آيا قران كريم داراي باطن است؟ مراد از باطن قران كريم چيست؟

براساس روايات اسلامي از رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و امامان معصوم ـ عليهم السلام ـ قرآن كريم داراي يك چهره ظاهري و يك چهره باطني است، چنان كه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي‎فرمايد: «قرآن كريم را ظاهري است و باطني، ظاهر آن حكم است و باطن آن علم، ظاهرش شگفت‏انگيز و خرم و باطن آن ژرف است»[1].
فضيل بن يسار مي‏گويد: از امام صادق ـ عليه السلام ـ درباره روايت «… هيچ آيه‏اي از قرآن نيست مگر آن كه براي آن ظاهري و باطني است» سؤال كردم، پاسخ فرمودند: «ظاهرش تنزيل آن و باطنش تأويل آن مي‏باشد»[2]دربارة مراد و منظور از بطن و باطن قرآن كريم نظرات مختلفي وجود دارد از جمله:
1- باطن به معناي تأويل است چنان كه فضيل بن يسار مي‏گويد: از امام باقر عليه السلام دربارة روايتي پرسيدند كه مي‏گويد: هيچ آيه‏اي در قرآن نيست مگر اين كه ظهر و بطن دارد، حضرت فرمود: «ظهر آن تنزيل آن و بطن آن تآويل آن مي‏باشد». برخي از آيات قرآن درباره امور گذشته است و برخي درباره چيزهايي مي‎باشد كه هنوز پديد نيامده است، اين حقايق، همچون جريان خورشيد در بسترش جريان دارد، چون تأويل برخي از اين بطون فرا رسد، دربارة مردگان جاري خواهد بود همان گونه دربارة زندگاني جريان دارد، خداوند متعال فرموده است: «تأويل آن را جز خدا و راسخان در علم نمي‎دانند[3]»
امام فرمودند :  ما آنها را مي‎دانيم[4].
2- باطن به معناي «جري و انطباق» باشد كه بر اين معنا نيز رواياتي وارد شده است، چنان كه حمران بن اعين مي‏گويد: از امام باقر ـ عليه السلام ـ دربارة ظهر و بطن قرآن پرسيدم، حضرت فرمود: «ظهر قرآن، كساني هستند كه درباره آنان نازل شده است، و بطن قرآن كساني هستند كه به شيوه آنان رفتار كرده‎اند، آن چه درباره آنان بوده در مورد اينان نيز صدق مي‎كند».[5]علامه طباطبايي (ره) مي‎گويد: اين كه در روايت درباره قرآن كريم آمده است: همچون خورشيد و ماه، سير و جريان دارد، مي‎رساند كه سير و جريان قرآن در تنزيل و تأويل هر دو خواهد بود، سير و جريانش در ناحيه «تنزيل» همانا انطباقي است كه كلام به مصاديق خود پيدا مي‎كند و به عبارت ساده‎تر سير و جريانش در ناحيه تنزيل، همان مطالبي است كه در اصطلاح اخبار نامش را «جري» نهاده‎اند.
ايشان سپس مي‎فرمايد: «ظاهر همان معناي آشكاري است كه در ابتداي امر از آيه به دست مي‎آيد و باطن آن معنايي است كه در زير پوشش ظاهر قرار دارد، چه يك معنا باشد و چه معاني زيادي، چه معناي نزديكي باشد يا معاني دوري كه نيازمند به واسطه باشند»[6]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1- مكارم شيرازي، ناصر و همكاران، تفسير نمونه، تهران دار الكتب الاسلاميه، ج 1، ص 19 – 30، ج 23، ص 133، ج 26، ص 11 و …
2- قرائتي، محسن، تفسير نور، قم، مؤسسه در راه حق، ج 2، ص 16.
3- معرفت، محمد هادي، علوم قرآني، قم، مؤسسه انتشاراتي التمهيد.
4- مير باقري، سيد محسن، ظاهر قرآن، باطن قرآن، انتشارات رايزن.

پي نوشت ها:
[1] – حر عاملي، وسائل الشيعه، قم، مؤسسه آل البيت، ج 27، ص 196.
[2] – مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء، ج 89، ص 83.
[3]  . آل عمران / 7.
[4] – الطوسي محمد بن جرير، التبيان في تفسير القرآن، بيروت، دار احياء التراث العربي، ج 1، ص 9.
[5] – مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، همان.
[6] – طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ج 3، ص 74.