بنابر منابع تاریخی، نخستین کسانی که در پی فرمان عمر بن عبدالعزیز به تدوین احادیث مبادرت کردند خالد بن معدان، ابن حزم انصاری، محمد بن شهاب زهری، سعید بن ابی عروبه بوده‌اند. البته بیشتر پژوهشگران، زهری را نخستین فرد دانسته‌اند. (1)
باید دانست که فرمان عمر بن عبدالعزیز نتایج عملی چندان مهمی نداشت و خودداری از تدوین حدیث تا دوره‌ی بنی عباس ادامه یافت. به حکومت رسیدن بنی عباس، که در آغاز خود را پیرو اهل بیت (علیهم السلام) می‌خواندند، و توجه روزافزون مردم به امامان شیعه سبب شد که حکومت در پی تقویت فقه و حدیث سنی برآید. منصور عباسی شخصاً با مالک بن انس (93-179ق) دیدار کرد تا او را به نوشتن کتابی در فقه و حدیث تشویق کند. (2) مالک بن انس از فقهای مدینه و پیشوای مذهب فقهی مالکی در میان اهل تسنن بود. او در پاسخ به خواهش منصور عباسی کتاب المُوَطّأ را نوشت. او فقیهی پایبند به سنت بود و در فقه خود از قیاس و رأی استفاده نمی‌کرد. نسخه‌های متعدد این کتاب اختلاف فراوان دارد. چاپ کنونی آن حاوی 3091 حدیث است. (3)
در همین دوره میان عالمان اهل سنت مُسنَد نویسی رواج یافت. مُسنَد کتابی است که در آن روایاتی که هر یک از صحابه از پیامبر نقل کرده‌اند به تفکیک نام هر صحابی جمع‌آوری شده است. در این کتب هر روایت با سند کامل درج شده است. (4) از مهم‌ترین این مسانید مسند احمد بن حنبل (164-241 ق) است. احمد بن حنبل پیشوای فقه حنبلی است و در دوران مأمون به مخالفت با معتزله برخاست و به علت خودداری از اظهار نظر درباره خلق قرآن به زندان افتاد. او کتاب خود را از میان 750 هزار حدیث انتخاب کرد. او پیش از آنکه از تکمیل کار خود فارغ شود درگذشت و پس از او فرزند و شاگردش به تکمیل آن پرداختند و خود نیز احادیثی بر آن افزودند که این بخش به زیادات مشهور است. چاپ‌های کنونی مسند احمد بن حنبل حاوی 27718 و در برخی چاپ‌ها 27519 حدیث است (5) که از هشتصد صحابی نقل شده است. (6)

پی‌نوشت‌ها

1- نک: معارف، پیشین، 113-116.
2- همان، ص123.
3- نصیری، پیشین، ص139.
4- معارف، پیشین، ص127.
5- نصیری، پیشین، ص141.
6- معارف، پیشین، ص132.

منبع مقاله :
رضایی، رمضان؛ رفیعی، یدالله؛ (1393)، تاریخ علوم در اسلام (جلد اول)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول