آيا تحريف قرآن ممكن است؟

همان طور كه تمام موجودات جهان، از اتم گرفته تا ستارگان، طبق قوانين نظام الهى به سوى تكامل پيش مى روند و يك دانه طى قانون و به شرايط معينى به صورت درخت تنومندى در مى آيد و يا زنبور عسل با وحى الهى[1] با نظم و تمدنى عالى به زندگى اجتماعى مي پردازد؛ انسان نيز كه گل سر سبد موجودات است، از اين قاعده مستثنى نيست و براى رسيدن به تكامل نيازمند به قوانين الهى است.
نبوت در زندگى انسان همان قوانين الهى است كه به پيامبران وحى شده، تا كاروان بشريّت را به سوى خير، صلاح ،سعادت وكمال راهنمايى كند.
ضرورت نبوت، اقتضا دارد كه پيام هاى الهى به طور سالم و دست نخورده، در دسترس انسان ها قرار گيرد تا بتوانند از آنها براى پيمودن راه سعادت دنيا و آخرت شان بهره گيرند. بنابراين، مصونيت قرآن كريم تا هنگام ابلاغ به مردم، همانند هر كتاب آسمانى ديگر، جاى بحث ندارد. اما چنان كه مى دانيم ساير كتب آسمانى، بعد از آنكه در اختيار مردم قرار گرفت، كمابيش دستخوش تحريفات و تغييراتى گرديد و يا پس از چندى به دست فراموشى سپرده شد، چنان كه امروز اثرى از كتاب حضرت نوح و حضرت ابراهيم «عليهما السلام» در دست نيست و كتاب حضرت موسى و حضرت عيسى «عليهما السلام» به صورت اصلى يافت نمى شود. با توجه به اين مطلب، سؤالى مطرح مى شود كه: از كجا بدانيم كه آنچه امروز به نام آخرين كتاب آسمانى در دست ماست همان كتابى است كه بر پيامبر اسلام – صلي الله عليه و آله وسلم –  نازل شده و هيچ گونه تغيير و تبديلى در آن، راه نيافته و نه چيزى بر آن افزوده و نه چيزى از آن، كاسته شده است؟[2]قرآن كتاب مقدس و پر ارزشى است كه محصول مغز بشر نيست، مجموعه اى از سخن الهى است كه مدت 23 سال به وسيله امين وحى خدا «جبرئيل» بر قلب نازنين پيشواى گرامى اسلام – صلي الله عليه و آله وسلم – نازل گرديد.
كلمات نغز آن سايه روشن هايى حيرت انگيز است كه بلنداى معانى و فصاحت آن از اوج تصور هر خردمند بالاتر است، به حدّى كه با آنكه پانزده قرن است فرياد (تحدّى) و مبارزه طلبى آن در جهان طنين انداز است، جهانيان در برابر اين دعوت سر در گريبان حيرت فرو برده اند و در مقابل جلال و عظمت بيكران آن مات و مبهوت مانده اند.
قرآن كريم، با جاذبه و اعتبار و سنديّت و حجّيتى كه دارد، دست نخورده و بدون تحريف و بى كم و كاست، آن گونه كه توسط فرشته وحى نازل شده محفوظ ماند و به دست ما رسيده است.

دلايل تحريف نشدن قرآن
 1. عدم تحريف تا زمان حال
كسانى كه اندك آشنايى با تاريخ اسلام و مسلمانان دارند و از اهتمام رسول اكرم – صلي الله عليه و آله- و جانشينان معصومش – عليهم السلام- به كتابت و ضبط آيات قرآن آگاه باشند و همچنين از اهتمام مسلمانان به حفظ كردن آيات قرآن مطلع باشند ـ بطورى كه تنها در يك جنگ، عدد شهدايى كه حافظ قرآن بودند به هفتاد نفر رسيد ـ و نيز از نقل متواتر قرآن در طول چهارده قرن و اهتمام به شمارش آيات ، كلمات، حروف و مانند آنها، با خبر باشند، چنين كسانى احتمال كمترين تحريف در اين كتاب شريف را نخواهند داد.[3]2. عدم امكان تحريف در زمان هاى آينده
در اين مورد مى توان مصونيت قرآن كريم را با بيانى مركب از يك دليل عقلى و يك دليل نقلى ثابت كرد؛ يعنى مى توان نخست، زياد نشدن چيزى بر قرآن كريم را با دليل عقلى ثابت كرد و بعد از ثابت شدن اين كه قرآن موجود، از طرف خداى متعال است با استناد به آيات آن ،كاسته نشدن چيزى از آن را نيز به اثبات رساند.
