آمرزش پیامبر (ص)

 مقصود خداوند از جمله «عَفَا اللَّهُ عَنْکَ»؛ «خدا ببخشایدت» نسبت دادن خطا و گناه به پیامبر نیست. براى روشن تر شدن مطلب توجّه به چند نکته لازم است:
 

یک.

این جمله اى دعایى به منظور مدح و تعظیم پیامبر با ظاهرى عتاب آلود است. برخى از بزرگان، آن را نظیر جمله «خدا پدرت را بیامرزد» دانسته اند که در زبان فارسى بدون این که بخواهیم گناهى براى شخص مزبور اثبات کنیم، به کار مى رود. ر.ک: تفسیر الفخر الرازى، ج 4، ص 651.
 

دو.

این آیات اگرچه به ظاهر پیامبر را توبیخ مى کند ولى در حقیقت منافقین اذن داده شده را مفتضح مى کند. یعنى چرا به اینها اذن قعود دادى و عذر دروغین آنها را قبول کردى در حالى که لیاقت آن را ندارند که اذن داده شوند؟ چرا نگذاشتى این ها مفتضح شوند؟ یعنى اذن دادن تو خطا و گناه نیست بلکه آنها لیاقت چنین عنایت و پرده پوشى را ندارند. بنابراین خداوند در قالب عتاب به پیامبر، متخلّفین از جهاد و کسانى که بدون داشتن عذرى، اجازه شرکت نکردن در جهاد مى گرفتند را مورد عتاب قرار مى دهد. بحارالانوار، ج 17، ص 46 ؛ المیزان، ج 9، ص 285. از این رو امام رضا (علیه السلام) مى فرمایند: این آیه به شیوه خطاب «ایّاک اعنى و اسمعى یا جاره» نازل شده است؛ یعنى به در مى گویند که دیوار بشنود. ر.ک: عیون اخبارالرضا، ج 1، ص 161.
 

سه.

تعبیر «عَفَا اللَّهُ عَنْکَ»، عبارتى رایج در میان عرب است که اساساً دلالتى بر گناهکار بودن یا مقصّر بودن مخاطب ندارد. شاهد مطلب آن است که این تعبیر در روایات نیز براى رسول اکرم (صلى الله علیه و آله) استفاده شده، بدون آنکه مظانّ گناه یا توبیخ باشد. براى مثال زید بن على نقل نموده است: «رسول اللَّه (صلى الله علیه و آله) فرمود: داخل حجره در خواب بودم که جبرئیل بر من وارد شد. سپس حرکتى لطیف به من داده، گفت: «عَفَا اللَّهُ عَنْکَ»؛ بحارالأنوار، ج 18، ص 390.؛ «اى محمّد. برخیز و سوار شو! سپس به پیشگاه پروردگارت وارد این حدیث بیانگر جریان معراج است که سراسر تکریم حضرت ختم المرسلین بوده، هیچ گونه توبیخ و مظنّه گناه در آن نیست. لذا جبرئیل (علیه السلام) تعبیر «عَفَا اللَّهُ عَنْکَ» را به علامت تکریم استعمال نموده است.
 مشابه این تعبیر در مورد اهل بیت (علیهم السلام) نیز از سوى یارانشان به کار مى رفت، بدون این که دلالتى بر گناهکار بودن آنها داشته باشد. برخى از یاران اهل بیت (علیهم السلام) زمانى که آنان را مخاطب قرار مى دادند مى گفتند: «اَصلَحَکَ اللَّه» که معنى لغوى آن عبارت است از: «خدا تو را اصلاح کند».
 ممکن است کسى از این تعبیر برداشت کند که آنها معاذاللَّه امام (علیه السلام) را فاسد دانستند لذا مى گفتند «اصلحک اللَّه». در حالى که چنین نبوده و این عبارت در آن عصر یک تعبیر رایج براى اظهار ارادت بوده است.
 ابن حازم مى گوید: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: «أَصْلَحَکَ اللَّهُ» سرت را بیاور! پس سرش را بوسیدم. امام خندید. پس به امام (علیه السلام) گفتم: «أَصْلَحَکَ اللَّهُ» به یقین دانسته ام که پدرت نرفت مگر این که حجّتى بعد از خود به یادگار گذاشت، همانگونه که پدرش او را به عنوان حجّت بعد از خود باقى گذاشت. پس شهادت مى دهم به خدا که تنها تو حجّت از او هستى بحارالأنوار، ج 23، ص 18.. روایات مشابه دیگرى در این زمینه وجود دارد که نشان مى دهد کاربرد این عبارات امرى رایج بوده و در تمام آنها تعبیر «أَصْلَحَکَ اللَّهُ» براى احترام و تکریم به کار رفته، نه براى بیان گناهکار بودن طرف مقابل. بحارالأنوار، ج 10، ص 382.