخ صدوق)، من لایحضره الفقیه، تهران، مکتبة الصدوق، 1302 ه-. ق، ج 2، ص 86، ح 1798.
[10] . بحارالانوار، ج 72، ص 453.
[11] . ملا محسن فیض کاشانى، محجه البیضاء، ج 3، ص 22.
[12] . نهج الفصاحه(با تنظیم موضوعى)، ص 617.
[13] . بحارالانوار، ج 72، ص 461.
[14] . نهج الفصاحه(با تنظیم موضوعى)، ص 618، ح 9.
[15] . وسائل الشیعه، ج 16، ص 456.
[16] . معراج السعاده، ص 43.

منبع: حوزه نت