آيا اهل بيت پيامبر فقط 14 معصوم اند؟

براي پاسخ اين پرسش لازم است ابتدا به معناي «اهل بيت» اشاره شودوسپس کاربردهاي قرآني و روائي اين اصطلاح بيان گردد تا مصاديق اهل بيت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مشخص گردد.
کلمه «اهل» در لغت به معناي بستگان و اقاريب نزديک است. زبيدي مي گويد: اهل الرجل عشيرته و ذووقرباه.[1] کلمه «بيت» به معناي خانه است. ترکيب اين دو کلمه به مفهوم بستگان نزديک از خاندان يک شخص است.
در آيات قران کلمه «اهل بيت» به همين معنا در سه مورد به کار رفته است:
يکي در مورد خانواده حضرت موسي ـ عليه السلام ـ .[2]دوم در مورد خانواده حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ.[3]سوم درمورد بستگان نزديک پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ «انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيرا»[4] تحقيقا خداوند اراده کرده است هر گونه پليدي را از شما خاندان دور نمايد و شما را پاکيزه گرداند.
 در احاديث و روايات نيز آن چه از خاندان عصمت و طهارت به عنوان «اهل بيت» ياد شده است، بر گرفته از اين آيه شريفه است. احاديث نظير: «اني تارک فيکم الثقلين کتاب الله و عترتي اهل بيتي»[5]، «انما مثل اهل بيتي فيکم مثل سفينة نوح…»[6] «اذکرکم الله في اهل بيتي..»[7] و… اين که مراد از «اهل بيت» در قرآن و احاديث چيست و مصاديق آن چه کساني اند؟
از آيه شريفه ياد شده و احاديث مربوط به شأن نزول اين آيه، به روشني استفاده مي شود که مراد از «اهل بيت» تعداد خاصي از نزديکان و اقاريب پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ که اندک و داراي ويژگي عصمت مي باشند هست چون ذيل آيه،آنان را به عنوان معصوم و مطهر از هر گونه عيب و خطائي، توصيف نموده است. بنابراين با توجه به ذيل آيه و نيز با توجه به الف و لام «البيت» معلوم مي شود که آنان افرادي اند که اولا داراي عصمت اند و ثانيا افراد مشخص و معيني اند که الف ولام ناظر به آن بيت معهود مي باشد و شامل همه افراد خانواده پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نمي گردد.
اما اين که تعداد اهل بيت چند نفراند و آنان چه کساني اند؟ از آيه چيزي استفاده نمي شود.
بلکه در اين مورد بايد به گفتار خود پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مراجعه نمود تا معنا و تفسير آيه را بدست آورد و بيت معهود و نيز اهل آن را شناخت زيرا خود قرآن تبيين و توضيح معاني آيات را به پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ واگذار نموده است.
«و انا انزلنا اليک الذکر لتبين للناس ما نزل اليهم»[8] ما قرآن را نازل کرديم به سوي تو تا تو آن چه را براي مردم فرستاديم بيان نمائي.
در شأن نزول اين آيه مبارکه احاديث متعددي از رسول خدا نقل شده است که در منابع حديثي شيعه و اهل سنت آمده است که به چند نمونه اشاره مي شود: ابو سعيد خدري از رسول خدا نقل نموده که فرمود: ايه «انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيرا» درباره من و علي و فاطمه و حسن و حسين، نازل شده است.[9]ام سلمه همسر بزرگوار پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نقل نموده است که «نزلت هذه الآيه في بيتي (انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيرا) و کان في البيت علي و فاطمه و الحسن و الحسين»[10] مي گويد: اين آيه در خانه من نازل شد در حالي که در داخل خانه علي و فاطمه و حسن و حسين ـ عليهم السلام ـ حضور داشتند. سپس مي گويد: «کنت علي باب البيت فقلت: اين انا يا رسول الله؟ قال: انت في خير و الي خير» من درکنار در خانه بودم به پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ عرض کردم که من چکاره ام؟ فرمود: شما در نيکي هستي و پايان خوشي داري.
در بعضي نقل ها آمده است که پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به ام سلمه فرمود: قومي فتنحي عن اهل بيتي قالت: قمت و تنحيت في البيت قريبا»[11] پيامبر فرمود: بلند شو و فاصله بگير از اهل بيت من و من نيز بلند شدم در کناري از خانه قرار گرفتم. اين نشان مي دهد که پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ حتي ام سلمه را نيز مجاز ندانسته تا در جمع اهل بيت قرار گيرد بلکه به او امر نموده تا از آنان فاصله بگيرد سپس جامه را بر آنان پيچيده و اين آيه را در حق آنان تلاوت نموده است.
