آيا تعبير خواب ابن سيرين واقعيت دارد يا خير؟

1. اصل خواب و تعبير آن:
خواب و يا به تعبير دين «رؤيا» عبارت است از صحنه‌هايي كه انسان در خواب مي‌بيند.[1] اصل خواب و تعبير آن مورد قبول همه است و واقعيت دارد. علم تعبير خواب از هزاران سال پيش تا به امروز، همواره مورد توجّه پيامبران و امامان (ع) و دانشمندان و عموم مردم بوده است. خداوند تبارک و تعالي اين علم را به حضرت يوسف(ع) و بعضي از پيامبران داده و قرآن کريم نيز بدان اشاره نموده است. در حديثي از امام علي(ع) نقل شده است كه: چون مؤمني خواب ببيند، تعبير آن لازم است تا از خواب بهره‌ي نيكو برگيرد و اگر خواب بد ديد با صدقه، دعا و ذكر خداي تعالي، از خود رفع شرّ كند.[2]در كشور ما از زمان­هاي گذشته تا امروز به همّت علماء و بزرگان کتاب­هايي در زمينه فنّ تعبير خواب به طرق گوناگون تأليف و چاپ شده است. امّا از ميان انواع و اقسام آن­ها تعبير خواب ابن سيرين بيش از ساير تأليفات، مورد علاقه مردم بوده و هست.[3] ابوبكر محمد ابن سيرين از جمله فقها و راويان معروف تعبير خواب بوده و در قرن اوّل هجري مي‌زيسته و در سال 110 هجري وفات يافته است. پدرش سيرين و مادرش صفيّه نام داشت. او در بصره سكونت مي­کرد. در مورد وي روايات و داستان‌هاي زيادي نقل شده از جمله آن­ها اين كه: او خود را از يك صحنه‌ي كام جويي نجات داد و خداوند به پاس عفت و پاكدامني­اش همانند يوسف(ع) علم تعبير خواب به او عطا کرد. ولي صحت و سقم روايت فوق چندان روشن نيست هر چند انتساب اين داستان به ابن سيرين سابقه­اي طولاني دارد.[4]2. تعبير خواب علم و فنّ است:
ابن سيرين درباره ي تعبير خواب مي‌گويد:
… هر كس مي‌خواهد تعبير خواب نمايد بايد علم تعبير قرآن كريم را بداند و از اخبار حضرت مصطفي(ع) آگاه باشد. از امثال و حِكَم عرب و عجم اطلاع داشته باشد. اشعار و فرهنگ و زبان و زمان عصر خويش را بداند و نيز زيرك و عارف باشد. روان‌شناس و قيافه‌شناس باشد… و همه اين علوم با توفيق الهي به دست خواهد آمد.[5] بنابراين بحث تعبير خواب بحث كارشناسي و تخصصي است و همانند علم تفسير قرآن و ديگر علوم، بايد روشمندانه انجام گيرد.
3. انواع خواب و انوع تعبير:
خواب به اعتبارات مختلف، انواع و اقسام گوناگون پيدا مي‌كند. به يك اعتبار، اقسام خواب عبارت است از:
1.    خواب‌هاي صادقانه و قابل تعبير
2.    خواب‌هاي آشفته و بدون تعبير. خواب‌هاي صادقانه، مانند: روياهاي پيامبران و افراد بزرگ که آينده و آتيه را پيش‌گويي مي‌كند و از امور مهمّ خبر مي‌دهد. مانند خواب پيامبر اسلام در مورد فتح مكّه و خواب حضرت يوسف(ع) كه 40 سال بعد تعبير شد و ايشان به وزارت و قدرت رسيدند… .[6]از پيامبر(ص) نقل شده است كه: « الرؤيا ثلاثةٌ»: 1. بشري من اللهِ 2. و تحزين من الشيطان 3. والذّي يحدث به الانسان نفسه فيراه في منامه. خواب سه گونه است:1. گاهي بشارتي است از ناحيه خداوند 2. گاهي وسيله ي غم و اندوه از سوي شيطان. 3. گاهي مسائلي است كه انسان در فكر خود مي‌پروراند و آن را در خواب مي‌بيند!.» رؤياهاي رحماني مي‌تواند بيانگر خبرها و وقوع حوادثي از آينده باشد و دريچه‌اي براي آگاهي به غيب و امور نهاني باشد.[7] اما خواب‌هاي شيطاني تعبير نمي‌شوند. در مورد حقيقت تعبير رؤيا، بايد گفت گاهي تفسير و تعبير رؤيا مادي صورت مي‌گيرد و گاهي روحي…[8]4. تعبير و تفسير روشمند و بر اساس قواعد:
اهميّت هر عمل به روشمندانه بودن آن است و ميزان ارزش گذاري هر کار به تخصّصي است که در آن به کار رفته است. تعبير خواب نيز از اين قاعده جدا نيست. مهمّ در علم تعبير خواب آن است كه فرد از احاطه ي كافي برخوردار باشد و بر اساس قواعد خاص اين علم خواب‌ها را تعبير و تفسير بكند. چنين كاري از ناحيه ي هر كس صورت گيرد ارزشمند است چه مطابق با واقع شود و چه به خطاء رود.
اگر كارشناس در كار خود خطاء‌كند، مرتكب گناه نشده و عذاب نمي‌بيند. چون كارش را روشنمندانه و بر اساس قواعد دنبال كرده است.
5. جمع بندي و نتيجه‌گيري:‌
1. اصل خواب و تعبير آن مورد اتّفاق همه است و ريشه قرآني و روايي دارد. 2. رؤياهاي رحماني براي پيامبران و امامان و دانشمندان اتفاق مي­افتد و از ناحيه ي خودشان تعبير مي‎شد. 3. قرآن شريف به رؤياهاي زيادي اشاره كرده كه همه ي‌ آن ها از امور مهمّ خبر داده است. مانند خواب حضرت يوسف كه حضرت يعقوب آن را تعبير كرد و حدود 40 سال بعد. 4. تعبير خواب يك فنّ و علم است و بايد روشنمندانه و بر اساس قواعد صورت پذيرد. 5. ابن سيرين در مورد تعبير خواب،‌ كارشناس بوده و بر اساس قواعد خاص اين علم تعبير خواب مي­کرده است. 6. مهمّ در مورد تعبير خواب اين است كه روشنمندانه و از روي قواعد خاص خودش پيش برود و اگر چنين تعبيري، از خواب ارائه گردد. از ناحيه ي هر كس باشد،‌ از ارزش خاصي برخوردار است. هر چند مطابق با واقع نشود. چون ممكن است يك كارشناس هم در كار خود خطا بكند كه خطا نيز مي‌كنند و مصون از آن نيست.
تعبير خواب ابن سيرين مانند بعضي از تعبير خواب­هاي ديگران كار كارشناسي است. امّا ممكن است به خطا رود و مطابق با واقع نشود. تخصّص و كارشناسي به معناي مصونيّت از اشتباه و خطاء نيست. در كارشناسي تنها احاطه‌ بر قواعد مهمّ است. به عنوان مثال،‌ به ابن سيرين گفتند: «در خواب، شخصي مهر بر دهان و فرج مردم مي‌زند» ايشان روشنمندانه جواب گفت:‌ او مؤذن ماه رمضان است كه با اذان گفتن، خوردن و نكاح را ممنوع اعلام مي‌كند.[9] از اين گونه تعبير خواب‌ها در تعبير خواب ابن سيرين زياد است و بسياري از آن ها درست و مطابق با واقع و ممكن است بعضي از آن ها مطابق با واقع هم نباشد. نتيجه اين که علم تعبير خواب،‌ فنّي است كه ابن سيرين از آن برخوردار بوده و چون كار او کار كارشناسي است، ارزش خاصي دارد.

