در هجدهم شعبان سال 1322 هجري قمري آنگاه كه پدر و مادرش به زيارت ثامن‏الحجج مشرف شده بودند پا به عرصه حيات نهاد. پدرش كه از صالحان و تقواپيشگان و ارادتمندان امام هشتم عليه‏السلام بود، نامش را محمدرضا گذاشت. دوران كودكي و نوجواني را در طبس گذرانيد و مبادي علوم را نزد پدر و سيدمحمدعلي معروف به ميرزا جعفر فرا گرفت. به سال 1337 هجري قمري به فرمان پدر به مشهد مهاجرت كرد. در آن هنگام، او پانزده بهار را پشت سر نهاده و با شور و شوقي زايدالوصف براي ادامه تحصيل در حوزه مشهد رحل اقامت افكنده بود.
مقدمات و بخشي از مرحله سطح را نزد اساتيد معروف حوزه مشهد آموخت: ادبيات عرب را نزد اديب نيشابوري، اصول را نزد شيخ كاظم دامغاني، قوانين را نزد ميرزا محمدحسين شهرستاني و شرح لمعه را نزد سيد محمدباقر مدرس. اما حوزه مشهد نمي‏توانست عطش او را براي فراگيري علوم مختلف اسلامي فرو نشاند. از اين‏رو به حوزه قم هجرت كرد. در آغاز به تكميل مرحله سطح پرداخت: مكاسب شيخ انصاري و كفاية الاصول آخوند خراساني را نزد عالم فرهيخته، آيت حق، سيد علي يثربي كاشاني، رسائل شيخ انصاري را نزد آيت‏اللّه‏ العظمي مرحوم سيد محمدتقي خوانساري و رياض المسائل را نزد جمال‏السالكين، عارف و فقيه نامور آيت‏اللّه‏ ميرزا جوادآقا ملكي تبريزي فرا گرفت. سپس به درس خارج فقه و گاه با عزمي استوار از حريم پدر ولايت، مدافع موّحد خاتم پيامبران صلي‏الله‏عليه‏و‏آله يعني حضرت ابوطالب دفاع مي‏كرد اصول راه يافت. در اين مرحله هفت سال از محضر حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي، مؤسس حوزه علميه قم، بهره گرفت. فلسفه و علوم عقلي را از محضر فيلسوفان فرزانه ميرزا علي‏اكبر يزدي و سيد ابوالحسن رفيعي قزويني و فصوص الحكم محيي‏الدين عربي را نزد عارف و عالم بلند آوازه حضرت آيت‏اللّه‏ العظمي محمدعلي شاه‏آبادي فرا گرفت. وي در مدت اقامت خود در قم همواره ملازم استاد و مراد و محبوب خود ميرزا جوادآقا ملكي تبريزي ـ قدس‏سره القدوسي ـ بود و از آن استاد الهي اخلاق و سير و سلوك مي‏آموخت.