از اين روى، موضوع مصونيت قرآن شريف از هر گونه تحريف را تا امروز در دو بخش جداگانه مورد بررسى قرار مى دهيم.
1. زياد نشدن چيزى بر قرآن
زياد نشدن چيزى بر قرآن كريم، مورد اجماع همه مسلمانان است[4] و هيچ گونه حادثه اى كه منشأ احتمال افزايش چيزى بر قرآن شود ،روى نداده و هيچ سندى براى چنين احتمالى، قابل ارائه نيست. در عين حال، مى توان فرض افزايش را با دليل عقلى نيز ابطال كرد به اين بيان كه اگر فرض شود كه مطلب تامى بر قرآن، افزوده شده معنايش اين است كه آوردن مثل قرآن، امكان داشته و چنين فرضى با اعجاز قرآن و عدم توانايى بشر برآوردن مثل آن، سازگار نيست و اگر فرض شود كه تنها يك كلمه يا آيه كوتاهى افزوده شده، لازمه اش اين است كه نظم سخن به هم خورده باشد و از صورت اصل اعجاز آميزش خارج شده باشد و در اين صورت قابل تقليد و آوردن مانند آن خواهد بود، زيرا نظم اعجازآميز عبارات قرآن به انتخاب كلمات و حروف نيز بستگى دارد و با دگرگونى آنها از حالت اعجازآميز، خارج مى شود.
پس به همان دليلى كه معجزه بودن قرآن كريم، ثابت شده[5] محفوظ بودن آن از اضافات نيز ثابت مى شود. چنان كه با همين دليل، كم شدن كلمات با جملاتى كه موجب خروج آيات از حالت اعجاز باشد، نفى مى گردد .
2. كم نشدن چيزى از قرآن
بزرگان علماى اسلام از شيعه و سنى، تصريح و تأكيد كرده اند به اينكه: همانگونه كه چيزى بر قرآن كريم افزوده نشده، چيزى هم از آن كم نشده است و براى اين مطلب دلائل فراوانى آورده اند، ولى متأسفانه در اثر نقل پاره اى روايات مجهول در كتب حديث فريقين و برداشت نادرست از برخى روايات ، بعضى احتمال داده اند و يا حتى تأكيد كرده اند كه آياتى از قرآن كريم، حذف شده است.[6]اما علاوه بر وجود قرائن قطعى تاريخى بر مصونيت قرآن كريم از هرگونه تحريفى ـ خواه به زياد كردن باشد و خواه به حذف كردن ـ و علاوه بر اينكه حذفى كه موجب به هم خوردن نظم اعجازآميز آن باشد به وسيله دليل اعجاز، نفى مى شود؛ مى توان مصونيت از حذف آيه يا سوره مستقل را از خود قرآن كريم استفاده كرد.
يعنى بعد از آنكه ثابت شد كه همه قرآن موجود، كلام خداست و چيزى بر آن، افزوده نشده، مفاد آيات آن به عنوان محكم ترين دليل نقلى و تعبدى، حجّت مى شود، و يكى از مطالبى كه از آيات كريمه قرآن بدست مى آيد همين است كه خداى متعال، مصونيت اين كتاب را از هر گونه تحريفى ضمانت كرده است بر خلاف ساير كتب آسمانى كه نگهدارى آنها به عهده مردم گذاشته شده بود.
خداوند متعال در اين باره  مى فرمايد:«إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ[7]؛بى ترديد، ما اين قرآن را به تدريج نازل كرده ايم و قطعاً نگهبان آن خواهيم بود.»
