آیا برداشت های فردی از قرآن صحیح است؟ آیا نمی شود بدون مراجعه به تفسیرها خودمان از قرآن استفاده کنیم؟ مگر قرآن هدایت برای همه نیست؟

براى همگان بهره مندى از معارف قرآن تا حدودى ممکن است؛ امّا براى فهم آن – به عنوان منبع اساسى معرفت دینى نیازمندیم که ابزارهاى خاص آن را بیابیم و حدود استفاده از هر یک از آنها و میزان تأثیر و اعتبار آنها را بدانیم. مهم ترین ابزارها براى فهم قرآن، عبارت است از:

یک. ادبیات و قواعد زبان شناختى

براى درک سخن هر گوینده و نقطه آغاز تفاهم، آگاهى از قواعد اولیه مربوط به زبان و لغت او ضرورى است. از این رو داشتن اطلاعات کافى و عمیق از ادبیات این زبان، داراى اهمیت است. در ادبیات نیز فهم معناشناسى واژه ها، آشنایى به علم صرف و علم نحو – که جایگاه ترکیبى کلمات را در ساختار جملات مشخص مى سازد و اطلاع از علم معانى و بیان و بدیع بایسته است.

دو. آشنا بودن به مضمون و سیاق خود قرآن

قرآن، قراینى دارد که بعضى پیوسته و برخى ناپیوسته است و براى فهم مقصود هر گوینده، مناسب ترین شیوه آن است که سخنان گوناگون خود او را در کنار هم و مرتبط با هم بنگریم. این شیوه در ارزیابى و نتیجه گیرى پرفایده است.

سه. سنت معصوم علیه السلام

از جمله شئون پیامبرصلى الله علیه وآله و ائمه علیهم السلام ، تبیین مقاصد کتاب الهى است: «وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ»؛ نحل (16)، آیه 44..
علامه طباطبایى مى نویسد: «آیه مبارکه دلیل بر حجّت بودن سخن پیامبراکرم صلى الله علیه وآله در شرح آیات قرآن کریم است» المیزان، ج 12، ص 261..
سنّت و سخن معصوم علیه السلام در تفسیر قرآن و تعلیم شیوه تفسیر به مردم و تعلیم راهیابى به بطون قرآن، نقش اساسى دارد.

چهار. عقل و تفکر خلاق

مفسّر و بهره گیرنده از قرآن، باید عقل فعّال و تفکّر خلاّق داشته باشد تا بتواند از این ابزار، به طور صحیح و دقیق، معارف دینى را از آیات آن استفاده کند. براى مثال در معارف عقلى قرآن، درک بدیهیات و مسلمات عقلى و به کار بستن آنها لازم و بایسته است و… .

پنج. جامع نگرى

دین مجموعه عقاید و آموزه هایى را ارائه داده که اینها، باید با هم سازگار باشد. از این رو در برداشت از قرآن، باید هر مفهوم قرآنى، در مجموعه هاى آموزه هاى دینى – که از منابع اصلى به دست آمده نگریسته شود. فهم عمیق معانى قرآن، نیاز به تلاش علمى بسیار دارد؛ لذا مفسرانى موفق بوده اند که کوله بارى از سابقه علمى و تحقیقى بر دوش آنان بوده است. براى آگاهى بیشتر در این زمینه به کتاب هاى علوم قرآنى مراجعه شود؛ از جمله:
الف. کمال، دزفولى، شناخت قرآن؛
ب. محمدحسین، بهشتى، روش برداشت از قرآن؛
پ. محمدباقر، سعیدى روشن، علوم قرآنى.