یکی از نتایج و دستآوردهای بسیار مهم و راهبردی تاریخ انقلاب اسلامی ایران، پدیدار شدن ادبیات و فرهنگی نو و کارآمد در بدنه ی انقلابی ایران اسلامی است. ادبیات و فرهنگی که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی مقدمات و بارقه هایی از آن در میان یاران امام خمینی(ره) به انحاء گوناگونی قابل مشاهده بود و همان زمینه ساز پیروزی انقلاب اسلامی، بلکه فراتر رمز پیروزی انقلاب اسلامی به شمار آمده است، کلید واژه طلایی که بعدها به طور رسمی در ۵ آذر ۱۳۵۸ توسط امام خمینی(ره) در تقویم انقلاب اسلامی ایران وارد شد. کلید واژه ای مبارک و مقدس که همگان در ابتدای انقلاب با نام سازمان بسیج مستضعفین آن را شناختند.

 
جایگاه ممتاز و بی بدیل بسیج در  ادبیات انقلاب اسلامی  

تفکر و روحیه بسیجی یکی از مهم ترین پدیده های شگفت انگیز و اعجاب آور انقلاب اسلامی است که با وارد شدنش در ادبیات انقلاب اسلامی آثار و برکات فراوانی را در ابعاد مختلف نظامی، اقتصادی، سازندگی، فرهنگی، علمی، و سیاسی برای جامعه اسلامی به ارمغان آورد. در واقع همین روحیه الهی و مقدس بود، که موجب شد طیف وسیعی از مردم ایران احساس مسئولیت و وظیفه نمایند و برای دفاع از آب، خاک و جان مردم ایران اسلامی به پاخیزند و باعث شوند خواب پریشانی که خون آشامی همچون صدام حسین برای ایران اسلامی دیده بود هیچ گاه تعبیر نشود.

 همین روحیه و تفکر بود که موجب شد چه در زمان جنگ تحمیلی و چه بعد از آن عده ی کثیری مجاهدانه برای پیشرفت و شکوفایی انقلاب اسلامی به پا خیزند و حرکت به سوی قله های علم و نو آوری را سرعت بخشند و مایه تعجب و حیرت ابرقدرت های جهانی شوند، همین تفکر و روحیه انقلابی بود که ایران اسلامی را امیدوارانه به سوی قله های خودکفایی و استقلال پیش برده و آینده ای روشن را برای ایران اسلامی رقم بزند. در سال روز شکل گیری این کلید واژه طلایی تلاش داریم برخی از شاخص های مهمی که موجب پویایی و تقویت روحیه و فرهنگ بسیجی در جامعه اسلامی می شود را مورد بررسی و واکاوی قرار دهیم.
یأس و ناامیدی یکی از مهلک ترین رذایل اخلاقی است که مانع حرکت یک مجموعه و تشکیلات انقلابی به سوی تعالی و رشد می شود. بدون شک هر مجموعه انسانی هم دارای نقاط مثبت و ارزشی است و هم موارد چالش برانگیز و منفی در آن قابل مشاهده است. ولی این مطلب نباید منجر به چیره شدن  سایه شوم و تاریک بدبینی و نا امیدی در تشکیلات شود.

 
اخلاق تشکیلاتی در فرهنگ بسیجی

یکی از رازهای موفقیت در فرهنگ و تفکر بسیجی روی آوردن به کار جمعی و کار تشکیلاتی است. کار تشکیلاتی موجب شده است که بسیاری از اهداف و راهبردهای اساس تفکر بسیجی سریعتر محقق شود. شکل گیری و سازمان دهی طیف وسیعی از گروه های جهادی به خوبی گواه بر این مطلب است. ولی با این وجود برای تقویت و استحکام این مجموعه ها و تشکیلات ارزشی، مزین شدن به فضایل و کمالات اخلاقی و قرآنی لازم و ضروری است؛ چرا که همین شاخص های اخلاقی و قرآنی هستند که موجب کاستن آسیب ها و نواقص در لایه های مختلف جوامع انسانی می شوند.

