آيا بدني كه در قيامت روح به آن تعلق مي‏گيرد، عين بدن دنيوي است يا مثل آن؟

يكي از مسايل مهم پس از اثبات معاد جسماني، تعلق روح به بدن دنيوي يا بدن مثالي است كه مورد اختلاف ميان دانشمندان قرار گرفته است و از سوي فلاسفه اسلامي و مكاتب فلسفي، انظار مختلفي ارائه گرديده است. در اينجا به سه ديدگاه اشاره مي‏كنيم:
1ـ ديدگاه شيخ اشراق: روح به بدن برزخي كه لطيف‏تر از بدن دنيوي است، تعلق مي‏گيرد[1].
2ـ ديدگاه طرفداران فلسفه مشاء: در جهان پس از مرگ و عالم قيامت، تنها روح محشور مي‏شود و از حشر ابدان خبري نيست.[2]3ـ ديدگاه و نظر صدرالمتألهين: روح به بدن مثالي كه مخلوق خود روح بوده، او را ابداع و اختراع مي‏كند، تعلق مي‏گيرد.[3]با توجه به آيات و روايات هر سه ديدگاه مردود و باطل است. برخلاف اين انظار و ديدگاه‏ها، قرآن مجيد، تعلق روح را به بدن دنيوي مي‏داند.  که به طور نمونه به چند آيه اشاره مي‏شود:
1ـ «قل يحييها الذي انشأها اوّل مرّه و هو بكل شي‏ء عليم؛[4] كسي كه اولين بار استخوانهاي پوسيده را خلق كرده دوباره آن را زنده خواهد نمود، او به هر چيز آگاه و داناست».
از اين آيه استفاده مي‏شود كه مجموع عناصري كه بدن دنيوي را تشكيل مي‏دهد، بار ديگر تبديل به بدن گرديده، با روح همراه مي‏گردد.
2ـ «اَيَحْسَبُ الانسانُ اَن لَنْ نَجْمَع عِظامَه بَلي قادِرينَ عَلي اَن نُسوّي بَنانَه[5]؛ آيا انسان مي‏پندارد كه استخوانهاي او را جمع آوري نخواهيم كرد، بلكه خداوند قادر و تواناست كه بند انگشتان او را هماهنگ بازسازي نمايد».
3ـ «و نفخ في الصور فاذا هم من الاجداث الي ربّهم ينسلون[6]؛ در واپسين روز هنگامي كه در صور دميده شود، آدميان از جايگاهشان برخاسته، به سوي پروردگارشان مي‏شتابند».
و اما روايات،   از رواياتي كه راجع به معاد جسماني وارد است، نيز استفاده مي‏شود، كه تعلق روح به بدن دنيوي امر مسلّم است، به طور خلاصه به ذكر سه روايت اكتفاء مي‏شود:
1ـ «اُخْرَجَهُم مِن ضَرائحِ القُبُور وَ اوْكارِ الطُّيور وَ اوجَرَهِ السَّباع وَ مَطارِح الْمَهالِك، سِراعاً اِلي اَمْرِهِ مُهْطِعينَ اِلي مَعادِه[7]؛ خفتگان وادي مرگ از دل گورها و لانه‏هاي پرندگان و خانه‏هاي درندگان و جايگاه و محل نابوديشان بيرون شده، به فرمان الهي به سوي جايگاه ابدي مي‏شتابند».
2ـ «وَاعْلَموا اَنَّهُ لَيْسَ لِهذا الْجِلْدِ الرَّقيق صَبْرٌ عَلَي النّارِ فَأرْحَموا نُفوسَكُم[8]؛ آگاه باشيد پوست نازك بدن تاب و توان آتش سوزان جهنم را ندارد. پس جانهايتان را پاس داريد».
3ـ امام صادق‏ ـ عليه السلام ـ در جواب ابن ابي العوجا كه درباره عذاب شدن بدن دوم در قيامت سؤال كرد، مي‏فرمايد:
«بدن دوم مانند خشت خشك شده‏اي مي‏ماند كه پس از نرم شدن و مخلوط كردن با آب به صورت اوّل در مي‏آيد».[9]از مجموع آيات و رواياتي كه تذكر داده شد، به اين نتيجه مي‏رسيم كه، تعلق روح به بدن دنيوي امري ضروري و مسلّم است.
