آيا مشخص است بهشت آدم كجا بوده است؟

در سه آيه از قرآن كريم به بهشتي كه آدم و حوا در آن ساكن بودند اشاره شده است. اول در آيه 35 سوره بقره، بعد در آيه 19 سوره اعراف و سوم آيات 115-126سوره طه. در آيه 35 سوره بقره خداوند مي فرمايد:
«وَ قُلْنا يا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّةَ» و گفتيم: «اى آدم! تو با همسرت در بهشت سكونت كن.
بهشتى كه آدم و همسرش در آن سكونت داشتند، از نظر بعضى از مفسرين قديم، همان بهشت خلد برين و بعضى گفته ‏اند بهشتى از بهشت هاى آسمان غير از بهشت خلد است؛ زيرا بهشت خلد، بهشتى دايمى است كه در آن تكليف نيست. و بعضى نيز گفته ‏اند كه بهشت بوستانى از بوستان هاى روى زمين است؛ زيرا كه شيطان به بهشت خلد راه ندارد.
و قرآن از قول شيطان نقل مى‏ كند كه به آدم گفت: «هَلْ أَدُلُّكَ عَلى‏ شَجَرَةِ الْخُلْدِ»آيا مى‏ خواهى تو را به درخت خلد راهنمايى كنم.[1] و اين نشانگر آن است كه آدم در بهشت خلد نبوده است. چرا كه در بهشت خلد همه جاودانه اند، اما آدم و حوا مي خواستند از درختي بخورند كه آنها را خالد و جاودانه كند.
اين كه بعضى از فرمان هبوط چنين استفاده كرده ‏اند كه آدم در آسمان بود و فرود آمده، درست نيست. زيرا كه در قرآن پياده شدن حضرت نوح از كشتى، “اهبط” و براى رفتن بنى اسرائيل به شهر، “اهبطوا” را در همين سوره به كار برده است.و نيز بهشت اخروى هميشگى است (خالِدِينَ فِيها) و بهشتيان از آن اخراج نمى‏ شوند (و ما هم بخارجين) و بهشت آدم درست بر خلاف آن است.
از طرفى خداوند در آغاز داستان آدم به فرشتگان فرمود: «إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً»من قرار دهنده خليفه ‏اى در زمين هستم. و هيچ دليلى نداريم كه خداوند اين آدمى را كه در اين كره زمين آفريده به آسمانها برده باشد.[2] در تفسير قمى آمده كه شخصى از امام صادق (ع) از بهشت آدم پرسيد، كه آيا از بهشت‏ هاى دنيا بوده؟ و يا از بهشت هاى آخرت؟ امام در پاسخ فرمود: از بهشت‏ هاى دنيا بوده، آفتاب و ماه در آن طلوع مى ‏كردند، و اگر از بهشت‏ هاى آخرت بود، آدم تا ابد از آن بيرون نمي شد و ابليس هم در آن راهي نداشت.[3] اكنون اين سؤال پيش مى‏ آيد كه بهشت آدم در كدام نقطه زمين بوده است؟ از نظر تورات، رودى در بهشت آدم جريان داشته كه آن را مشروب مى‏ ساخته و به چهار نهر تقسيم مى‏ شده است: نهر فيشون، جيحون، حدّقل و فرات.حدّقل همان رود دجله، و فرات همان رود فرات امروزى، و در مورد فيشون و جيحون بعضى آنها را رود ارس، نيل و سند دانسته و برخي فيشون را رود كرخه دانسته اند كه در جنوب غربى ايران جارى است و روزگارى با دجله و فرات به خليج فارس مى‏ ريخته است.
از نظر بعضى از مفسرين نيز چون بيضاوى، بهشت آدم احتمالا سرزمين قدس بوده است. و اين احتمال مناسب با تأويل آيه فوق به فرمان سكونت بنى اسرائيل در سرزمين قدس در همين سوره است. «وَ إِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هذِهِ الْقَرْيَةَ فَكُلُوا مِنْها حَيْثُ شِئْتُمْ رَغَداً»[4] بهشت عدن كه به موجب اين داستان مسكن آدم بود بنا به عقيده بعضى از محققين در شمال بين النهرين، در دشت فرات ميان شهرهاى عنه و هيت قرار داشت. هم چنين وقتى باستان شناسان خرابه‏ هاى بين النهرين را مورد كاوش قرار دادند، آثاري يافتند كه نشان مي داد بهشت آدم در بين النهرين بوده است.[5] بنابراين شايد بتوان اين احتمال را قوي تر دانست.
پي نوشت:
[1].طه،150
[2]. باستان‏ شناسى و جغرافياى تاريخى قصص قرآن، عبد الكريم بى آزار شيرازى‏، دفتر نشر فرهنگ اسلامى‏، تهران،1380، ص: 23-22
[3].تفسير قمي، علي بن ابراهيم قمي، دارالكتاب،قم،1367
[4].و گفتيم: «اى آدم! تو با همسرت در بهشت سكونت كن و از (نعمتهاى) آن، از هر جا مى‏خواهيد، گوارا بخوريد.بقره،58
[5]. باستان‏ شناسى و جغرافياى تاريخى قصص قرآن، ص:23