آیا بر اساس روایات بیشتر بهشتیان را «افراد ابله» تشکیل می‌دهند؟!

در منابع روایى اهل سنت و شیعه، روایتى از پیامبر گرامى اسلام(ص) با تعابیر مختلفى[1] نقل شده است؛ مانند: «أکثر أهل الجنّة البُله»؛[2] بیشتر مردم بهشت بُله هستند.
آنچه در این روایت باعث تعجب و تحیر برخی شده است، واژه «بُلْه» است. در این‌که این واژه به چه معنا است و شامل چه کسانى می‌شود، با مراجعه به کتاب‌های لغت روشن مى‌شود که بُله در این روایت به معناى احمق و بى‌خرد نیست. «بُله» جمع «اَبْلَه» (مذکّر) و بَلْهاء (مؤنث) است. ابن منظور در لسان العرب و ابن اثیر در نهایه می‌گویند: اَبْله کسى است که بَلَه و بلاهت او آشکار است. و بَلَه به معناى غفلت از شرّ، بى‌توجهى به آن و خوب نشمردن بدى‌ها است. منظور از بُله در سخن پیامبر اکرم(ص) کسانى هستند که سلامت نفس دارند و دارای سینه‌ای بی‌کینه‌اند و به مردم خوش بین. آنان به مسائل دنیا، کم توجه‌اند و خود را مشغول کارهای آخرت نموده‌اند و در امور اخروى خود افرادى زیرک و کیّس‌اند. اما ابله به معنای بی‌عقلی و بی‌خردی در این‌جا مورد نظر نیست.[3]
احمد بن حنبل نیز بُله را غافلان از فساد و اهل دنیا مى‌داند که در برخورد با اوامر و نواهى خداوند، از عقلا و فقها به شمار مى‌آیند.[4]
صاحب مجمع البحرین هم ضمن بیان همین معنا می‌گوید: «بُله» جمع «اَبْلَه»، به کسى می‌گویند غافل و بى‌توجه است. بنابراین «اَبْله» کسى است که غافل از شرّ و پیرو خیر است.[5]
از این‌رو، و با توجه به معنای ارائه شده، مى‌توان گفت بُله کسانى هستند که قلبى سالم و بى‌کینه دارند. این افراد الزاماً دارای علم و دانش در حد بالا نیستند، اما چنانچه از حقیقت آگاه شوند، از آن پیروى مى‌کنند. البته شاید بتوان معادل واژه «بله» را در فارسى، همان «عوام» یا «عامى» دانست.
با توجه به معنایی که از بُله ارائه شد، منظور روایات، به معنای ابله و دیوانه نیست، بلکه می‌تواند به معنای دو گروه نیز باشد:
1. افراد زیرکی که در برخی شرایط خود را به نادانی می‌زنند: «هَارُونُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ‏ أَکْثَرُ أَهْلِ‏ الْجَنَّةِ الْبُلْهُ‏ قَالَ قُلْتُ هَؤُلَاءِ الْمُصَابُونَ الَّذِینَ لَا یَعْقِلُونَ فَقَالَ لِی لَا الَّذِینَ یَتَغَافَلُونَ عَمَّا یَکْرَهُونَ‏»؛[6] راوی می‌گوید از امام صادق(ع) پرسیدم منظور از بُله در روایاتی که می‌گویند بیشتر مردم بهشت از بُله هستند، آیا منظور از آن دیوانگانی‌اند که دارای قدرت تعقل و تفکر نیستند؟! امام فرمود: نه. بُله کسانی هستند که در امور ناپسند خود را به غفلت می‌زند.
2. افرادی که به دلیل شرایط محیطی نتوانسته‌‌اند حقیقت را به صورت کامل دریابند، اما سر دشمنی هم با حقیقت ندارند. به عبارت دیگر مستضعف هستند: «قُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ مَا تَأْمُرُنِی أَنْطَلِقُ فَأَتَزَوَّجُ بِأَمْرِکَ فَقَالَ لِی إِنْ کُنْتَ فَاعِلًا فَعَلَیْکَ بِالْبَلْهَاءِ مِنَ النِّسَاءِ قُلْتُ وَ مَا الْبَلْهَاءُ قَالَ ذَوَاتُ الْخُدُورِ الْعَفَائِفُ- َقُلْتُ مَنْ هِیَ‏ عَلَى دِینِ سَالِمِ بْنِ أَبِی حَفْصَةَ قَالَ لَا فَقُلْتُ مَنْ هِیَ عَلَى دِینِ رَبِیعَةِ الرَّأْیِ فَقَالَ لَا وَ لَکِنَّ الْعَوَاتِقَ اللَّوَاتِی لَا یَنْصِبْنَ کُفْراً وَ لَا یَعْرِفْنَ مَا تَعْرِفُون».‏[7] راوی از امام باقر(ع) می‌پرسد چه دستور می‌فرمایید، به امر شما ازدواج کنم، امام(ع) فرمود اگر می‌خواهی ازدواج کنی، با زن «بلهاء» ازدواج کن. راوی می‌پرسد بلهاء چه طایفه‌ای هستند، فرمود: زنان پوشیده و عفیف.
 پرسیدم کسی که بر مذهب… است. فرمود: خیر.
 گفتم کسی که بر مذهب… فرمود نه.
دختران جوانی که نه بر مخالفت با حق پافشاری دارند و نه مانند شما شناخت کاملی نسبت به دین دارند.
(یعنی کسانی که مستضعف در دین هستند. در محیط بسته بوده و نتوانستند به حقیقت دست یابند.)
امام باقر(ع) در روایتى دیگر در سؤال از مستضعفان چنین می‌فرماید: مستضعفان بَلهاء هستند، بَلهاء کسانی هستند که به آنها بگویید نماز بخوانید می‌خوانند، هیچ چیز نمی‌دانند مگر آنچه را شما به آنها می‌گویید؛ برده‌ای که هیچ چیز نمی‌داند، مگر آنچه را شما به آنها می‌گویید؛ پیر مرد؛ طفل و بچه کوچک، از مستضعفان‌اند.^[8]
گفتنی است؛ با توجه به این‌که بیشتر مردم بهشت از بُله هستند و مستضعفان نیز در شمار بُله قرار می‌گیرند، می‌توان گفت روایت «اکثر أهل الجنّة البُله»، تأییدى بر بهشتى بودن بسیاری از مستضعفان است.

---