خداوند متعال راه توبه و برگشت را به روي انسان ها گشوده است و آنان مي توانند با توبه و استغفار، گناهان گذشته خود را جبران کنند و پس از توبه به درگاه خدا ديگر بار راه تقوا و عبادت را پيش گيرند. به اين جهت قرآن مجيد و روايات اهل بيت (ع)، مردم را به توبه دعوت و تشويق نموده اند.
خداوند در يکي از آيات فرموده است: «قل يا عبادي الذين اسرفوا علي انفسهم لا تقنطوا من رحمه ا… ان ا… يغفر الذنوب جميعا انه هو الغفور الرحيم و انيبوا الي ربکم» ؛ اي بندگان خدا که بر خود اسراف و ستم کرده ايد، از رحمت خداوند نااميد نشويد که خدا همه گناهان را مي آمرزد و به درگاه پروردگارتان انابه کنيد.»
آيات ديگري هست که همگي دلالت بر غفران و بخشش و عفو الهي دارند. غفران و عفو در لغت به معناي پاک کردن و محو کردن آثار (گناه) است.
در روايات از پيامبر (ص) نقل شده است : « التائب من الذنب کمن لا ذنب له : کسي که از گناه توبه کند، مثل کسي است که گناهي نکرده است». بنابراين توبه کردن از گناهان باعث زدودن گناه و پاک شدن مي شود و در روز قيامت از گناه بازخواست نمي شود. اما تذکر چند نکته لازم است :
1 ـ توبه بايد واقعي و حقيقي باشد : چه بسا افرادي که استغفار مي کنند، باز به گناه آلوده مي شوند و هيچ گونه تصميم جدي بر ترک گناه نمي گيرند. کار اين گونه افراد با اين گونه استغفار و توبه، شبيه استهزاء و مسخره کردن خدا است! اميرالمومنين (ع) در مورد کسي که استغفار لفظي و ظاهري داشت، فرمود : « مادرت بر تو بگريد! آيا مي داني توبه و استغفار به چه معنايي است؟ استغفار مقام بلندمرتبگان است و شش معنا و مرحله دارد که اولين مرحله آن پشيماني جدي از کرده هاي زشت است ».
2ـ پذيرفته شدن توبه بسيار مهم است : انجام گناه بسيار آسان است اما توبه و قبول شدن توبه مشکل است، مخصوصا توبه از برخي گناهان نياز به گريه و انابه فراوان به درگاه خدا دارد.
3 ـ اگر حق الناس را ضايع کرده است، ابتدا بايد آنان راضي شوند، سپس توبه و استغفار به درگاه خدا پذيرفته شود.
4 ـ کسي که از ابتدا راه اصلاح پيش گيرد، بسيار تفاوت دارد با کسي که اهل معصيت بوده و بعد توبه کرده است، زيرا در آن مدت که او اهل تقوا و پاکي بوده، به همان مقدار جلوتر از گناهکار و از ارج و قرب معنوي بسياري برخوردار است.

از کجا بفهميم که خداوند توبه ما را قبول کرده است؟
 

پذيرش توبه شرايط خاصي دارد. هر گاه آن شرايط محقق گشت، توبه نيز مورد قبول حق تعالي قرار مي گيرد. خداوند در آيات کثيري به گناهکاران و کساني که به نفس خويش ستم کردند و آن را در معرض معصيت قرار دادند، توصيه کرده است که توبه کنند و رابطه بين خود و خدا را اصلاح کنند. خداوند همه گناهان آنان را خواهد بخشيد. قرآن مجيد مي فرمايد : « مگر کساني که توبه کردند و به اصلاح کارهاي فاسد خود پرداختند و آنچه را کتمان کرده بودند، بيان کنند. در اين صورت توبه آنها را مي پذيرم و من بسيار عذرپذير و قبول کننده توبه و مهربانم ».

چه کسي در وفاي به عهد راستگوتر از خداوند است؟
 

قرآن مجيد وعده داده که خداوند توبه را از بندگانش مي پذيرد. بنابراين گناهکاري که به گناه خويش اعتراف دارد و از آن پشيمان است و عزم جدي بر ترک گناه و جبران گناهان گذشته از حق الناس و حق ا… دارد، بايد به قبولي توبه خويش و رحمت و مغفرت خداوند اميدوار باشد.
پس از انجام توبه هيچ حالت انتظاري براي قبول توبه نيست. امام علي (ع) مي فرمايد : « به هر کس که چهار چيز اعطا شد، از چهار چيز محروم نگردد؛ هر کس دعا کرد، از اجابتش محروم نشد و هر کس توبه کرد، از قبولي آن محروم نگرديد و هر کس استغفار کرد، از بخشش محروم نشد و هر کس شکر فرستاد، از افزون شدن محروم نخواهد شد».

راه هايي که انسان مي تواند دريابد توبه او پذيرفته شده:
 

1 ـ احساس بهجت و آرامش خاصي که پس از دعا و توبه به انسان دست مي دهد يا به تعبير ديگر احساس سبکي از گناهان و آلودگي ها.
2 ـ هر قدر انسان از گناهان خود به طور جدي پشيمان شده و با تضرع و التجاي بيشتري خدا را بخواند، توبه او مقبول تر است. بنابراين ميزان انقلاب روحي انسان در حال استغفار نيز مي تواند به عنوان يک علامت به کار آيد.
3ـ ميزان اعتماد به وعده هاي نيکوي الهي، قابليت و عنايات الهي را افزون مي سازد. بنابراين هر اندازه خداباوري و توکل و اعتماد به وعده هاي او را در خود افزون يافتيم، مي توانيم بيشتر اميد يابيم که ما را پذيرا گشته است.
4 ـ هر قدر آثار واقعي توبه در اعمال و کنش هاي ما بيشتر هويدا گردد، يعني رغبت کمتري به گناه و اراده و عزم راسخ تري در اطاعت پروردگار يابيم، نشان مي دهد که توبه ما واقعي تر بوده و به همين نسبت مقبول تر واقع گرديده است. امام امت (ع) مي فرمودند : « اگر بعد از ماه مبارک رمضان تغييري در حالات خود يافتيد، به همان نسبت وارد ضيافت ا… شده ايد. ولي اگر دگرگوني در شما پديد نيامد، از آن بي بهره مانديد».
نکته مهمي که بايد مورد توجه قرار گيرد، اين است که آيا ما توانسته ايم همه شرايط لازم توبه را محقق سازيم ؟ آيا شيريني گناه از جان ما به طور کامل رخت بر بسته است؟
اين مساله است که ما را پيوسته در حال خوف و رجا نگه مي دارد. هم اميدوار به لطف و رحمت الهي باشيم و هم خوف و واهمه از اين که مبادا برخي از شريط توبه را محقق نساخته باشيم.
منبع: نشريه موفقيت شماره 20