آيا شب قدر در تمام جهان يك شب است؟

در دين اسلام درباره اهمّيّت و عظمت «شب قدر» مطالب زيادى وارد شده و اين شب بنا به قول مشهور، يكى از شب هاى نوزدهم يا بيست و يكم و يا بيست و سوّم ماه رمضان است، كه براي آن عبادت ها و دستورات خاصّى رسيده است.به نظر مى رسد كه «شب قدر» در تمام سال بيش از يك شب نيست ولى از طرفى مى دانيم كه به جهت تفاوت افق، ماه رمضان در بعضى از كشورها يكى دو روز زودتر و در بعضى ديرتر آغاز مى شود، روى اين حساب «شب قدر» اين نقاط هم يكى دو شب با هم اختلاف پيدا مى كنند و بدين ترتيب براى نقاط مختلف، شب قدرهاى متعدّدى به وجود مى آيد. اين وضع، با يكى بودن شب قدر در تمام سال و اين كه فرشتگان در اين شب مخصوص، با رحمت الهى فرود مى آيند، چگونه جمع مي شود؟ و يا اين  نكته كه بعضي معتقدند شب قدر اختصاص به زمان پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) و محيط مكّه داشت و در زمان هاى بعد شب قدر وجود ندارد، چگونه است؟
از نظر مدارك و دلايل دينى مسلّم است كه «شب قدر» اختصاص به زمان پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) و محيط حجاز نداشته و در همه زمان ها و براى همه نقاط مختلف «شب قدر» با همه عظمت و اهمّيّتش وجود دارد و اين مطلب جاى بحث و گفتگو ندارد.به عنوان مثال در آياتي كه از شب قدر سخن گفته شده، فعل مضارع به كار رفته است. مانند آيه 4 سوره قدر :« تَنزََّلُ الْمَلَئكَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا»[1] و آيه 4 سوره دخان: « فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ»[2]. فعل مضارع در اين آيات استمرار وقوع شب قدر را مي رساند. و اگر فقط همان يك شب در زمان حيات رسول خدا منظور بود، لزومي نداشت فعل مضارع كه استمرار را مي رساند استفاده شود. بنابراين شب قدر منحصر در شب نزول قرآن و آن سالى كه قرآن در آن شبش نازل شد نيست، بلكه با تكرر سنوات، آن شب هم تكرار مى‏ شود، پس در هر ماه رمضان از هر سال قمرى شب قدرى هست، كه در آن شب امور سال آينده تا شب قدر سال بعد اندازه گيرى و مقدر مى‏ شود.[3] برخي نيز گمان مي كنند كه منظور از يكى بودن شب قدر در تمام سال اين است كه براى تمام نقاط مختلف روى زمين در هر سال، شب واحد و مشتركى، شب قدر معيّن شده بطورى كه اين شب در ساعت معيّنى در سراسر كره زمين آغاز و در ساعت معيّنى هم پايان مى پذيرد.در حالى كه اين تصوّر اشتباه است، چون مى دانيم زمين كروى است و هميشه يك نيمكره آن در تاريكى و نيمكره ديگر آن در روشنايى قرار دارد و به اين ترتيب اصلا امكان ندارد كه در ساعت هاى معيّن و مشتركى در سراسر زمين شب باشد. منظور از اين «شب قدر» در سراسر سال يك شب است، اين است كه براى اهالى هر نقطه اى بر حسب سال قمرى خودشان، تنها يك «شب قدر» وجود دارد.
مي توان اينگونه توضيح داد كه اهالى هر نقطه، سال قمرى خود را بر حسب افق خاصّ آن نقطه از اوّل ماه محرّم آغاز مى كنند و پس از گذشتن چند ماه قمرى، ماه رمضان همان نقطه هم برحسب افق خاصّ آن جا آغاز مى شود و در اين ماه، شب نوزدهم يا بيست و يكم و يا بيست و سوّم براى اهالى آن نقطه «شب قدر» است.اين مطلب كه اهالى هر نقطه، ايّام و اوقات مقدّس خود را بايد با افق خاصّ آن نقطه تعيين كنند اختصاص به شب قدر نداشته، در ساير روزها و اوقات مقدّس اسلامى هم همين حساب وجود دارد; مثلا روز عيد فطر و قربان در اسلام روزهاى مقدّسى است و براى آنها عبادت ها و دستورهاى خاصّى وارد شده و هر كدام از اين اعياد هم در تمام سال بيش از يك روز نيست; اين روز واحد را در كشورهاى مختلف اسلامى با تفاوت افقى كه دارند با مراجعه به افق خاصّ هر كشور تعيين مى گردد و به اين جهت در بسيارى اوقات – مثلا عيد قربان در كشور سعودى – يك روز زودتر از ايران و بعضى از كشورهاى ديگر آغاز مى شود.بايد توجّه داشت كه اين حساب درباره «شب قدر» با مطالبى مانند اين كه فرشتگان در اين شب نازل مى شوند منافاتى ندارد، زيرا تمام اين جريان ها كه حكايت از توسعه حرمت خاصّ الهى در اين شب مى كند، براى اهالى هر نقطه اى در شب قدر خاصّ آن نقطه صورت مى گيرد.[4] پي نوشت:
[1] . فرشتگان و «روح» در آن شب به اذن پروردگارشان براى (تقدير) هر كارى نازل مى‏ شوند. قدر،4
[2] . در آن شب هر امرى بر اساس حكمت (الهى) تدبير و جدا مى‏ گردد. دخان،4
[3] . ترجمه تفسير الميزان، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسين حوزه علميه قم، 1374،ج‏20، ص: 561-562
[4] . پاسخ به پرسش هاي مذهبي، آيت الله مكارم شيرازي، بخش ششم، تفسير، سوال 9