آيا دعاي ندبه از زبان امام معصوم صادر شده است؟

1. اين دعا را سيّد جليل صاحب مناقب و مفاخر، سيّد رضي‌الدين علي بن طاووس (ره)، كه از اعلام قرن هفتم هجري قمري است و از رجال بزرگ شيعه و صاحب كتب و تأليفات بسياري است، در كتاب «اقبال»[1] خويش و در كتاب مصباح الزائر فصل هفتم (نسخة خطي)، و شيخ جليل محمّد بن جعفر بن مشهدي حائري از اعلام قرن ششم هجري در كتاب مزار معروف به مزار محمّد بن المشهدي كه علامة مجلسي آن را «مزار كبير» ناميده است،[2] نقل كرده‌اند و همچنين در مزار قديم، كه ظاهراً از مؤلفات قطب‌الدين راوندي است، نقل شده است. نقل اين دعا در مثل هر يك از اين سه كتاب، دليل اين است كه اين شخصيت هاي بزرگ و معتبر و حديث‌شناس، اين دعا را معتبر شناخته‌اند.
2. پيش از اين سه بزگوار، شيخ جليل ثقه، ابوالفرج محمّد بن علي ‌بن يعقوب بن اسحاق بن ابي قرّة قناني، معاصر نجاشي و از بزرگان قرن پنجم هجري‌قمري در كتاب دعائي كه شيخ محمّد بن المشهدي در كتاب مزار و سيّد بن طاووس در مصباح الزائر و اقبال، از آن بسيار نقل كرده‌اند و مورد اعتماد آنها بوده است و همچنين از مأخذ كتاب مزار قديم مي‌باشد، اين دعا را روايت كرده است و در كتبي مثل «رجال نجاشي»[3] و «علاّمه»[4]، توثيق شده است و نقل ايشان دليل بر اعتبار دعا مي‌باشد و بلكه استحباب خواندن آن را در عيدهاي چهار گانه (جمعه، فطر، قربان و غدير) تأييد كرده است.
3. شيخ جليل ثقه، ابوجعفر محمّد بن الحسين بن سفيان بَزوفَري[5] در كتاب دعاي خود، دعاي ندبه را روايت كرده است و ايشان از مشايخ شيخ مفيد رضوان الله عليهم است كه برحسب اسانيد روايات كتاب أمالي شيخ ابي علي طوسي، شيخ مفيد از او بسيار روايت كرده و براي او طلب رحمت نموده است و محدث نوري در خاتمه مستدرك[6] او را چهل و دومين شيخ از مشايخ شيخ مفيد شمرده و وثاقت و جلالت قدر او را گواهي فرموده است، اين شيخ جليل نيز استحباب خواندن اين دعا را صريحاً فتوا داده است.[7] اگر كسي بگويد: «محمّد بن الحسين بزوفري در عصر ائمه نبوده تا از امام اين دعا را اخذ كرده باشد، معلوم نيست از چه كسي و از كجا اين دعا را گرفته است». جواب مي‌دهيم؛ مگر كسي گفته است محمّد بن الحسين بزوفري اين دعا را بدون واسطه از امام معصوم روايت كرده است، مگر لازم است هركسي كه روايتي را از امام معصوم نقل مي‌كند، معاصر با ائمه اطهار باشد. مگر نمي‌شود حديثي را با سند در كتاب خود روايت كرده باشد، يا روايت معتبر و مسلّمي را با حذف سند و به طور ارسال نقل نمايد، بلكه چون در آن اعصار كه نزديك به عصر ائمه بوده و رسم براين نبوده كه در كتاب‌ها روايتي را بدون سند بياورند و اگر هم بدون سند مي‌آوردند، عين متن را ذكر مي‌كردند. اطمينان حاصل است كه يا اين دعا در كتاب بزوفري با سند بوده و پس از اين‌كه از كتاب او نقل شده، از روي مسامحه سند آن را نقل نكرده‌اند، يا اين‌كه آن قدر معروف و مشهور بوده كه بزوفري هم خود را از ذكر سند آن بي‌نياز مي‌شمرده است. بنابراين مي‌توان حدس زد كه خواندن اين دعا در اعصار نزديك به عصر ائمه ـ عليه السّلام ـ و غيبت صغري هم، مثل عصر ما بين شيعه متداول و مرسوم بوده است.
4 . علاّمه مجلسي، با دقّت و تتبّع و احاطه و اطلاع وسيع و فوق‌العاده‌اي كه اخبار و احاديث، رجال روايات و معرفت اساتيد دارد علاوه برآن كه در كتاب‌هايي مثل «بحارالانوار[8]، تحفة الزائر چاپ سنگي» كه در مقدمه بر اعتبار سند ادعية آن شهادت داده است، نقل فرموده: صريحاً و بالخصوص، اعتبار سند دعاي ندبه را كه منتهي به حضرت امام حعفر صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌شود، تصديق فرموده و عبارت اين نابغة‌ جهان علم، در كتاب زادالمعاد اين است: «و امّا دعاي ندبه كه مشتمل بر عقائد حقه و تأسف بر غيبت حضرت قائم (عج) به سند معتبر، از حضرت امام جعفر صادق ـ عليه السّلام ـ منقول است، كه سنّت است اين دعاي را در چهار عيد بخوانيد يعني: جمعه، عيد فطر، عيد قربان، عيد غدير»[9] علاوه برايشان علاّمه صدر‌الدين محمّد طباطبايي يزدي متوفي 1154 هجري نيز در ابتداي شرحي كه بر دعاي ندبه مرقوم فرموده. استناد به روايت مرويه از امام جعفر صادق ـ عليه السّلام ـ نموده است.
 
معرفي منبع جهت مطالعه بيشتر:
1.«امامت و مهدويت» بخش «فروغ ولايت در دعاي ندبه»، نوشتة آيت الله لطف الله صافي گلپايگاني مراجعه شود. (ص 253 ـ 350).

پي نوشت ها:
[1] . سيّد بن طاووس، اقبال الاعمال، ص 295 ـ 299.
[2] . محمّدبن المشهدي، مزاركبير، دعاي صدو هفتم، (نسخة خطي).
[3] . كشي، محمد بن عمر بن عبدالعزيز، رجال كشي، ص 282، رجال نجاشي، ص 283.
[4] . حلي، حسن بن يوسف بن مطهر، رجال علامه، ص 164،  رجال علاّمه، ص 164.
[5] . بزوفر به فتح باء و فاء، ده بزرگي است از توابع قوسان در نزديكي واسط و بغداد، در كنار نهر موفقي در غرب دجله (معجم البلدان)، ج2، ص 166.
[6] . محدث نوري، مستدرك، ج3، ص 521.
[7] . مرحوم استاد اعظم، آيت الله بروجردي (ره) كه در علم رجال و حديث مانند ساير علوم داراي تبحر بود مي‌فرمود: يكي از طرق معروف رجال شخصيت تلامذه و شاگردان آنها است كه وقتي شخصيتي مثل مفيد از كسي كثيرالروايه بود و قدحي در او نشده است، اماره بر آن است كه او مورد وثوق و اعتماد است.
[8] . مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج102، ص 104 ـ 110.
[9] . مجلسي، محمدباقر، زادالمعاد، ص 491.