آيا اثبات به امامت و ولايت رسيدن حضرت علي ـ عليه السّلام ـ در روز غدير خم داراي شاهدي در قرآن است؟

ولايت و امامت اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ به ويژه حضرت امام علي ـ عليه السّلام ـ در آيات متعدد قرآن كريم مورد تأكيد و سفارش قرار گرفته است، در آيه‌ي 67 سوره‌ي مائده ـ كه به آيه تبليغ معروف است ـ خداوند متعال به پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ دستور ابلاغ امامت و ولايت حضرت علي بن ابي طالب را پس از خويش مي‌دهد، و مي‌فرمايد: «يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرِين‏ » ؛ اي پيامبر! آنچه را از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است كاملاً (به مردم) برسان و اگر نكني، رسالت او را انجام نداده‌اي، خداوند تو را از (خطرات احتمالي) مردم، نگاه مي‌دارد و خداوند جمعيت كافران (لجوج) را هدايت نمي‌كند.
حضرت امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: خداوند متعال به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ وحي كرده بود كه علي را جانشين خود گرداند، ولي نگران بود كه اين كار بر گروهي گران آيد، تا اينكه اين آيه نازل شد …[1]بنابراين، آيه ياد شده به مناسبت ولايت امام علي ـ عليه السّلام ـ و دستور ابلاغ آن به پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نازل شده است، برخي از مفسران اهل تسنن معتقدند كه آيه‌ي ياد شده درباره‌ي روز غدير خم به مناسبت ولايت و امامت امام علي ـ عليه السّلام ـ بر پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نازل شده است.[2]همه‌ي مفسران شيعه نيز معتقدند كه بر اساس روايات فراوان، آيه‌ي ياد شده درباره‌ي روز غدير و به مناسبت ولايت و امامت حضرت امام علي ـ عليه السّلام ـ بر پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نازل شده است.[3]از جمله آيات ديگر مورد اشاره، آيه‌ي سوم سوره‌ي مائده است كه معروف و مشهور به آيه اكمال مي‌باشد، خداوند متعال در آيه‌ي ياد شده مي‌فرمايد: «…ٌ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِينا…» امروز كافران از (زوال) آيين شما، مأيوس شدند، بنابراين از آنها نترسيد و از (مخالفت) من بترسيد، امروز دين شما را كامل كردم، و نعمت خود را بر شما تمام نمودم، و اسلام را به عنوان آيين (جاودان) شما پذيرفتم … .
كافران و منافقان اسلام را قائم به شخص پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي‌ديدند، و منتظر بودند كه با از ميان رفتن آن حضرت، وضعيت به حالت قبل از اسلام برگردد، هنگامي كه ديدند با معرفي مردي كه از نظر علم و تقوا و شجاعت و عدالت و قدرت و … بعد از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ بي‌نظير بود، مأيوس شدند.
بر اساس عقيده‌ي تمام مفسران شيعه، و برخي از مفسران اهل تسنّن آيه 3 سوره‌ي مائده (آيه‌ي اكمال) در روز غدير‌خم و به مناسبت معرفي امامت و ولايت امام علي ـ عليه السّلام ـ بر پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نازل شده است، چنان كه خطيب بغدادي در «تاريخ بغداد» معتقد است كه آيه‌ي 3 سوره‌ي مائده درباره‌ي ولايت حضرت علي ـ عليه السّلام ـ نازل شده است، و پس از معرّفي آن حضرت به وسيله‌ي پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ خليفه‌ي دوم خدمت حضرت علي ـ عليه السّلام ـ رسيد و عرض كرد: بخ، بخ لك يابن ابي طالب اصبحت مولاي و مولي كل مسلم … مبارك باد، مبارك باد اي پسر ابي طالب مولاي من و مولاي همه‌ي مسلمانان گرديدي …[4]در جريان غدير خم در گرماي شديد، پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ مردم را براي امر مهمي دعوت به توقّف كرد، و بعد از خواندن خطبه‌اي با صدايي رسا و بلند فرمود: چه كسي از همه‌ي مردم  نسبت به مسلمانان از خود آنان سزاوارتر است؟ گفتند: خدا و پيامبر داناتر است.
پيامبر فرمود: خدا ولي و رهبر من است، و من مولا و رهبر مؤمنانم و نسبت به آنها از خودشان سزاوارترم، سپس فرمود: فمن كنت مولاه فعلي مولاه، هر كس من مولا و رهبر او هستم، پس علي مولا و رهبر او است، و اين سخن را سه بار فرمود، سپس به آسمان نگاه كرد و فرمود: خداوندا! دوستان او را دوست بدار و دشمنانش را دشمن، محبوب بدار آن كسي كه او را محبوب دارد، و مبغوض بدار آن كسي كه او را مبغوض مي‌دارد، يارانش را ياري كن و …؛
سپس فرمود: همه‌ي حاضران اين خبر را به غائبان برسانند، هنوز جمعيت متفرق نشده بود كه فرشته‌ي وحي نازل شده و آيه‌ي 3 سوره‌ي مائده را بر پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ خواند.
پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: الله اكبر، همان خدايي كه آيين خود را كامل كرد، و نعمت خود را بر ما تمام كرد و از نبوت و رسالت من و ولايت علي ـ عليه السّلام ـ پس از من راضي و خشنود گشت، در اين هنگام جمعيت از جمله خليفه‌ي اول و دوم به امير مؤمنان تبريك گفتند.[5]بنابراين، بر اساس روايات فراوان، در منابع اهل تسنن و تشيّع، آيه‌ي سوم و آيه شصت و هفتم سوره‌‌ي مائده، به مناسبت روز غدير خم و جانشيني و ولايت حضرت علي ـ عليه السّلام ـ نازل شده است، و شاهد گويايي بر، به امامت و ولايت رسيدن حضرت علي ـ عليه السّلام ـ بعد از رحلت پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي‌باشند.[6]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مرحوم طبرسي، تفسير مجمع البيان، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1379 ق، ج2، ص 156.
2. ناصر مكارم شيرازي و ديگران، نمونه، تهران، دار الكتب الاسلاميه، چاپ چهارم، 1367 ش، ج 4، ص 258.
3. محمد حسين طباطبايي، الميزان في تفسير القرآن، تهران، دار الكتب الاسلاميه، چاپ سوم، 1397 ق، ج 5، ص 173.
 
پي نوشت ها:
[1] . ر.ك: طبرسي، مجمع البيان، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1379 ق، ج 2، ص 222.
[2] . ر.ك: جلال الدين السيوطي، الدر المنثور، بيروت، دار المعرفة، چاپ اول، 1365 ق، ج 2، ص 298.
[3] . ر.ك: طبرسي، مجمع البيان، همان، الجمعة العروس الحويزي، قم، نور الثقلين، مطبعة العلميه، ج1، ص 652، طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، قم، دار الكتب الاسلاميه، 1379 ق، ج 6، ص 42 و …
[4] . ر.ك: ابوبكر احمد بن علي الخطيب البغدادي، تاريخ بغداد، بيروت، دار الكتب العلميه، ج8، ص 284.
[5] . ر.ك: كليني، محمّد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1365 ش، ج1، ص 420.
[6] . براي آگاهي بيشتر ر.ك: الذهبي، سير اعلام النبلاء، الطبعة التاسعه، 1413 ق، ج 19، ص 328، احمد بن ابي يعقوب، تاريخ اليعقوبي، قم، مؤسسه و نشر فرهنگ اهل بيت، بي‌تا، ج 2، ص 39، مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، بيروت، مؤسسة الوفاء، 1404 ق، ج30، ص 12.