مقدمه

قرآن کریم آموزه امت واحده اسلامی را در آیات وحی به مسلمانان آموخته و از آنان میخواهد که در راستای این هدف، به ریسمان الهی متمسک باشند. در حالی که امت اسلامی از صدر اسلام تا کنون، گرفتار اختلافات و تفرقه های گوناگونی بوده است. امروزه نیز موانع متعددی مثل جریان استعمار از بیرون و جریانهای تکفیری، جریان تشیع انگلیسی و قومیت گرایی در درون امت اسلامی، مانع شکل گیری امت واحده اسلامی است. در حالی که زیارت اربعین با ویژگیهای خاص خود بستر مناسب زدایش هرگونه اختلاف و تفرقه در میان مسلمانان و زمینه تقویت مفهوم امت واحده در افق پیش روی امت های اسلامی است.
 

وحدت محور نظام توحیدی

نظام آفرینش جهان هستی مبتنی بر توحید بنا گردیده است. تمام موجودات عالم آیات و نشانه های پروردگار احد و واحد هستند. فلسفه نبوت و ارسال انبیاء در میان جامعه بشری نیز زدایش اختلافات میان مردم بیان گردیده[1] تا آنان به سوی وحدت حرکت کنند. قرآن کریم پس از بیان احوالات پیامبران الهی، به جامعه اسلامی می فرماید: «ان هذه امتکم امه واحده».[2] این پیامبران بزرگی که به آنها اشاره شد، همه یک امت واحد بودند. برنامه آنها یکی و هدف و مقصد آنها نیز یکی بوده است؛ هرچند با اختلاف زمان و محیط، دارای ویژگی ها و روش ها و به اصطلاح تاکتیک های متفاوت بودند اما همه در نهایت امر در یک خط حرکت داشتند؛ همه آن ها در خط توحید و مبارزه با شرک و دعوت مردم جهان به یگانگی و حق و عدالت گام بر می داشتند.[3]  

تعریف امت

امت را به معنای جماعتی دانسته اند که در مسیر واحدی باشد.[4] بر این اساس، امت اسلامی به جهت آن که در اهداف دینی و مناسک شریعت همسو و همراه هستند را یک امت می دانیم؛ اما این امت از تاریخ صدر اسلام به علل مختلفی دچار اختلاف و تفرقه و شکاف های درون اجتماعی گردیده است. مسائل سیاسی و قضایای مربوط به جانشینی رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، مسائل فقهی و پیدایش مکاتب مختلفی که با جدایی امت از مکتب اهل بیت ایجاد گردید، منازعات کلامی و دیدگاه های متفاوتی که پیرامون مسائل اعتقادی میان مسلمانان به وجود آمد، همگی اسباب اختلاف میان مسلمانان را در دوره های مختلف تاریخی رقم زده است. این موضوع چنان ابعاد شدیدی پیدا کرده که در تمام ادوار تاریخ اسلام، نوعی از منازعه میان گروه های اسلامی را به دنبال داشته است. گاهی نزاع فکری، گاهی نزاع سیاسی و گاهی جنگ و درگیری های نظامی که میان گروه های مسلمان روی داده است.
 
این در حالی است که کتاب وحی به صراحت «جمیع» مسلمانان را به تمسک به ریسمان الهی توصیه نموده و آنان را از تفرقه و اختلاف پرهیز داده است.[5] از دیگر سو رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در بیان راهبردی و راهگشا، قرآن و عترت را به عنوان دو گوهری که مایه رهایی مسلمانان از گمراهی هستند، معرفی نموده است.[6]  

موانع و الزامات امت واحده

در جهان معاصر جهان اسلام از بیرون و درون با معضلات جدی و حادی مواجه است که شکل گیری امت واحده اسلامی را دچار مشکل نموده است. از بیرون جریان استکبار سالها است می کوشد کشورهای اسلامی را چونان گذشته مستعمره خویش نگاه دارد و مسلمانان را برده خود نگه دارد و هرگونه زمینه پیشرفت و استقلال را در سرزمینهای اسلامی بزداید. از درون نیز بسیاری از حکام کشورهای اسلامی، با پذیرش این مسئله خود را وابسته و وامدار بیگانگان کرده و بلکه فراتر از آن، امکانات و داشته های ملی خود را در خدمت دشمنان اسلام قرار داده اند؛ به گونه ای که حتی رژیم غاصب صهیونیستی را به رسمیت شناخته و رسماً و علناً از آن حمایت می کنند.
 
