اختلاف تعبیر در آیات «وَ جَعَلْنا فیها فِجاجاً سُبُلاً» با «لِتَسْلُکُوا مِنْها سُبُلاً فِجاجاً» برای چیست؟

«فجاج» جمع «فج» به معناى دره‌‏اى است که در میان دو کوه قرار دارد، و به جاده‌‏هاى وسیع نیز گفته مى‌‏شود.[1]
«سبل» جمع «سبیل» به معنای طریق و راه آسان است.[2] بنابر این معنای جمله «سبلاً فجاجاً» عبارت است از: راه وسیع.
با توجه به وصف بودن واژه فجاج، ترتیب طبیعی عبارت اقتضا می‌کند که اول موصوف ذکر شود، پس از آن صفت.[3] همچنان‌که در آیه 19 و 20 سوره نوح آمده است: «وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ بِساطاً* لِتَسْلُکُوا مِنْها سُبُلاً فِجاجاً»؛ و خداوند زمین را براى شما فرش گسترده‌‏اى قرار داد … تا از راه‌هاى وسیع و دره‏‌هاى آن بگذرید (و به هر جا مى‌‏خواهید بروید)!»
 امّا در برخی از مواقع برای نکته و دقّتی صفت از موصوف مقدم می‌شود، چنان‌که در 31 سوره انبیاء آمده است: «وَ جَعَلْنا فِی الْأَرْضِ رَواسِیَ أَنْ تَمیدَ بِهِمْ وَ جَعَلْنا فیها فِجاجاً سُبُلاً لَعَلَّهُمْ یَهْتَدُونَ»؛ و در زمین، کوه‏‌هاى ثابت و استوار قرار دادیم تا (مبادا زمین) آنها (مردم) را بلرزاند و در لابلاى کوه‌‏ها، فراخنایی براه راه­ها پدید آوردیم، شاید که آنها راه یابند.
در این‌جا برای دلالت صفت بر حال، صفت بر موصوف مقدم شده است؛ یعنی خداوند آن‌را در حالی‌که توسعه داد خلق کرد.[4]
بنابر این، آیه دلالت می‌کند بر این‌‌که راه‌‌ها در حین آفریدن و پیدا کردن آن بر صفت اتساع بوده است.[5]
برخی نیز گفتند مى‌‏تواند که «سبلا» بدل «فجاجا» باشد به این معنا که آفریدیم در زمین یا در کوه‌‏ها فجاج را که همان سبل است.[6]

---