قبل توضیح مفهوم مرگ برای کودک تصور او را بشناسید

جالب است بدانید کودکان حتی در سن پایین و از حدود 2 سالگی با مفهوم مرگ آشنا هستند اما آن را به درستی نمی‌شناسند. فرزند شما هنگام روبرو شدن با مرگ حیوانات خانگی و خیابانی، در حین بازی‌ها و داستان با مرگ روبرو می‌شوند. اما باید بدانید کودک شما تصور کاملی مانند شما از مرگ ندارد. کودکان در سنین مختلف توانایی‌های فکری متفاوتی دارند و به همین دلیل تصورشان از مرگ هم عوض می‌شود.

در حدود سن 2 سالگی چون کودک نمی‌تواند مفهوم ابدیت را تصور کند، فکر می‌کند افرادی که می‌میرند دوباره زنده شده و به دنیا برمی‌گردند یا آن که مرده‌ها هم مانند او نیاز به آب و غذا دارند و درد را حس می‌کنند.

این تصورات کودک از خصوصیت طبیعی خود مرکزبینی طبیعی او نشات می‌گیرد و در سال‌های بعد و حدود 6 تا 7 سالگی تغییر می‌کند. پس چگونگی رفتار با کودک و توضیحات‌تان درباره مرگ در تصحیح تصورات او و ممانعت از شکل‌گیری احساس اضطراب، گیجی یا ترس از مرگ برای کودک‌تان بسیار اهمیت دارد.1

واکنش کودکان نسبت به مرگ

کودکان به روش‌هاى مختلف نسبت به مرگ واکنش نشان مى‌دهند: اصلا تعجب نکنید اگر کودک ۲ ساله‌اى در آموزش مهارت توالت رفتن پسرفت کند، یا کودک ۵ ساله‌اى نخواهد به مهد کودک همیشگى‌اش برود، چرا که کودک در جست و جوى علت پریشانى و غمگینى بزرگترها است و مى‌خواهد بداند چرا برنامه روزمره‌اش تغییر کرده است.

او با خودش فکر مى‌‌کند چرا به ناگهان جهان اطرافش این همه نگران کننده شده است. از سوى دیگر ، ممکن است کودکى هم باشد که اصلا واکنشى به مرگ نشان ندهد، یا گاه گاهى در بین شادى و خوشحالى‌هاى کودکانه‌اش به یاد آن بیفتد که این هم کاملا طبیعى است و دلیل سنگدلى کودک نیست!

اصولا کودکان این مفهوم را کم‌کم و به آهستگى درک مى‌کنند و نباید انتظار داشت که همه موضوع را در یک لحظه یا یک روز بفهمند و حتى بسیارى از آنها تا وقتى که کاملا احساس امنیت نکنند، به احساس غم خود اجازه ظهور نمى‌دهند، یعنى فرایندى که ممکن است ماهها تا سالها به طول بینجامد، بخصوص اگر مرگ عزیزى را شاهد بوده باشند.

بعضى از کودکان رفتارهایى انجام مى‌دهند که به نظر عجیب مى‌رسد. مثل بازی‌هاى تشییع جنازه یا اداى مردن کسى را درآوردن. این هم امرى طبیعى است، حتى اگر به نظر بزرگترها غیر معقول باشد. بنابراین ، این روش ابراز احساسات در مورد مرگ را نباید از کودک گرفت.2
 

آموزش مفهوم مرگ به کودکان

صادقانه و دقیق با کودک صحبت کنید

هنگامی که صحبت از آموزش مفهوم مرگ به کودکان می‌شود، بایستی درباره اتفاقی که برای بدن می‌افتد به صورت دقیق برای کودک توضیح دهید. تروگلیو می‌گوید مهم است که این اطلاعات دقیق و ساده باشد. زیرا کودکان اغلب برای درک پایداری مرگ دچار مشکل می‌شوند و پدر و مادر‌ها تنها مسائل را پیچیده‌تر می‌کنند، آن‌ها به جای اطلاعات دقیق دادن، کودکان را دچار سوء تفاهم می‌کنند. این شیوه موجب سردرگمی و ترس کودکان می‌شود.

پدر و مادر‌ها معمولا برای توصیف مرگ از این عبارت‌ها استفاده می‌کنند: “از پیش ما رفت. ما واقعا از اتفاقی که افتاده متاسفیم، او به یک سفر خیلی طولانی رفت. و …”

تروگلیو می‌گوید هر یک از این عبارات پیام‌های اشتباهی را به کودکان می‌دهد. مرده‌ها جایی نمی‌روند، به مسافرت نمی‌روند و قرار نیست برگردند.

به ویژه هنگامی که در مورد مرگ یک حیوان خانگی با کودک صحبت می‌کنید، استفاده از عبارات درست، اهمیت ویژه‌ای دارد.