محقق جوان ما در حالي كه مجتهدي توانا بود و به دريافت چندين اجازه اجتهاد نائل آمده بود، باز هم از طلب علوم باز نايستاد و پس از چند سال براي تعظيم و تكريم هر چه بيشتر امام و ناكام گذاشتن دشمنان اسلام، تا چهل كيلومتري نجف اشرف به استقبال امام شتافت و با آگاهي و بصيرت مي‏گفت ـ و بر اين گفته پاي مي‏فشرد ـ كه بايد از زحمات اين مرد (يعني امام خميني) تقدير به عمل آورد.
اقامت در قم به نجف اشرف مهاجرت كرد. در حوزه نجف در دروس فقه و اصول اعلام و بزرگاني چون ميرزا محمدحسين ناييني، آقاضياءالدين عراقي، شيخ محمدحسين اصفهاني معروف به كمپاني، ميرزا علي ايرواني و سيد ابوالحسن اصفهاني شركت جست و بهره‏ها گرفت. او از اصحاب مورد اعتماد و از اعضاي دفتر استفتاءات آيت‏اللّه‏ العظمي سيد ابوالحسن اصفهاني ـ مرجع مقتدر و مورد توجه خاص امام عصر ـ ارواحنا فداه ـ بود و حدود پانزده سال از محضر پر فيض او استفاده نمود. وي در همين زمان از مباحث كلامي و تفسيري عالم عامل و محقق مشهور آيت‏اللّه‏ شيخ محمدجواد بلاغي نيز بهره‏ها گرفت و ذخيره‏ها اندوخت.
استاد طبسي در تمام اين مراحل به عنوان عالمي جدي و پركار و خستگي‏ناپذير مطرح بود و همگان به او به ديده عظمت مي‏نگريستند.
محقق بزرگوار ما به تواضع، سعه‏صدر، خلق نيك، علوّ همت، بلندي انديشه، ورع، تقوا، عفت و حياء آراسته بود، چنانكه سيماي ظاهري او نيز سيماي علم، وقار، زيبا و پرجاذبه بود. او به بزرگان تعظيم مي‏كرد و با خردسالان با مهر و عطوفت برخورد مي‏نمود. همواره در سلام بر ديگران اعم از صغير و كبير، وضيع و شريف سبقت مي‏گرفت. ساده‏زيستي و بي‏اعتنايي به زخارف دنيا شيوه او بود. او تا پايان عمر در خانه‏اي قديمي و محقر زيست و از دنيا جز به قدر ضرورت برنگرفت و قناعت را همواره پيشه خود ساخت.

طبسي از ديدگاه علما و بزرگان
 

تعداد زيادي از مراجع و شخصيت‏هاي بزرگ معاصر محقق طبسي در باره مقام شامخ علمي و عملي او سخن گفته‏اند، كه در اين مقال، فقط سخن تني چند از آنان را مي‏آوريم:

1ـ مرحوم محقق ناييني:
 

«جناب عالم عامل، فاضل كامل، تكيه‏گاه عالمان تقواپيشه و فضلا، ثقة‏الاسلام حاج شيخ محمدرضا طبسي ـ كه همواره خدا او را تأييد كند ـ از جمله كساني است كه تمام توان خود را در طلب علم و عمل به كار گرفته تا به درجه والاي اجتهاد نائل آمده و به صلاح و رشاد قرين گرديده است. او مي‏تواند به احكامي كه به شيوه متداول ميان مجتهدان بزرگ استنباط مي‏كند، عمل كند.»
(ماه صفر سال 1349ق)

2ـ آقاضياء عراقي:
 

«عالم عامل و فاضل كامل، تكيه‏گاه و پشتيبان فقهاي راشدين و عماد فضلا و مجتهدين، شيخ بزرگوار و پاك‏سرشت، ركن مورد اعتماد، غوّاص درياي دانش، و محور تقوا و حلم، افتخار اعلام، شخصيت مورد وثوق و سربلند و ستوده همگان، كنز عرفان، و نحرير زمان، دانشور راه يافته (به قله كمال)، شيخ محمدرضا طبسي كه از وطن خود به نجف مهاجرت كرد و با جديت و كوشش فراوان در محضر بزرگان و بهره‏گيري از عنصر زمان چنان كوشيد كه به مقصود نائل آمد و مجتهدي عادل گرديد، پس او را سزد كه به آنچه استنباط كند، عمل نمايد و در مسائلي كه اجتهاد كند، تقليد بر او حرام است، و او از همان اختياراتي برخوردار است كه مجتهدان در زمان غيبت امام عصر(عج) از آن برخوردارند، و او را به تقواي الهي توصيه مي‏كنم كه بهترين زاد راه آدمي است.»
(سال 1349ق)

3ـ آيت‏اللّه‏ العظمي سيد ابوالحسن اصفهاني:
 