از برخي آيات استفاده مي‏شود كه بدن اخروي، مثل بدن دنيوي است، نه عين آن، مانند اين آيه شريفه:
«اَوَلَيْسَ الّذي خَلَقَ السّمواتِ و الارْضَ يقادِرٍ عَلي اَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُم بَلي وَ هُوَ الْخَلاّقُ العَليم[10]؛ آيا كسي كه آفريدگار آسمانها و زمين است، قدرت ندارد مانند و مثل انسان‏ها را بيافريند، چرا كه او آفريدگار دانا و آگاه است».
در اين آيه به جاي (عينهم)، (مثلهم) آورده شده است. در آيه ديگر چنين آمده است:
«كُلَّما نَضِجَتْ جُلودَهُمْ بَدَلْناهُم جُلوداً غَيْرَها[11]؛ هرگاه پوست بدن كفار در آتش سوزان جهنم بسوزد، پوست ديگري جايگزين آن خواهيم نمود».
به حسب ظاهر بين اين دو دسته از آيات، منافات و ضدّيت ديده مي‏شود، ولي با دقت و توجه، منافات، برطرف مي‏شود، زيرا بدن دوم به يك معني و اعتبار، عين بدن اول و به يك اعتبار، مثل و مانند است، از اين نظر كه روح و ماده هر دو بدن يكي بوده و بدن اخروي از همان عناصري آفريده و تشكيل شده كه بدن نخست و دنيوي بدان تبديل گرديده، بدن اخروي عين بدن اولي است، و اما از اين جهت كه اين عناصر و مواد براي بار دوم آفريده مي‏شود، و آفرينشي پس از آفرينش است، بايد گفت مثل و مانند بدن اول است نه عين آن.
مرحوم علامه طباطبائي(ره) در اين مورد مي‏فرمايد:
پس از پژوهش و تحقيقات علمي به اثبات رسيده كه، اجزاء بدن انسان در طول عمر در معرض تحليل و تغييرات است و هر چند سال يك بار، همه اعضاي بدن به كلّي عوض مي‏گردد. در عين حال شخص انسان، به عينه همان شخص سابق مي‏باشد و تغيير اجزاي بدن هيچ تأثيري در بطلان شخصيت وي ندارد. به عبارت روشن‏تر، هر يك از انسانها 50 و يا 60 سال عمر مي‏كنند، روزي كودك و روزي جوان بوده و روزي قدم به پيري مي‏گذارد. اما حقيقتي كه با لفظ من« تعبير مي‏شود و آن را نفس مي‏ناميم، هيچ گونه تغييري نيافته و ثابت و استوار است. بنابراين شخصيت انسان با نفس اوست نه با بدن و از ميان رفتن مقداري از مادّه بدن با فرض تعلق همان نفس، شخصيّت انسان را تغيير نمي‏دهد و اگر روز رستاخيز، نفس انسان به هر كدام از بدن‏ها كه اجزاء آن عوض شده، تعلق يابد و يا كمبودي داشته، با اجزاء ديگري كامل گردد، بدن انسان همان بدن دنيوي و انسان به عينه، همان شخص خواهد بود.[12]با نظر داشت اين مطلب، هيچ گونه تنافي بين آيات وجود نداشته، تعلق روح به بدن دنيوي اثبات مي‏گردد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ معاد انسان و جهان، آيت اللَّه جعفر سبحاني.
2ـ معاد و جهان پس از مرگ، آيت اللَّه مكارم شيرازي.
3ـ اسلام و انسان معاصر، علامه طباطبائي(ره).

پي نوشت ها:
[1] . اسفار، ج 9، ص 198.
[2] . همان.
[3] . همان.
[4] . يس/ 76.
[5] . قيامت/ 3 و 4.
[6] . يس/ 51.
[7] . نهج البلاغه، ابن ابي الحديد، ج 6، خطبه 82.
[8] . نهج البلاغه، صبحي الصالح، خطبه 183.
[9] . كتاب حق اليقين، مؤلف: عبداللَّه شبّر، ص 72.
[10] . يس / 81.
[11] . نساء / 56.
[12]. اسلام و انسان معاصر، علامه طباطبائي، ص 102.