آیا در روایات، آیه‌ی «کمثل حبّةٍ أنبتت سبع سنابل فى کل سنبلة مائة حبّةٍ»، به هفت فرزند امام حسین(ع) تفسیر شده است که هفتمین آنها قائم(عج) است؟! و آیا بر اساس روایات، هفت‌صد برابر شدن محصول یک‌دانه تنها در زمان امام مهدی(عج) رخ خواهد داد؟!

بر اساس آموزه‌های اسلامی، خدای متعال – در هر عصر و زمانی – به اعمال خیر انسان توجه زیادی داشته و پاداش چند برابر به او می‌دهد. از آن جمله در قرآن کریم اعمال نیکوکاران به بذرى تشبیه شده است که در زمین کاشته می‌شود و هفت خوشه می‌رویاند و در هر خوشه‌ی آن صد دانه وجود دارد و به عبارتی هفت‌صد برابر محصول می‌دهد:

«مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فِی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ»؛[1]

کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، مانند بذرى هستند که هفت خوشه برویاند، که در هر خوشه، یک‌صد دانه باشد، و خداوند آن‌را براى هر کس بخواهد(و شایستگى داشته باشد)، دو یا چند برابر این مقدار نیز خواهد کرد، و خدا (از نظر قدرت و رحمت،) وسیع، و (به همه چیز) دانا است».

در مورد این‌که این عنایت خدا، به چه کسانی تعلق می‌گیرد، احتمالاتی داده شده است:

1. این آیه شامل کسانى است که اموالشان را در راه خدا انفاق می‌کنند؛ لذا تقدیر آیه آن است که مَثل کسانى که انفاق می‌کنند، مثل کسانی است که دانه می‌کارند. و منظور از «سبیل اللَّه» نیز تنها صدقه نیست و شامل جهاد و دیگر کارهاى خیر هم می‌شود. در نتیجه این آیه عام است و شامل همه‌ی وجوه خیر خواهد شد.[2] در روایات نیز به این تعمیم اشاره شده است:

امام صادق‌(ع) فرمود: هنگامى که بنده‌ی مؤمن خدا کار نیکى انجام دهد، خداوند هر کار خوب او را هفت‌صد برابر می‌فرماید، و خدا فرمود که چند برابر هفت‌صد برابر را به برخی افرادی که بخواهد، عوض خواهد داد».[3]

2. برخی احتمال داده‌اند که با توجه به چند آیه‌ی قبل در همین سوره،[4] این پاداش ویژه تنها مخصوص انفاق در جهاد باشد و در دیگر انفاق‏ها طبق آیه‌ی «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها»؛[5] (هر کسى کار نیکى به جا آورد، ده برابر به او پاداش داده می‌شود)، در برابر هر عمل فقط ده برابر پاداش داده می‌‌شود.[6]

ولى حق این است که مفهوم آیه‌ی اول گسترده است و حتى پیوند آن با آیات گذشته نیز نمی‌‏تواند دلیل بر تخصیص این آیه و آیات بعدی شود؛ زیرا جمله‌ی «فى سبیل اللَّه» مفهوم وسیعى دارد که هر مصرف نیکى را شامل می‌شود. به علاوه آیات آینده نشان می‌دهد که بحث انفاق در این‌جا مستقلا دنبال می‌شود و در روایات اسلامى نیز به تعمیم معنا آیه نیز اشاره شده است.[7]

3. در تفسیر باطنی آیه، روایتی از امام صادق(ع) وارد شده است:

«منظور از دانه در این آیه حضرت زهرا(س) است و آن هفت خوشه، هفت نفر از فرزندان حضرت‌شان(س) هستند که هفتمین آنها قائم(ع) است. از امام(ع) در مورد امام حسن(ع) سؤال پرسیدم. امام(ع) فرمود: ایشان، امام از جانب خدا هستند و اطاعت از ایشان واجب است؛ اما مصداق هفت خوشه در این آیه امام حسین(ع) و فرزندان آن‌حضرت(ع) است».[8]

در تحلیل این روایت باید گفت؛ سند آن ضعیف است و از لحاظ محتوایی نیز مشکل دارد؛ زیرا می‌گوید هفتمین فرزند فاطمه(س) قائم است.[9] برخی روایت را این‌گونه توجیه کرده‌اند که مراد امام صادق(ع) از این هفت نفر، خود حضرتشان و شش فرزندشان بوده که هفتمین آنها قائم(ع) است.[10]

 ولی این توجیه هم قانع‌کننده نیست؛ زیرا حتی اگر خروج امام حسن(ع) از این حلقه – به دلیل آن‌که ائمه(ع) از فرزندانشان نبوده‌اند – را  بپذیریم؛ اما صریحا در همین روایت آمده است که امام حسین(ع) نیز یکی از این هفت نفر بوده، و توجیه ارائه‌ شده با این موضوع سازگار نیست، علاوه بر آن، ابهام دیگری نیز به وجود خواهد آمد که چرا امام سجاد(ع) و امام باقر(ع) در این حلقه قرار نگرفته‌اند؟!

اما در ارتباط با آنچه در بخش دیگر سؤال آمده باید گفت، اگرچه وقتى امام مهدی(عج) قیام کند و حکومت عدل برقرار ‌شود، زمین گنج‌هاى معدنى و روییدنى خود را در اختیار آن‌حضرت قرار داده، و حقوق مستضعفان و فقرا نیز از ثروت‌مندان و ظالمان گرفته شده و عادلانه بین همه تقسیم می‌‌گردد، تا آن‌جا که هیچ فقیرى باقى نمی‌ماند و موردى براى مصرف صدقات و زکات‌ها یافت نمی‌شود.[11]

اما با جست‌وجوی اجمالی که داشتیم به روایتی برخورد نکردیم که تناسب محصول یک به هفت‌صد که در قرآن بدان اشاره شده را تنها ویژه زمان ظهور بداند که در صورت برخورد با این روایت، پاسخ ویرایش خواهد شد.

[1]. بقره 261.

[2]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج 2، ص 646، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.

[3]. برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، محاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین،‏ ج 1، ص 255، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.

[4]. بقره 244 – 245.

[5]. انعام 160.

[6]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏2، ص  646؛ شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، تهرانی، شیخ آقابزرگ، تحقیق، قصیرعاملی، احمد، ج 2، ص 332، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

[7]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 2، ص 313، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.

[8]. عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق، مصحح، رسولی محلاتی، هاشم، ج 1، ص 147، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1380ق.

[9]. «بررسی روایات مربوط به سیزده امام»، 107109؛

[10]. شیخ حر عاملی، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 5، ص 172، بیروت، اعلمی، چاپ اول، 1425ق.

[11]. «ویژگی‌هاى جامعه بعد از ظهور حضرت مهدى(عج)»، 127؛ «حفظ آرمان‌های پیامبر(ص) در دولت امام زمان(ع)»، 104659.