آيا ممكن است كه برخي از علما و صلحا مقام بالاتري از انبياء داشته باشند مانند حضرت عباس ـ عليه السلام ـ و حضرت زينب (س)؟ حضرت جبرئيل چطور؟

چون سؤال شما در واقع چهار سؤال است لذا لازم است در چهار محور به اختصار نكته هايي در اين باره مطرح شود:
1. درباره مقام علما و صلحا نسبت به انبياء بايد گفت، گرچه حديث معروفي بر سر زبان ها مطرح است كه به رسول خدا نسبت داده مي شود كه فرمود: «علماء امتي افضل من انبياء بني اسرائيل» يعني علماي امت من از انبياء
بني اسرائيل برتر اند. اما اين حديث علي رغم شهرت عمومي كه دارد، در هيچ يكي از متون روايي يافت نشده و ما تاكنون منبع اين حديث را پيدا نكرده ايم. پس با استناد به اين حديث هرگز نمي توان برتري مقام علما را بر انبياء ثابت كرد. چون اصل آن حديث مورد ترديد است. اما در برخي روايات آمده است كه رسول خدا فرمود: «علماء امتي كانبياء بني اسرائيل؛[1] يعني علماي امت من مثل انبياء بني اسرائيل اند». كه از اين حديث هم برتري مقام علماء اسلام بر انبياء بني اسرائيل به دست نمي آيد. و انبياء الهي داراي مقام عصمت و نبوت يا رسالت بوده اند.
اما درباره «صلحا» نيز بايد گفت كه افراد صالح بالاخره هر اندازه مقام بلند داشته باشند، دليلي وجود ندارد كه بر نبي كه گذشته از صالح بودن داراي مقام عصمت است، برتري داشته باشد و پيدا كردن چنين دليلي كار آساني نخواهد بود.
در نتيجه، درباره اين محور سؤال بايد گفت دليل عقلي و نقلي بر برتري مقام علما و صلحا بر انبياء در دست نيست، لذا هرگز كسي نمي تواند مدعي برتري مقام علماء و صلحا بر انبياء بشود، به خصوص آن كه مقامي بالاتر از مقام نبوت وجود ندارد.[2] پس چگونه مي توان گفت كسي كه نبي نيست مقامش بالاتر از نبي هست، پس مسئله برتري مقام علما و صلحا، ثبوتاً و اثباتاً ناممكن است، چون نه مقامي بالاتر از مقام نبوت براي انسان وجود دارد – غير از امامت – و نه اثبات برتري غير نبي بر نبي ممكن است.
 2. درباره حضرت عباس _ عليه السلام _ بايد گفت: درباره مقام و منزلت والا و متعالي حضرت عباس _ عليه السلام _ جاي ترديد نيست به همين جهت در زيارت آن حضرت از او به عبد صالح و مطيع خداوند و رسول او و ائمه _ عليهم السلام _ ياد شده،[3] و اين بهترين مقام براي يك انسان است، اما در مقايسة مقام آن حضرت با انبياء، دليل و روايتي در دست نيست تا به وسيلة آن برتري مقام حضرت عباس بر انبياء ثابت شود. بخصوص وقتي در زيارت نامه او دقت مي شود، متابعت و پيروي ايشان از انبياء به عنوان يكي از برجسته ترين مشخصات وي مطرح شده است.[4] بنابراين كسي كه كمالش در متابعت انبياء است، معلوم مي شود كه بر انبياء مقدم نيست، چون تقدم تابع بر متبوع، درست نيست. بنابراين بايد گفت دست كم دليل و روايتي بر برتري مقام حضرت عباس بر مقام انبياء در دست نيست به خصوص آن كه اشاره شد، اساساً مقامي بالاتر از مقام نبوت براي انسان فرض ندارد.  
3. درباره حضرت زينب (س) بايد گفت: اين كلام حضرت سجاد _ عليه السلام _ كه خطاب به عمة خود فرمود: «انت بحمدالله عالمة غير معلمه و فهيمة غير مفهمه؛[5] تو عالمي هستي كه معلم نديده اي و دانائي هستي كه رنج آموختن نكشيده اي». در واقع بهترين دليل و شاهد بر عظمت مقام زينب (س) است، زيرا در سخن امام معصوم نه اغراق و مبالغه امكان دارد و نه تعارف ظاهري، پس معلوم مي شود مقام زينب (س) بسيار بلند و ارجمند است. اما دليل روايي و مانند آن در دست نيست كه برتري مقام زينب (س) بر انبياء را ثابت كند، لذا اين مسئله همانند مسائل قبلي است.
4. درباره حضرت جبرئيل بايد گفت كه بر اساس روايات، انبياء بر ملائكه الهي فضيلت دارند، لذا مقام جبرئيل نيز بر انبياء برتري ندارد، مثلاً در روايتي آمده كه امير مؤمنان _ عليه السلام _ از رسول خدا (ص) پرسيد كه آيا شما برتر هستيد يا جبرئيل؟ رسول خدا (ص) در پاسخ فرمود: «يا علي ان الله تبارك و تعالي فضَّل انبيائه المرسلين علي ملائكة المقربين و فضلني علي جميع النبيين و المرسلين، و الفضل بعدي لك و للائمة من بعدك؛[6] خداوند متعال انبياء را بر ملائكه فضيلت و برتري داده و من را بر همة انبياء برتري داده است كه اين فضيلت بعد از من از آن تو و ائمة بعد از توست».
طبق اين حديث نوراني معلوم مي شود كه جبرئيل _ عليه السلام _ نيز بر انبياء فضيلت ندارد و مقام او از مقام انبياء بالاتر نيست.
با توجه به مسائلي كه در چهار محور مطرح شد به دست آمد كه هيچ كدام از موارد ياد شده در سؤال ، پاسخ مثبت نخواهند داشت.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. فرهنگ عاشورا، جواد محدثي، نشر معروف، قم، 1380 ش.
2. انسان كامل و امامت، امام خميني (ره)، نشر مؤسسه آثار امام، 1380 ش.
3. آموزه هاي عرفاني از  منظر امام علي _ عليه السلام _، محمدامين صادقي اُرزگاني، فصل 2، نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي، قم، 1384 ش.
 
پي نوشت ها:
[1] . محمدي ري شهري،محمد، ميزان الحكمة، قم، نشر مركز النشر مكتب الاعلام الاسلامي، 1362 ش، ج 6، ص 486.
[2] . آملي، سيدحيدر، جامع الاسرار و منبع الانوار، تهران، نشر علمي فرهنگي، 1368 ش، ص 401.
[3] . قمي، شيخ عباس، مفاتيح الجنان، قم، نشر بلاغت، 1372 ش، ص 218، زيارت نامه حضرت عباس.
[4] . همان، ص 719.
[5] . قمي، شيخ عباس، منتهي الامال، قم، نشر هجرت، 1371 ش، ج 1، ص 757.
[6] . عيون اخبار الرضا، قم، نشر دارالعلم، 1377 ش، ج1، ص 262، باب 26، ح22.