معرفي منابع جهت مطالعه  بيشتر:
1. تفسير نمونه، ‌ج 9 ص 318.
2. تفسير نور، ج 6 ص 22.
3. تعبير خواب نوين، محمد مهدي علي­خواه.
4. سلطان خيال، مريم فرجي.

پي نوشت ها:
[1] . طباطبايي، سيّد محمّد حسين، تفسير الميزان، ترجمه ي سيّد محمّد باقر موسوي همداني، ج13، تهران: مركز نشر فرهنگي رجا و انتشارات اميركبير، چهارم ، 1378، ص237.
[2] . جيثل ابن ابراهيم تفليسي، ابوالفضل، و تعبير خواب ابن سيرين، تهران:‌ نمونه، سوم، 1378، ص 21.
[3] . همان.
[4] . همان.
[5] . همان، ص44.
[6] . مکارم شيرازي، ناصر تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ پانزدهم، 1374، ج9، ص311.
[7] . هاشمي رفسنجاني، علي اکبر، تفسير راهنما، قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، چاپ اول، 1378، ج8، ص312.
[8] . تفسير نمونه، همان، ص318.
[9] . قرائتي، محسن، تفسير نور، ج6، تهران: مركز فرهنگي درس‌هايي از قرآن، اوّل، 1378، ص22.