«… جناب عالم عامل، و فاضل كامل، صاحب انديشه قويم، و سليقه مستقيم، صفّي زكيّ [= دوست صميمي و برگزيده و نيكوكار]، مورد اطمينان، ثقة‏الاسلام شيخ محمدرضا طبسي ـ دامت تأييداته ـ از كساني است كه عمر خود را در تحصيل علوم شرعي، و تنقيح مباني نظري آن صرف كرده و در محضر جمعي از بزرگان و بر اين حقير، مدت زيادي حضور يافته و در علوم ديني به فحص و بحث و افاده و استفاده و تحقيق و تدقيق، و جدّ و جهد پرداخته تا آنكه از عالمان برجسته گرديده، از آنان كه مشاراليه با لبنان [= آنكه همگان او را با انگشتان به يكديگر نشان مي‏دهند و زبانزد خاص و عام است [گرديده است؛ پس او را سزد كه به احكامي كه به روش متداول ميان اعلام استنباط مي‏كند، عمل كند، و به او اجازه دادم كه آنچه را روايت آن از طريق من به صحت پيوسته است روايت كند …»(سال 1348ق)

4ـ آيت‏اللّه‏ العظمي حاج شيخ عبدالكريم حائري، بنيانگذار حوزه علميه قم:
 

«[آيت‏اللّه‏ طبسي] مدتي طولاني در درس من حاضر شده و با جديت و كوشش فراوان به تنقيح مسائل شرعي از مباني نظري آن به آنسان كه در ميان عالمان عامل متداول است، پرداخته است، پس خداي را بر اين نعمت عظمي و عطيّه كبري [= نعمت و بخشش بزرگ] شكر كند و سپاس گويد …» 5 ـ فرزانه فرهيخته و كتابشناس بزرگ، صاحب كتاب گرانسنگ الذريعة، مرحوم شيخ آقابزرگ تهراني:
«چون در روز مبعث خاتم پيامبران صلي‏الله‏عليه‏و‏آله از سامراء به نجف اشرف براي زيارت سرور اوصياء، اميرالمؤمنين عليه‏السلام شرفياب گشتم، از حسن اتفاق برخورد كردم به دانشور مورد اعتماد بزرگان، و دست‏پرورده مجتهدان بزرگوار، عالم عامل و فاضل كامل، داراي مزاياي ارجمند، و آثار زيبا و ارزشمند، محقق مدقق، صاحب تأليفات ممتّع، و آثار كم‏نظير، فخر شيعه و مايه قوام شريعت، علامه پارساي تقواپيشه، مولانا حاج شيخ محمدرضا مشهور به مروّج طبسي قمي ـ كه خداي امثال وي را فراوان كند و شريعت محمدي را به وجود او تأييد نمايد …»
(سال 1351ق)

6ـ صاحب دائرة‏المعارف عظيم اعيان الشيعه، مرحوم آيت‏اللّه‏ سيد محسن جبل عاملي
 

در ضمن اجازه‏اي از علامه طبسي اين‏گونه تعبير مي‏كند:
«… برادر الهي، عالم عامل، فاضل كامل، زبدة العلماء و عمدة الفضلاء، مولانا الشيخ محمدرضا مشهور به مروّج طبسي …»
(سال 1352ق)
ايشان پس از ورود امام به نجف اشرف و تشكيل نماز جماعت ايشان در مسجد شيخ انصاري ـ قدس سره ـ، به منظور تأييد و تجليل و تثبيت موقعيت امام، نماز جماعت خود را در حرم مطهر اميرمؤمنان عليه‏السلام تعطيل كرد و در نماز جماعت امام شركت مي‏نمود.

7ـ آيت‏اللّه‏ العظمي محمدباقر بيرجندي خراساني، صاحب كتاب الاحمر كه عالمي بسيار دقيق و محدثي خبير بوده است
 

در ضمن اجازه‏اي كه به محقق طبسي داده است از او اين‏گونه تعبير كرده است:
«جناب مؤيِّد يگانه، عالم كامل فرزانه، پيشتاز فضلاي متبحّر، و زبده عالمان مكرّم محترم، فخر اعلام و مروّج احكام، شيخ جليل نبيل [= استاد بزرگ شريف]…»
(سال 1349ق)

8 ـ حكيم متألّه و عارف بي‏بديل، آيت‏اللّه‏ العظمي محمدعلي شاه‏آبادي:
 

