آيا عذاب در برزخ باعث كم شدن عذاب در قيامت مي شود و انساني كه حدود هزار سال مانده به قيامت بميرد با يكي كه يك روز مانده به قيامت بميرد آيا عذاب آنها با هم فرق دارد؟

درباره اين پرسش بايد گفت: اولاً، از آن جا كه عالم برزخ عالم غيرمادي است حرکت در آن راه ندارد چون حركت به معناي امتدادي است كه در متن ذات حقايق مادي وجود دارد و يكي از ابعاد موجود مادي شمرده مي شود و چون زمان، عبارت است از مقدار حركت پس در عالم برزخ زمان نيز وجود ندارد. به عبارت ديگر زمان چيزي جز مقدار حرکت نيست و حرکت هم اختصاص به عالم ماده دارد و چون عالم برزخ عالم غير مادي است در آن حرکت نيست و به تبع زمان هم نخواهد بود به علاوه اين که زمان به مفهوم عاميانه ي آن كه از طلوع و غروب ماه و خورشيد پيش مي آيد و ثانيه و ساعت و روز، ماه و سال را برابر آن محاسبه مي كنند، نيز در برزخ مطرح نيست پس زمان به هيچ يكي از معاني آن در برزخ وجود ندارد. به همين جهت مدت توقف در برزخ را در حال نعمت و يا رنج و عذاب با زمان و مثلاً يك روز يا هزار سال و مانند آن نمي شود محاسبه كرد.[1] پس بدليل آن كه توقف در برزخ را با زمان نمي شود محاسبه كرد اندازه چشيدن عذاب برزخي را نيز با مقياس زمان، مثل هزار سال و يا چند روز نبايد محاسبه نمود و ممكن است فرد معصيت كاري در يك روز توقف در برزخ به اندازه هزار سال عذاب بچشد.
ثانياً يكي از مباحث مطرح در باب عذاب در برزخ جريان تكامل برزخي است و از آن جا كه در عالم برزخ رابطه انسان با عالم دنيا كاملاً قطع نيست ممكن است بر اثر پاره اي از عوامل و شرايط عذاب بعضي از افراد در برزخ تخفيف يابد يا آن كه از بين برود و عذاب او بطور كامل قطع شود.[2] به عنوان نمونه در روايتي از رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ رسيده كه فرمود: حضرت مسيح به قبري گذر كرد كه صاحب آن در حال عذاب بود، سال بعد از كنار همان قبر گذشت و صاحب قبر را گرفتار عذاب نيافت، از پيشگاه الهي درخواست نمود كه او را از علت تغيير وضع آگاه، كند، خداوند به حضرت مسيح وحي فرستاد كه صاحب قبر فرزند صالحي از خود بجاي گذارده بود او در اين فاصله بالغ شد و به دو كار خير دست زد يكي آن كه راهي براي عبور مردم اصلاح نموده و آن ديگر يتيمي را مسكن و مأواي داد و من گناه اين پدر را به احترام عمل نيك فرزند او بخشيدم.[3]از اين گونه روايات بخوبي بدست مي آيد كه كساني که از ديد ظاهري ما و با محاسبه سالهاي دنيوي توقف طولاني تري در برزخ دارند. بدين معنا نيست كه تمام مدتي را كه او در برزخ بوده گرفتار عذاب بوده است ممكن است به اندازه جرم و گناهش عذاب را در برزخ بچشد بعد تا زمان فرا رسيدن قيامت بدون عذاب و در حال آسايش در برزخ باشد.
با توجه به مطالب گفته شده روشن مي شود که اولا: در عالم برزخ زمان وجود ندارد پس توقف طولاني يا کوتاه در برزخ، با زمان محاسبه نمي شود تا آن کسي که جلوتر از دنيا رفته، برزخ طولاني تري داشته باشد.
ثانيا: آن چه از ديد ظاهري ما و به محاسبه سالهاي دنيوي، هزاران سال پيش به برزخ منتقل شده معلوم نيست که کاملا گرفتار عذاب باشد چه بسا از باب باقيات الصالحات يا تمام شدن عذاب او در همان برزخ رهايي پيدا بکند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. سيد محمدحسيني، تهران، معادشناسي، ج 1، نشر حكمت، 1407 ق.
2. فيض كاشاني، علم اليقين، ج 2، ص 1060، نشر بيدار، قم 1377 ش.
3. امام خميني، معاد از ديدگاه امام خميني، (دفتر 30 تبيان) نشر مؤسسه آثار امام خميني، 1378 ش.
4. ناصر مكارم شيرازي، تفسير نمونه، ج 14، ص 317، ج 16، ص 483، نشر دارالكتب الاسلاميه، تهران، 1379 ش.
 
پي نوشت ها:
[1] . شجاعي، محمد، معاد، نشر شركت تهران، سهامي انتشار، 1376 ش، ج 2، ص 123.
[2] . فلسفي، محمدتقي، معاد از نظر روح و جسم، هيئت نشر معارف اسلامي، تهران 1360، ج 1، ص 292.
[3] . بحارالانوار، بيروت، نشر مؤسسه الوفاء، سال 1403 ق، ج 3، ص 153.