آیا مقبره‌ی‌ «بابا مسافر» در قم، مزار یکی از اصحاب امام جواد(ع) است؟

در یکی از محله‌های قدیمی شهر قم، در نزدیکی مسجد جامع این شهر، مقبره‌ای به نام «بابا مسافر» وجود دارد که می‌گویند منتسب به یکی از اصحاب امام جواد(ع) است.[1] گویا اصل ساختمان این مقبره از ابنیه تاریخی عصر صفوی است که در عصر حاضر مرمّت شده است.[2]

آنچه در مورد شخصیت وی می‌توان گفت آن است که فردی به نام «مسافر»، با کنیه‌ی «ابو مسلم»[3] در بین اصحاب ائمه(ع) -از جمله امام جواد(ع)- وجود داشته که در ذیل به شواهدی در این باره اشاره می‌گردد:

الف) بر اساس روایتی، مسافر از زمان زندانی شدن امام کاظم(ع) تا هنگام وفات حضرتشان، در شهر مدینه و در کنار امام رضا(ع) در حوالی منزلشان سکونت داشت.[4]

ب) طبق برخی از نقل‌ها، وی از خادمان و اصحاب سرّ امام رضا(ع) نیز شمرده‌ می‌شد که حضرت رضا(ع) قبل از شهادت خود در منطقه‌ی خراسان، به او فرمود: «به نزد فرزندم ابو جعفر(امام جواد) برو؛ زیرا او -بعد از من- امام تو خواهد بود».[5]

ج) روایتی نیز گویای آن است که در زمان زندگی امام جواد(ع)، مسافر هم‌چنان مورد توجه آن‌حضرت بود.[6]

با این وجود، در مورد استناد مزار «بابا مسافر» به مسافری که از اصحاب ائمه(ع) بوده و در روایات از او یاد شده، منبع معتبری نیافتیم، اگرچه در برخی کتاب‌های معاصر چنین ادعایی مطرح شده است. از طرفی نمی‌توان به صورت قطعی گفت که این استناد، نادرست است؛ زیرا دلیلی بر نادرستی آن نیز وجود ندارد.

ناگفته نماند، برخی از کتاب‌های معاصر، بابا مسافر -مدفون در مکان یاد شده- را از دراویش اهل تصوف دانسته و مقصود از عنوان «مسافر» برای او را، نه به معنای آنچه در اصطلاح عام است، بلکه به معنای آنچه نزد اهل حق معروف بوده و آن عبارت است از کسی که به درجات بالایی از معرفت الهی می‌رسد، دانسته‌اند.[7]

[1]. امروزه محل مذکور در بلوار 55 متری عمار یاسر، کوچه شماره 15 واقع شده است.

[2]. ناصر الشریعه، محمد حسین، تاریخ قم، محقق، دوانی، علی، ص 219، تهران، رهنمون، 1383 ش.

[3]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، محقق، مصحح، قیومى اصفهانى، جواد، ص 367، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1373 ش.

[4]. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، کافی، ج ‏1، ص 381، ح 6، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[5]. «..أَخْبَرَنِی مُسَافِرٌ، قَالَ أَمَرَنِی أَبُو الْحَسَنِ(ع) بِخُرَاسَانَ فَقَالَ: الْحَقْ بِأَبِی جَعْفَرٍ فَإِنَّهُ صَاحِبُک»؛ کشّی، ابو عمرو، محمد بن عمر بن عبد العزیز، رجال الکشی، ص 506، ش 972، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، 1490ق؛ جواهر کلام، عبد الحسین،‏ تربت پاکان قم، ج 1، ص 154‏، قم، نصاریان‏، چاپ اول،  1424ق‏.

[6]. شیخ مفید، محمد بن محمد، الإختصاص، ص 87، قم، الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، 1413 ق؛ رجال الکشی، ص 596.

[7]. تاریخ قم، ص 219.