 
1-فراموش کردن خود و مقدم داشتن خدا

اولین و مهمترین گام برای پیش برد کارهای تشکیلاتی، فراموش کردن منیّت ها، فراموش کردن خواهش های نفس و مقدم و اولویت قرار دادن خواست و اراده ی الهی است. موضوع بسیار مهمی که در اخلاق تشکیلاتی از آن به عنوان کلید واژه اخلاص یاد می شود. بسیاری از آفات و آسیب هایی که گریبان گیر کارهای تشکیلاتی می شود ریشه در همین منیّت ها دارد. انسانی که اسیر خواهش های نفسانی و تمایلات مادی شده با اکسیر و اهرم اخلاص به خوبی می تواند زنجیرهای بسیار محکم ابلیس را از هم جدا نماید، کما اینکه در روایات اسلامی نیز نتیجه و دستآورد اخلاص این چنین مورد توجه قرار گرفته است: «بِالْإِخْلَاصِ‏ یَکُونُ‏ الْخَلَاص‏؛[1] و خلاصى با خلاص آید». کسی که خدای متعال و فرامین او را در تمام زندگی مقدم بر همه چیز داشته همیشه و همه جا به دنبال رضایت او می گردد، تشویق ها و نکوهش ها مایه تغییر در آرمان های آنها نمی شود.

مقام معظم رهبری(حفظه الله) در تبیین و  توضیح عنصر اخلاص به نکات بسیار کلیدی و سازنده ای اشاره کرده اند از جمله اینکه ایشان در خصوص این واژه بیان داشته اند: اخلاص یعنی اینکه انسان، کار را برای خدا و با عشق انجام وظیفه انجام دهد، انسان برای هوای نفس، برای رسیدن به مال، به ثروت، به مقام، به نام نیک، قضاوت تاریخ، برای انگیزه های نفسانی، برای اشباع صفت پلید حسد، طمع، حرص، زیاده طلبی، افزون طلبی کار نکند. این چنین حالتی همچون شمشیری برنده هر مانعی را از سر راه بر می دارد.[2]

 
2-حفظ یکپارچکی و انضباطِ کاری

یکی دیگر از عناصر و شاخص های اخلاقی کار تشکیلاتی، حفظ یکپارچی و انضباط کاری است. به طور قطع افرادی که در یک تشکیلات انقلابی مشغول به فعالیت و کار هستند در همه موضوعات و مسائل، نظر واحد و یکسانی ندارند در این چنین فضایی خواه ناخواه تضارب آرا و افکار شکل خواهد گرفت. آرا و افکار مختلف برای تشکیلات انقلابی باید به عنوان یک فرصت تلقی شود، نه به عنوان یک تهدید، کسانی که اختلاف آرا و نظرات را به عنوان یک تهدید مشاهده می کنند، و در مقابل آن واکنش منفی و تحکمی از خود نشان می دهند، زمینه فروپاشی یک مجموعه ارزشی را فراهم آورده اند. بهترین گزینه در این چنین مواردی دعوت همگان به هم افزایی و انتخاب احسن است؛ تکنیکی که خدای متعال این چنین در خصوص آن صحبت کرده است. «الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ ۚ أُولَٰئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ ۖ وَأُولَٰئِکَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ؛[3]به سخن گوش فرامى‌ دهند و بهترین آن را پیروى مى‌ کنند؛ اینانند که خدایشان راه نموده و اینانند همان خردمندان». بی نظمی و عدم برنامه ریزی اصولی و کارآمد برای دست یابی به اهداف موضوع دیگری است که می تواند یکپارچگی و  وحدت تشکیلات انقلابی را با چالش مواجه نماید، از این رو در منابع روایی تأکید فراوانی بر عنصر انضباط کاری و نظم شده است.