اين آيه شريفه از دو جمله تشكيل يافته است: در جمله اوّل « إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ » بر اين مطلب تأكيد شده كه قرآن كريم از طرف خداى متعال نازل شده و در هنگام نزول هيچ گونه تصرفى در آن صورت نگرفته است و در جمله دوّم « وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ » با استفاده مجدد از ادوات تأكيد و هيئتى كه دلالت بر استمرار مى كند، محفوظ بودن هميشگى قرآن از هر گونه تحريفى تضمين شده است. با استفاده از اين آيه شريفه، محفوظ بودن قرآن را از حذف آيه يا سوره مستقلى (به نحوى كه موجب به هم خوردن نظم اعجازآميز آن نشود) ثابت مي گردد. و بدين ترتيب، مصونيت قرآن كريم از تحريف به زيادى و حذف، با بيانى مركب از يك دليل عقلى و يك دليل نقلى، ثابت مى شود.[8]3. دعوت همه پيشوايان اسلام به قرآن موجود
بررسى كلمات پيشوايان بزرگ اسلامعليهم السلام ( که جانشين رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم بودند و مسئوليت حفظ دين را برعهده داشتند) نشان مى دهد كه از همان آغاز اسلام مردم را به تلاوت و بررسى و عمل به همين قرآن موجود دعوت مى كردند، و اين خود نشان مى دهد كه اين كتاب آسمانى به صورت يك مجموعه دست نخورده در همه قرون از جمله قرون نخستين اسلام بوده است.[9]4 . خاتميت رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم
اصولا پس از قبول خاتميت پيامبر اسلام – صلي الله عليه و آله و سلم – و اين كه آيين اسلام آخرين آيين الهى است و رسالت قرآن تا پايان جهان برقرار خواهد بود، چگونه مى توان باور كرد كه خدا اين يگانه سند اسلام و پيامبر خاتم -صلي الله عليه و آله و سلم- را پاسدارى نكند؟
با توضيحاتى كه ذكر شد به خوبى معلوم مى شود كه قرآن چنان كه در گذشته تحريف نشده، و مقتضاى هر يك از دليل هاى دوم و سوم و چهارم اين است كه در آينده هم تحريفى صورت نخواهد گرفت.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. طباطبايى، محمد حسين، قرآن در اسلام.
2. مصباح يزدى، محمد تقى، آموزش عقايد.
3. سبحانى، جعفر، منشور عقايد اماميه.
4. حسن زاده آملى، حسن، قرآن هرگز تحريف نشده.

پي نوشت ها:
[1]  .نحل / 68 : و پروردگار تو به زنبور عسل (وحى‏) [و الهام غريزى‏] نمود كه‏: (از كوه‏ها و درختان و داربستهايى كه مردم مى‏سازند، خانه‏هايى برگزين‏!
[2]. ر.ك: مصباح يزدى، محمد تقى، آموزش عقايد، تهران، سازمان تبليغات اسلامي، ص 318.
[3]. ر.ك: طباطبائى، محمد حسين، قرآن در اسلام، ص 197
[4]. در اين جا به برخى از علماى بزرگ اماميه كه به صراحت قائل به عدم تحريف هستند اشاره مى شود:
الف ـ شيخ طوسى در ابتداى جلد اوّل تفسير تبيان، ج1، ص3 ؛
ب ـ طبرسى در مقدمه تفسير مجمع البيان ؛
ج ـ سيد مرتضى كه از اعظم علماى اماميه در قرن چهارم هجرى است كه كلام وى در مقدمه مجمع البيان آمده است ؛
د ـ شيخ صدوق در كتاب الاعتقادات، ص93 ؛
ه‍ـ شيخ مفيد در كتاب اجوبة المسائل السروية، مطبوع در مجموعة الرسائل، ص266 ؛
و ـ سيد بن طاووس، در كتاب «سعد السعود» ص 144 ؛
موارد فوق از كتاب منشور عقايد اماميه، آيت الله جعفر سبحانى صفحه 142 نقل شده است .
[5]. مصباح يزدى، محمد تقى، آموزش عقايد، ص306
[6]. براى توضيح بيشتردر اثبات عدم تحريف و نقد دلايل مدعيان تحريف رجوع شود :  سبحانى، جعفر، منشور عقايد اماميه، ص143؛ و موسوي خمينى، سيد روح الله، تهذيب الاصول، ج2، ص96.
[7]  . حجر / 9 .
[8]. مصباح يزدى، محمد تقى، آموزش عقايد، ص320ـ322
[9]. ر.ك. نهج البلاغه، خطبه 133،176،198