«و از جمله كساني كه در خلوت و جلْوت، و در شب و روز به كشف حقايق و دقايق دانش دين پرداخته و مسايل ديني را بر بنيادهاي آن استوار ساخته و حلال و حرام دين را از آن استنباط كرده تا آنكه مدال افتخار «انتم افقه الناس اذا عرفتم معاني كلامنا» آنكه در راه صدق و صفا سلوك كرده و مراتب قرب و كمال را درنورديده و به آسمان دانش و تقوا عروج كرده، همنام مولاي ما و اميد ما حضرت رضا (عليه آلاف التحية و الثناء)، حاج شيخ محمدرضا طبسي است …»

آثار و كتب محقق طبسي
 

مرحوم آيت‏اللّه‏ طبسي از جمله دانشمنداني بود كه در سنگر دين با حربه قلم، دلسوزانه به دفاع از دين مي‏پرداخت. حاصل اين مرزباني، سي و پنج كتاب و رساله است كه به بعضي از آنها اشاره مي‏كنيم:
*1ـ گاه با عزمي استوار از حريم پدر ولايت، مدافع موّحد خاتم پيامبران صلي‏الله‏عليه‏و‏آله يعني حضرت ابوطالب دفاع مي‏كرد و در اثري ماندگار و ممتّع به معرفي آن يگانه مدافع رسول اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله در سخت‏ترين شرايط، مي‏پرداخت و پرده‏هاي ابهام را كه از سوي دشمنان فرزندش علي عليه‏السلام پديده آمده است، كنار مي‏زد و به اين هم بسنده نمي‏كرد و هر ساله در روز رحلت غمبار جناب ابوطالب به سوگ مي‏نشست و مجلس ذكر مصيبت ترتيب مي‏داد. كتاب «منية‏الراغب في ايمان ابي‏طالب» كه تحت عنوان «ابوطالب يگانه مدافع اسلام» ترجمه شده است.
*2ـ گاه مشعل هدايت به دست مي‏گرفت و به بيرون راندن ديوسيرتان و انديشه‏هاي ناباب آنها از حوزه دين همت مي‏گماشت:
الف) مصباح الهدي في الرّد علي القاديانية
ب) قادياني چه مي‏گويد؟
ج) الصوفية المبتدعة
*3ـ گاه به تشييد پايه‏هاي دين مي‏پرداخت و اصول عقايد را مي‏نگاشت:
1ـالاعتقادات
2ـ دروس في‏العقيدة و العقائد
3ـ تبصرة المتعلمين في عقائد المؤمنين
4ـ عقد الفرائد في اصول العقائد
5ـ القول الفصيح في اصول الدين الصحيح
6ـ الشيعة و الرجعة
7ـ اثبات الرجعة
8ـ الامام الغائب
9ـ ذخيرة العباد في ما يتعلق بالمعاد
و …
*4ـ گاه در محضر بزرگان زانوي تلّمذ به زمين مي‏زد و از خرمن دانش آنها خوشه‏هاي فقه و اصول مي‏چيد:
1ـ تقريرات بحث آيت‏اللّه‏ العظمي سيد ابوالحسن اصفهاني
2ـ تقريرات بحث آيت‏اللّه‏ العظمي شيخ محمدحسين ناييني
3ـ تقريرات بحث آيت‏اللّه‏ العظمي شيخ ضياءالدين عراقي
*5ـ گاه خود دامن همت به كمر مي‏زد و براي افزايش بصيرت دانشجويان و متعلمان يا براي راهنمايي بندگان خداي سبحان، قلم مي‏زد:
1ـ ذخيرة الصالحين في شرح تبصرة المتعلمين (دوره فقه استدلالي)
2ـ رسالة في الحج
3ـ رسالة في المعاطاة
4ـ مباحث في علم الأصول
5ـ طريق النجاة (رساله عمليه ايشان)
*6ـ گاه به قرآن روي مي‏آورد و به تفسير آن مي‏پرداخت:
1ـ جامع البيان في تفسير القرآن
2ـ تفسير سوره عمّ
*7ـ و در پايان به سوي مشعل هدايت و سفينه نجات روي آورد:
1ـ مقتل الامام الحسين عليه‏السلام
2ـ النهضة الحسينية و الدعوة الالهية
در ضمن تلگرامي كه حاكي از قوّت ايمان و فراستي مؤمنانه است خطاب به عَلَم نخست‏وزير وقت رژيم ستمشاهي مي‏نويسد: «كاري نكن كه عَلَم بر تو سرنگون گردد.»