در چنین شرایطی آن چه مسلمانان به شدت به آن احتیاج دارند، عناصر و عواملی است که بتواند شکافهای درونی میان آنان را زدوده و ایشان را در اهداف مشترک خود همداستان سازد. قطعا قرآن کریم مهمترین عاملی است که در این راستا کارآمد است و با محتوای جامع و کامل خود، راهگشای بسیاری از اختلافات میان امت اسلامی است.
 

اربعین نقطه مشترک امت واحده

اما غیر از کتاب خدا، اهل بیت دیگر عامل وحدت بخش در میان امت اسلامی هستند. هرچند اکثریت مسلمانان به ولایت و امامت اهل بیت(علیهم السلام) معتقد نیستند، اما محبت اهل بیت(علیهم السلام) عنصر مشترک میان تمام مسلمانان است و در این میان محبت سیدالشهدا(علیهم السلام) با توجه به روایات نبوی در فضائل آن امام، به طور خاص قابل توجه است. اربعین که میعادگاه محبان اهل بیت(علیهم السلام) در تمام طول سال است، به معنای واقعی کلمه می تواند تجلی امت واحده اسلامی باشد. اربعین که جمله زیبای «حب الحسین یجمعنا» را چند سالی است به عنوان شعار خود در فضای رسانه­ ای و اجتماعی دارد، می تواند بستر اجتماع امت اسلامی علیرغم تفاوت های ملیتی، مذهبی و قومیتی باشد.
 
اما امت واحده همچنان که پیش از این بیان گردید، نیازمند تبیین یک هدف مشترک میان آحاد امت است. این هدف در شرایط فعلی در زیارت سیدالشهدا در یک مقطع زمانی خاص و خدمات رسانی به زائران در این ایام خلاصه می شود؛ در حالی که چالش های موجود جهان اسلام، الزامات مهم تری را بر نخبگان مسلمان و سیاست گذاران و مسئولان این همایش عظیم ایجاب می نماید.
 

تکفیری گری و تقابل آن با امت واحده

یکی از چالش های موجود در جهان اسلام، مسئله تکفیر و اندیشه تکفیری است که با مفهوم امت واحده تعارض کامل دارد. جریان های تکفیری رایج در میان مسلمانان که از اندیشه وهابیت تغذیه شده و با تفکر سلفی گری رشد یافته اند، مانع جدی شکل گیری امت واحده هستند. در حالی که مسلمانان و محبان اهل بیت در سایه اربعین می توانند موضع یکپارچه ای در قبال خط روشن اسلامیت لحاظ نمایند و به طور رسمی اعلام کنند که تکفیر دیگر مسلمانان به علت تفاوت مذهبی و فرقه ای، از دیدگاه عموم مسلمانان مردود است. اگر زائران اربعین بتوانند در پرتو زیارت چنین پیامی را به صورت گسترده اعلام کنند، زمینه هرگونه جنایت و کشتار و ناامنی از کشورهای اسلامی برچیده خواهد شد و بستر شکل گیری امت واحده در قالب امنیت به وجود آمده تحصیل خواهد گردید.
 

