آيا تبعيت از والدين حد و مرزي دارد يا مطلق است؟ در صورتي كه والدين فرزندان خود را به امور ناشايست وادار كنند و فرزندان از آن سرپيچي كنند، آيا رنجش والدين و نفرين آنان، سبب عاق والدين خواهد شد؟

احترام به پدر و مادر و نكوداشت آنان از نكاتي است كه در مكتب اسلام بسيار بر آن سفارش شده است به گونه‌اي كه پس از وظايف الهي، بزرگترين و مهم‌ترين وظيفه، وظيفه فرزندان در برابر والدين است. در آيات قرآن به ويژه در سورة شريفه اسراء، به پاره‌اي از شيوه‌هاي برخورد فرزندان با والدين اشاره شده است كه در اينجا به طور گذرا به آن اشاره مي كنيم:
1) احسان به پدر و مادر، به ويژه هنگام پيري
 2) پرهيز از سخنان درشت و دور از ادب
 3) بر زبان آوردن سخناني آميخته با احترام و از روي لطف و رأفت
 4) داشتن نهايت تواضع و فروتني در برابر والدين
 5) دعا و طلب رحمت براي آنان
 6) فرياد نزدن بر سر آنان
 7) پرهيز از برخوردي كه والدين احساس كنند، فرزندان از خدمت كردن به والدين خود خسته شده‌اند. در روايات نيز به شيوه هاي بر خورد فرزندان با والدين اشاره شده است.
 رسول خدا (صلي الله عليه وآله) فرمودند: نظر به چهرة پدر و مادر از روي رأفت و رحمت، عبادت است.[1] احترام به پدر و مادر سبب آسان شدن مرگ است و چنين فردي در دنيا دچار تنگدستي نمي‌شود.[2] امام صادق (ع) فرمودند: كسي كه شكرگزار والدين خود نباشد، سپاسگزار خداوند نخواهد بود.[3] فردي از رسول خدا (صلي الله عليه وآله ) پرسيد: «ما حق الوالدين علي ولدهما؟» حق پدر و مادر بر فرزند چيست؟ حضرت فرمودند: «هما جنتك و نارك» پدر و مادر (عامل به) بهشت رفتن و جهنم رفتن تو هستند.[4]عاق پدر  و مادر عبارت است از خشمگين نمودن و شكستن دل آنان كه طبق روايات چنين فردي، در دنيا و آخرت خير نمي‌بيند. در آيات قرآن نسبت به احترام، احسان و پاسداشت مقام و جايگاه والدين قيدي به نام ايمان نيامده است، بنابراين بايد به همه پدران و مادران احسان كرد؛ حتي اگر مشرك و كافر باشند. اما زماني كه سخن از اطاعت و فرمانبرداري به ميان مي‌آيد، صريح آيه قرآن و روايات است كه اين اطاعت حد و مرز دارد و نبايد توهم كرد كه فرزند بايد به طور كامل تسليم والدين باشد.
خداوند در اين باره مي فرمايد: «ما انسان را نسبت به پدر و مادرش به نيكي توصيه مي كنيم ولي اگر پدر و مادر تلاش كردند تا به من (خداوند) از روي جهل و ناداني،  شرك بورزي، از آنان اطاعت مكن.»[5]بنابراين در صورتي كه والدين  فرزندان را به رفتارهاي ناشايست فرا ‌خوانند و فرزندان از آن سرپيچي كنند، ممكن است والدين به نفرين و عاق فرزند بپردازند، اما اين نفرين و رنجش خاطر، هيچ تأثيري بر جاي نخواهد گذاشت؛ زيرا عاق والدين از حقوق است و آنان را در زمينة فراخواني به نافرماني خداوند حقي نيست تا فرزندان در صورت نافرماني، مستحق عاق والدين شوند. براي مثال، وقتي كه والدين فرزندش را به سوي رفتارهاي ناشايست مانند ترك نماز، روي آوردن به مواد مخدر و … دعوت ‌كنند، فرزندان مي‌توانند سرپيچي نموده و دستورات آنان را ناديده بگيرند؛ زيرا اطاعت از والدين و اداي حق آنان دائر مدار اطاعت از دستورات خداوند است و در صورتي كه بين اطاعت از پدر و مادر و اطاعت از خداوند تعارض ايجاد شود، اطاعت از فرامين الهي مقدم است. امّا بايد به اين نكته توجه شود كه اطاعت نكردن از آنها در چنين شرايطي هرگز به معني بدرفتاري با آنان نيست بلكه حتي در اين شرايط نيز بايد آنان را مورد احسان و احترام قرار داد.

پي نوشت ها:
[1] . صابري يزدي، علي رضا، الحكم الزاهره، مترجم: محمد رضا انصاري محلاتي، مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامي، چاپ دوم، 1375، ص448.
[2] . همان، ص 448.
[3] . مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، ج 74، ص 68، ب 2،  ح40.
[4] . الترغيب و الترهيب، ج 3، ص 316.
[5] . عنكبوت/8.