همراه با امام، همگام با انقلاب
 

1ـ يكي از اهداف شوم رژيم مستبد شاهنشاهي از تبعيد امام خميني ـ قدس سره ـ از تركيه به نجف اشرف به خيال خام او كوچك كردن امام و محو كردن شخصيت ايشان در پرتو شخصيت‏هاي بزرگ علمي حوزه نجف بود. محقق طبسي از جمله كساني بود كه براي تعظيم و تكريم هر چه بيشتر امام و ناكام گذاشتن دشمنان اسلام، تا چهل كيلومتري نجف اشرف به استقبال امام شتافت و با آگاهي و بصيرت مي‏گفت ـ و بر اين گفته پاي مي‏فشرد ـ كه بايد از زحمات اين مرد (يعني امام خميني) تقدير به عمل آورد.
2ـ در همان راستا حركت زيباي ديگري را از محقق طبسي شاهد هستيم. ايشان پس از ورود امام به نجف اشرف و تشكيل نماز جماعت ايشان در مسجد شيخ انصاري ـ قدس سره ـ، به منظور تأييد و تجليل و تثبيت موقعيت امام، نماز جماعت خود را در حرم مطهر اميرمؤمنان عليه‏السلام تعطيل كرد و در نماز جماعت امام شركت مي‏نمود.
3ـ همچنين ايشان از جمله عالمان آگاه و بزرگواري بود كه براي خنثي كردن حركت كور دشمنان اسلام، در تأييد و حمايت از امام خميني اعلاميه صادر كردند و تلگرام فرستادند.
4ـ اين رجل الهي و شيربيشه علم و تقوا و كياست در دفاع از اسلام و امام در
ضمن تلگرامي كه حاكي از قوّت ايمان و فراستي مؤمنانه است خطاب به عَلَم نخست‏وزير وقت رژيم ستمشاهي مي‏نويسد: «كاري نكن كه عَلَم بر تو سرنگون گردد.»
5ـ ايشان حمايت از امام خميني(قدس سره) را حمايت از امام زمان عليه‏السلام مي‏دانستند.
6ـ در جريان دفاع مقدس، ديگران را به شركت فعال در جبهه تشويق مي‏كرد و همواره آرزو مي‏كرد كه اي كاش پيري و ضغف قوا مانع ايشان از رفتن به جبهه نبود و مي‏توانست دوشادوش رزمندگان اسلام از حريم كشور امام زمان ـ ارواحنا فداه ـ دفاع كند.
7ـ ايشان به اين اكتفا نكرد و فرزند رشيدش آقا محمدصادق را در جريان دفاع مقدس تقديم انقلاب كرد و افتخار پدر شهيد بودن را نيز به دست آورد.

عروج به سوي معبود
 

مرحوم آيت‏اللّه‏ طبسي پس از سال‏ها رنج و زحمت طاقت‏فرسا در راه اعتلاي دين، رو به افول نهاد. در سال 1399 هـ .ق به بيماري جانكاهي كه از كثرت اشتغال به تأليف و اهتمام در امر دين پديد آمده بود مبتلا گرديد و سرانجام در بيست و پنجم ماه ربيع‏الاول سال 1405 نداي حق را لبيك گفت و رخ در نقاب خاك كشيد. پيكر پاك و مطهر اين عالم ربّاني در جوار حضرت فاطمه معصومه عليها‏السلام در حجره 38 صحن بزرگ به خاك سپرده شد.
* ارسال مقاله توسط عضو محترم سایت با نام کاربری : sm1372
/ن