تروگلیو می‌گوید: “گفتن اینکه سگت برای همیشه به خواب رفته است، اشتباه خیلی بزرگی است.” او توضیح می‌دهد که کودکان در نتیجه شنیدن این حرف، اینگونه فکر می‌کنند: “اگر شما به من می‌گویید که سگ مرده، یعنی به خواب رفته و دیگر از خواب بیدار نخواهد شد، خب، وقتی من شب می‌خوابم، یعنی می‌خواهم بمیرم؟”

اما تروگلیو پیشنهاد مناسبی برای توصیف مرگ ارائه می‌کند، او می‌گوید مرگ را برای کودک این گونه توصیف کنید:”هنگامی که کسی می‌میرد، قلب او متوقف می‌شود، بدن او از کار می‌افتد. دیگر غذا نمی‌خورد و نفس نمی‌کشد – این‌ها اطلاعات دقیق تری در مورد معنای مرگ هستند.”3
 

در مورد کاربرد واژه‌هاى خداوند و بهشت با احتیاط کامل رفتار کنید

دقت کنید این مفاهیم را براى یک کودک ۵ ساله یا حتى کوچکتر بکار مى‌برید و هدف شما این است که او را آرام کنید. پس مراقب باشید او را بیشتر گیج و مضطرب نکنید. براى مثال اگر بگویید «مادربزرگ الان خیلى خوشحال است، چون توى بهشت است.» کودک فکر مى‌کند «چطور مادربزرگ واقعا خوشحال است اگر همه کسانى که دور و بر من هستند، این همه ناراحتند؟!» یا مثلا بگویید که «عمو آنقدر خوب بود که خداوند او را پیش خودش برد.»

کودک فکر مى‌کند اگر خدا عمو را پیش خودش برده چون خوب بوده، پس ممکن است مامان ، من یا هرکس خوب دیگرى را نیز پیش خودش ببرد!!» یا «اگر من هم خیلى خوب باشم، مى‌توانم برم پیش خداوند و بابابزرگ را ببینم» یا اینکه «سعى کنم که بچه بدى باشم تا بتوانم بیشتر پیش بابا و مامان بمانم!»

بنابراین عبارتى بکار ببرید که او را نگران‌تر نسازد. مثلا بگویید: «ما خیلى ناراحتیم که بابابزرگ دیگر پیش ما نیست و ما خیلى دلتنگ او مى‌شویم، ولى این خوب است که بدانى او الان پیش خداوند است.»2

دقیق و ملموس صحبت کنید

مهم‌ترین نکته در توضیح مفهوم مرگ برای کودکان آن است که دقیق و قابل لمس پاسخ دهید. توصیف شما نباید گیج‌کننده یا نامفهوم باشد. مثلا بگویید مرگ یعنی وقتی یک موجود زنده مثل آدم یا حیوان دیگر نفس نمی‌کشد و دیگر تکان نمی‌خورد. اگر کودک کمی بزرگتر است (4-5 سال یا بیشتر) می‌توانید بگویید که کسی که مرده دیگر قلبش کار نمی‌کند.

بگویید کسی که مرده دیگر زنده نمی‌شود و بر نمی‌گردد. برای ملموس‌تر شدن توضیح تان از مثال استفاده کنید. مثلا ماهی کوچولو که در تنگ نگهداری می‌کردید و حالا مرده است. در این راه مطالعه مقاله آموزش پدر و مادر به شما کمک می‌کند تا بدانید چه چیزی را باید برای کودک خود بخواهید و از بیان چه چیزی بپرهیزید.1
 

به کودک اطمینان بدهید که تنها نخواهد ماند

اغلب هنگامی که یکی از نزدیکان کودک فوت می‌کند، کودک احساس سردرگمی و بی ثباتی در زندگی می‌کند. نه فقط به این دلیل که آن فرد دیگر در زندگی او حضور ندارد، بلکه از ترس تنها ماندن و یا رها شدن چنین احساسی به او دست می‌دهد. به همین دلیل تروگلیو می‌گوید زمانی که یک کودک عزادار می‌شود، به او اطمینان دهید که “افراد زیادی در زندگی‌اش وجود دارند، مانند مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها، عمه‌ها و خاله‌ها، عمو‌ها و دایی‌ها، برخی از دوستان واقعی و بسیار خوب که مانند خانواده او هستند.”

به طور خلاصه، تروگلیو می‌گوید، بچه‌ها باید اطمینان داشته باشند: “همیشه کسی هست که از آن‌ها مراقبت کند.”3
 

حضور در مراسم ترحیم را مدیریت کنید

حضور کودک در مراسم تشییع و ترحیم، او را در معرض احساسات شدید بازماندگان قرار می‌دهد. به همین دلیل بسیاری از پدر و مادر‌ها نسبت به بردن کودکان در این مراسم تردید دارند. توصیه تروگلیو این است: به کودکان حق انتخاب بدهید.

تروگلیو می‌گوید: “شما هرگز نباید کودک را مجبور به شرکت در مراسم ترحیم کنید، یا به گونه‌ای رفتار کنید که از شرکت نکردن در مراسم، احساس گناه کند “.

اگر کودک تمایل به شرکت در مراسم تشییع دارد به او بگویید که چه اتفاقاتی قرار است آنجا بیفتد. اگر قرار است چهره شخص مرده گشوده شود، کودک را آگاه کنید. توضیح‌های واضح و دقیق بدهید. سپس اجازه دهید کودک تصمیم بگیرد که آیا آمادگی شرکت در این مراسم را دارد یا خیر.3

پینوشتها
1.www.honarehzendegi.com
2.www.daneshnameh.roshd.ir
3.www.setare.com