جابر نيز نقل مي کند وقتي آيه «انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيرا» نازل شد جز علي و فاطمه و حسن و حسين ـ عليهم السلام ـ کسي در آن خانه نبود.[12]طبق اين احاديث، معلوم مي شود که مراد از اهل بيت در آيه عده خاصي از بستگان رسول خداست که اين آيه در شأن آنان نازل شده است يعني علي و فاطمه و حسن و حسين ـ عليهم السلام ـ که در زمان نزول اين آيه در کنار پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ حضور داشتند. البته اين احاديث بيان گر شأن نزول آيه مي باشد و مصاديق اهل بيت را در پنج نفر منحصر نمي کند بلکه گوياي مصاديق آيه در هنگام نزول آن است و لذا پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بعداً اين موضوع را توسعه داده و اصطلاح « اهل البيت» را در مورد دوازده نفر از امامان معصوم ـ عليهم السلام ـ توسعه داد و جانشينان دوازده گانه معصوم ـ عليهم السلام ـ را به عنوان «اهل بيت» معرفي نمود و مردم را به پيروي از آنان فرا خواند. احاديث «ثقلين» و «سفينه» و… که قبلا اشاره شد، بيان گر استمرار حضور اهل بيت در کنار قرآن به عنوان جريان ثابت و مداومي است که امر امامت و رهبري مردم را تا قيامت بر عهده دارند و هيچ گاه اين دو از هم جدا نمي شود.
از امير المومنين ـ عليه السلام ـ در مورد معناي کلام پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ «اني تارک فيکم الثقلين کتاب الله و عترتي…» سئوال شد حضرت فرمود:« من و حسن و حسين و امامان نه گانه از نسل حسين که نهمين آنان مهدي و قائم آنان اند مي باشيم، اين ها هيچگاه از کتاب خدا و کتاب خدا از آنان جدا نخواهد شد تا در حوض بر پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ وارد شوند.[13]»
 در جاي ديگر امير المومنين ـ عليه السلام ـ نقل مي کند:« من در خانه ام سلمه در خدمت رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بودم که آيه (انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس …) نازل شد. پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به من فرمود: اين آيه درباره تو و فرزندت حسن و حسين و اماماني که از نسل تو به وجود مي آيند، نازل شده است. گفتم: يا رسول الله بعد از تو چند نفر به مقام امامت مي رسند؟ فرمود: يا علي تو و بعد از تو دو فرزندت حسن و حسين و بعد از حسين فرزندش علي و بعد از علي فرزندش محمد و بعد از محمد فرزندش جعفر … (تا آخرين امام معرفي مي شود)، سپس پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايد: هکذا وجدت اساميهم مکتوبة علي ساق العرش فسألت الله تعالي عن ذلک فقال: يا محمد هم الائمة بعدک مطهرون معصومون و اعدائهم ملعونون. من اسامي آنان را در ساق عرش الهي اينگونه نوشته شده ديدم از خداوند متعال سوال کردم در مورد آنان فرمود: آنان امامان بعد از تويند که پاکيزه و معصوم اند و دشمنان آنان ملعون مي باشند.[14]»
بنابراين با توجه به آيه تطهير و احاديث وارده در مورد اهل بيت ـ عليهم السلام ـ روشن مي شود که مراد از اهل بيت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ خصوص امامان دوازده گانه معصوم ـ عليهم السلام ـ به همراه خود پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و فاطمه زهرا ـ سلام الله عليها ـ مي باشند و غير از اين چهارده معصوم ـ عليهم السلام ـ کسي ديگري مصداق واژه «اهل البيت» نمي باشد.
پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نيز تعداد آنان، ويژگي هاي آنان و خصوصيات اسمي آنان را به طور روشن معرفي نموده است.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ اهل بيت در آيه تطهير، سيد جعفر مرتضي عاملي.
2ـ اهلبيت در قرآن و حديث، محمدي ري شهري.
3ـ بررسي شخصيت اهل بيت در قرآن، ولي الله نقي پور.
 
پي نوشت ها:
[1]. تاج العروس، ج14، ص35.السيد محمد مرتضي الحسيني الزبيدي.
[2]. «هل ادلکم علي اهل بيت يکفلونه لکم» قصص / 12 ـ 13.
[3]. رحمة الله و برکاته عليکم اهل البيت…» هود / 73.
[4]. احزاب / 32 ـ 33.
[5]. دعائم الاسلام، ج1، ص28؛ امالي صدوق، ص500؛ کمال الدين، ص64.
[6]. شرح الاخبار، ج2، ص502، ج3، ص3؛ بصائر الدرجات، ص317.
[7]. الخلاف، ج1، ص28.
[8]. نحل / 44.
[9]. مجمع الزوائد، ج9، ص167.
[10]. تاريخ بغداد، ج9، ص128، تاريخ ابن عساکر، ج14، ص146، المسانيد، ج2، ص464.
[11]. مجمع الزوائد، ج9، ص166.
[12]. تفسير نور الثقلين، ج4، ص277.
[13]. معاني الاخبار، ص91؛ کمال الدين، ص241؛ بحارالانوار، ج23، ص147.
[14]. کفاية الاثر، ص156.