آیا ایرانیان در حکومت امام علی(ع) نقش داشتند؟

در پاسخ به این سؤال باید گفت؛ حتی اگر نامی از ایرانیان در میان فرمانداران و استانداران امام علی(ع) وجود نداشته باشد، اما با توجه به شواهد و قرائن، ایرانیان مسلمان در حکومت امام علی(ع) دارای نفوذ زیادی بودند و یا در کنار آن‌حضرت(ع) حضور  فعالی داشتند، به گونه‌ای که برخی از افراد در مورد این سطح از نفوذ به امام(ع) اعتراض کردند. به عنوان نمونه:

روزی امام علی(ع) بر منبر سخنرانی می‌کرد. اشعث بن قیس به مسجد آمد و در حالی که پای بر سر مردم می‌نهاد جلو رفت و به امام(ع) گفت: این موالی سرخ‌روی(غیر عرب) تحت مدیریت شما بر ما چیره شدند! امام(ع) از این سخن خشمگین شد. صعصعة بن صوحان (با شنیدن این سخن و نگریستن بر آن خشم) گفت: امروز امام آنچه از رفتارهای عرب که بر دیگران مخفی است را بر زبان خواهد آورد!

امام(ع) فرمود: اگر این مردم ستبراندام بی‌خاصیتی که تا نیمروز بر بستر خود می‌غلتند – با آن‌که دیگران به سمت یاد خدا می‌شتابند – را مجازات کنم،‌ چه کسی دلیل این مجازات را برای مردم بازگو می‌کند؟ در حالی که قومی برای شب‌زنده‌داری از بستر خود پهلو تهی می‌کنند؟ به من می‌گویی که آنان را از کنارم پراکنده کنند و از ستمکاران گردم. سوگند به کسی که دانه را رویانید و جانداران را بیافرید از رسول خدا(ص) شنیدم که فرمود: به خدا قسم که آنان در آینده به نبرد با شما(عرب‌ها) برخواهند خاست تا به دین(اسلام) بازگردید، همچنان‌که شما در آغاز با آنان به نبرد برخاستید تا به دین (اسلام) درآیند.[1]

2. در زمان ورود امام علی(ع) به شهر کوفه، مردم سران قبایل و شخصیت‌ها به دیدار حضرت رفتند و تهنیت ‌گفتند. مردم منطقه سواد عراق(روستاهای اطراف کوفه) که غیر مسلمان بودند نیز به دیدار حضرت شتافتند. امام علی(ع) به آنان اجازه‌ی ملاقات داد و به دلیل ازدحام جمعیت و همهمه‌ی زیاد خطاب به آنان فرمود: من نمی‌توانم سخنان شما را بشنوم و از حال شما آگاه شوم. پس شخصی که نزد شما مورد اعتماد باشد و برای شما خیرخواه باشد، نزد من بفرستید. آنان هم فردی به نام «نرسا» را معرفی کردند و گفتند آنچه او به آن راضی شود ما رضایت می‌‌دهیم و آنچه از آن ناراحت گردد ما نیز آن‌را نمی‌پسندیم. نرسا نزد حضرت نشست و با ایشان مفصل درباره مسائل ایرانیان اطراف و ساکن کوفه گفت‌وگو کرد.[2]
3. روزی دو زن که یکی از عرب بود و دیگری از موالی برای دریافت سهم خود از بیت‌المال نزد امام علی(ع) آمدند. حضرت مقدار مساوی از بیت‌المال به آن دو داد. زن عرب لب به اعتراض گشود و گفت من عرب هستم و او از عجم است. چگونه سهم یکسانی به ما دادی؟ امام(ع) فرمود: من برای فرزندان اسماعیل(عرب) در این مال برتری‌ بر فرزندان اسحاق(غیر عرب) نمی‌بینم».[3]
4. در عید نوروزی امام علی(ع) مهمان یک مسلمان ایرانی شد و سپس برای نشان‌دادن رضایت‌شان از مهمان‌نوازی او فرمود: اگر می‌‌توانید هر روز را برای ما نوروز قرار دهید.[4]

علاوه بر سلمان فارسی که یار خاص امام علی(ع) بود و قبل از حکومت ایشان وفات کرد، افرادی مانند ماهویه، فرماندۀ ایرانی که مسلمان نشده بود، مسئول خراج امام(ع) در منطقه مرو شد.[5]

[1]. ثقفی، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال، الغارات أو الإستنفار و الغارات، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین،‏ ج 2، ص 498، تهران، انجمن آثار ملی، چاپ اول، 1395ق.

[2]. نصر بن مزاحم، وقعة صفین، محقق، مصحح، هارون، عبد السلام محمد، ص 14 – 15، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404ق.

[3]. الغارات أو الإستنفار و الغارات، ج ‏1، ص 70.

[4]. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة، محقق، مصحح، ابراهیم، محمد ابوالفضل،‏ ج 11، ص 248، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.

[5]. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 4، ص 557 – 558، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.