يكي از شبهاتي كه مربوط به دعاست ، اين است كه : چون قضا و قدر الهي حق است و خدي سبحان هم از ازل به جميع امور آگاهي دارد ، مطلب مورد درخواست ، يا در قضاي ازل مقرر شده كه عملي شود يا نه . اگر بنا شد عملي گردد دعا تأثيري ندارد ؛ چون همان يافت خواهد شد . و اگر در قضاي ازل گذشت كه فلان امر حاصل نشود ، دعا سودي ندارد ؛ چون چيزي كه حتمي العدم است با دعا يافت نمي شود .
جواب : اين اشكال چون ايرادي مشترك بين دعا ، صدقه ، صله رحم و امثال آن است ، جواب آن هم بايد مشترك باشد .
در عالم حركت كه عالم دگرگوني ، تغيير وتبديل است ، « بداء» راه دارد . بداء در تكوينيات همانند نسخ در تشريعيات است .
در محدوده ي عالم طبيعت ، تحول و دگرگوني راه دارد و خداي سبحان اين چنين مقدر كرده كه صدقه يا صله ي رحم يا دعا انجام گيرد تا فلان كار عملي گردد و اگر چنانچه اين امور صورت نگرفت فلان امر هم حاصل نشود . و از سوي ديگر خداي سبحان هم مي داند ، كه فلان شخص دعا مي كند و بهره مي گيرد و ديگري دعا نمي كند و بهره نمي برد . پس در علم خدا جهلي نبوده و در جهان هستي ابهامي نيست . به ما راهنمايي كردند كه اگر خواستيم از خير بيشتري برخوردار باشيم دعا ، صدقه ، صله رحم و مانند آن راه گشاست ؛ وگرنه محروم خواهيم شد .
پس دو مطلب ، مورد نظر است : يكي اينكه گرچه در ازل همه ي امور تنظيم شده ، ولي هر امري با علل و اسباب آن تنظيم شده است و يكي از علل و اسباب در محدوده ي حركت و عالم تحول ، همان صدقه و صله رحم و دعا و مانند آن است . وقتي از محدوده ي تحول و لوح محو و اثبات گذشتيم و به عالم قضاي محض رسيديم ، آنجا ديگر صدقه و صله رحم و دعا و … معنا ندارد . گرچه عبادي بودن دعا مسئله جداگانه اي است ؛ اما دعا براي تغيير و تبديل ، لزوما در قلمرو لوح محو و اثبات به پايين است نه در محدوده ي لوح محفوظ .
مطلب ديگر آن است كه خداي سبحان مي داند كه فلان شخص صله ي رحم مي كند در نتيجه از عمر طولاني برخوردار مي شود و ديگري قطع رحم مي كند و از عمر طولاني محروم مي گردد . پس نه در علم خدا ترديد و ابهام است ، نه در واقع امر؛ و نبايد گفت: قضا و قدر حق است ، چرا دعا كنيم ؟ زيرا كه خود جزء قدر است . يعني خدا مقدر كرده كه در صورت دعا فلان حادثه كه حادثه ي خير است واقع شود ؛ و فلان حادثه شر پيش نيايد . از اين جهت دعا اثر دارد و جزء قضا و قدر عالم است .
فرمود : ( و سئلوا الله من فضله ) (1) از خداوند فضل او را طلب كنيد . همان كه قضا و قدر را مشخص كرد و فرمود : ( و كل شيء عنده بمقدار )(2) يا : ( انا كل شيء خلقناه بقدر ) (3) ما هر چيزي را به مقداري خلق كرديم همان فرمود : (ادعوني استجب لكم) (4) . مرا بخوانيد تا اجابت كنم شما را

پي نوشتها:

1. سوره ي نساء ، آيه ي 32 .
2. سوره ي رعد ، آيه ي 8 .
3. سوره ي قمر ، آيه ي 49 .
4. سوره ي غافر ،‌آيه ي 60 .

منبع: کتاب حکمت عبادات
/خ