تشیع انگلیسی در تضاد با امت واحده

از دیگر سو جریان موسوم به تشیع انگلیسی که با اتکاء به پیشتیبانی مالی و رسانه ای دولت های استکباری، اقدام به اهانت به مقدسات اهل سنت می نماید، دیگر چالشی است که به طور جدی به مفهوم امت واحده اسلامی آسیب می رساند. این جریان هم تامین کننده خوراک دشمنی جریان های تکفیری با شیعیان و محبان اهل بیت(علیهم السلام)  بوده و از سوی دیگر هرگونه زمینه تقریب میان مذاهب اسلامی را از بین می برند. متاسفانه این جریان ها در راهپیمایی اربعین حضور فعال داشته و اندیشه انحرافی خود را در میان محبان اهل بیت(علیهم السلام)  ترویج می کنند. در حالی که مسلمانان باید آگاه باشند که چنین تفکری از تفکر اصیل شیعی به دور بوده و شیعیان به هیچ فردی از مذهب خود اجازه توهین به مقدسات سایر مذاهب اسلامی نمی دهند. اگر چنین اتفاقی بیفتد و جریان تشیع انگلیسی به طور کامل در میان مسلمانان به انزوا کشیده شود، یکی از موانع جدی تحقق امت واحده اسلامی برطرف خواهد گردید.
 

نفی قومیت گرایی در اربعین

دیگر مانع جدی و قدیمی تحقق امت اسلامی که اربعین می تواند در آن تاثیرگذار باشد، اندیشه قومیتی و ملیتی در میان ملل اسلامی است. دشمنان اسلام از سال ها پیش کوشیده اند تا با ترویج اندیشه جدایی قومیت ها از یکدیگر، ارزش های اسلامی را به حاشیه برده و ارزش های قومی را جایگزین آن کنند. رواج اندیشه قومیت پرستی و ملیت گرایی و به اصطلاح ناسیونالیسم که به صورت های پان عربیسم، پان ایرانیسم، پان ترکیسم و غیره در کشورهای اسلامی با وسوسه استعمار تبلیغ گردیده و قطعه قطعه کردن سرزمین اسلامی به صورت کشورهای کوچک و قهراً رقیب، همه برای مبارزه با اندیشه ریشه کن کننده استعمار یعنی اتحاد اسلامی و امت واحده اسلامی بوده و هست.[7]  
حال اربعین یکی از ابزارهای بسیار مفید در زدایش این مسئله در میان امت اسلامی است. زیرا تمام زائران حسینی هرچند از ملیت ها و قومیت های متعدد، در موج وسیع محبت حسینی قرار گرفته و همگی یک پیکره واحد را در قالب زیارت ایجاد می نمایند؛ پیکره ای که با نام و رنگ واحد تنها نام و راه سیدالشهدا(علیه السلام) را اعلام نموده و رنگ های دیگر در آن رخ می بازند. این خاصیت حرکت حسینی است که قومیت های مختلف را فارغ از تعلقات نژادی، زبانی و محلی بر محور خود گرد هم آورده و باعث می شود پیام واحدی از این حرکت واحد به جهان اعلام گردد.
 

حرف آخر

نکته پایانی آن که برنامه ریزان و سیاستگذاران این حرکت عظیم می توانند در راستای عینی سازی امت واحده، هر سال برای این پویش میلیونی مردمی، شعار واحدی از جملات و گفتارهای سیدالشهدا برگزیده و آن را به عنوان شعار مشترک تمام زائران حسینی از هر ملیت و مذهب، اعلام نمایند تا بدین وسیله هم نهضت حسینی در میان زائران حسینی ترویج شده و هم این حرکت در ابعاد جهانی هویت روشنتری پیدا نماید. آنگاه همین موضوع در قالب بیانیه مشترک تمام گروههای مردمی حاضر در اربعین اعلام گردد.

پی‌نوشت:
[1] . بقره 213
[2] . انبیاء 92
[3] . تفسیر نمونه ج 13 ص 497.
[4] . ترجمه تفسیر مجمع البیان ج 16 ص 161
[5] . آل عمران 103
[6] . کافی ج 1 ص 294
[7] . شهید مطهری، مجموعه آثار، ج 24 ص 41.