 
3-لزوم پرهیز از افراط و تفریط

از جمله لوازم اخلاقی در تشکیلات انقلابی و بسیجی، پرهیز از هر گونه رفتار افراطی و تفریطی است. مجموعه هایی که گرفتار این دو عنصر مخرب شده اند، نه تنها از آرمان ها و اهداف بلند غافل خواهند شد، بلکه به گونه ای رفتار خواهند کرد که نتیجه و دستآوردی جز پشیمانی، یأس و سرخوردگی را به دست نخواهند آورد. چرا که ریشه و اساس افراط و تفریط چیزی جز جهل و نادانی نیست،  «الإمامُ علیٌّ علیه السلام : لا تَرَى الجاهِلَ إلاّ مُفْرِطا أو مُفَرِّطا؛[4] امام على (علیه السلام): نادان را نبینى، مگر افراط گر یا تفریط گر». در مقابل افراط و تفریط رویکرد اعتدال گرایانه وجود دارد، اعتدالی که برخواسته از هوشمندی، درایت، آینده نگری و تحرکت پذیری است. تشکیلات انقلابی می بایست با بهره گیری از عنصر اعتدال و میانه روی به خوبی اهدف را شناسایی کرده با برنامه ریزی به سوی اهداف آرمانی گام بردارد.  

 
4-لزوم نقد پذیری و استقبال از راهکاری اصولی

یکی دیگر از ارکان و شاخص های موفقیت در تشکیلات انقلابی و بسیجی، لزوم بهره مندی از عنصر و فضیلت نقد پذیری است. نقدپذیری هوشمندانه و اصولی در واقع ریشه در حق پذیری، انعطاف پذیری، تواضع دارد. تشکیلاتی که اعضای شکل دهنده آن به نوعی گرفتار غرور، خود بزرگ بینی و تکبر شده اند، پذیرای انتقادهای سازنده دیگران نیستند این چنین مجموعه هایی با عدم پذیرش سخنان سازنده به نوعی زمینه پیشرفت و شکوفایی را از خود سلب می نمایند. باری به هر جهت در فرهنگ قرآن به این نکته اشاره شده است که  انسان های مؤمن پذیرای حق هستند و از آن نفع می برند: «وَذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرَىٰ تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِینَ؛[5]و پند ده، که مؤمنان را پند سود بخشد».

 
5-پرهیز از یأس و ناامیدی

یأس و ناامیدی یکی از مهلک ترین رذایل اخلاقی است که مانع حرکت یک مجموعه و تشکیلات انقلابی به سوی تعالی و رشد می شود. بدون شک هر مجموعه انسانی هم دارای نقاط مثبت و ارزشی است و هم موارد چالش برانگیز و منفی در آن قابل مشاهده است، ولی این مطلب نباید منجر به چیره شدن سایه شوم و تاریک بدبینی و نا امیدی بر سر تشکیلات شود. در نکوهش یأس و ناامیدی همین بس که این موضوع هیچ گونه سنخیت و همخوانی با روحیه توحیدی ندارد چرا که انسان های موحد و خدا جو، همراه سایه امدادهای غیبی پروردگار را در سخت ترین شرایط در کنار خود احساس می کنند و برای خروج از تنگناها پرتلاش و مجاهدانه اقدام به عمل می نمایند. از این رو خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: ِ«وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکافِرُونَ؛[6]و از رحمت خدا مأیوس نشوید؛ که تنها گروه کافران، از رحمت خدا مأیوس مى‏ شوند!».
 
پی نوشت ها:
[1]. الکافی (ط – الإسلامیة) ؛ ج‏2 ؛ ص468، ح2.
[2].  سخنان مقام معظم رهبری در جمع بسیجیان، به مناسبت هفته بسیج، 05/ 09/ 1376.
[3]. سوره مبارکه زمر، آیه 18.
[4]. نهج البلاغة : الحکمة 70.
[5]. سوره مبارکه ذاریات، آیه 55.
[8]. سوره مبارکه یوسف، آیه 87.