یکی از نهادهای مهم و حساس هر جامعه‌ای، خانواده محسوب می‌شود که همواره به‌عنوان ذرات اصلی و تشکیل دهنده‌ی جوامع از آن یاد می‌شود. به بیان دیگر، ازدواج و تشکیل خانواده، یکی از بنیان‌های اصلی جوامع محسوب می‌شود که بدون آن، نمی‌توان جامعه‌ای را متصور شد. از این رو؛ موضوع ازدواج در جوامع مختلف بشری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این در حالی است که طی چند دهه‌ی اخیر، شاهد بروز پاره‌ای مشکلات و معضلات در حوزه‌ی ازدواج و تشکیل خانواده بوده‌ایم.

برای آشکار شدن موضوع، بهتر است چنین بیان کنیم که امروزه آمار ازدواج در اکثر کشورهای سراسر جهان رو به افول گذاشته و دلایل متعددی از جمله؛ ناامیدی اجتماعی، مشکلات اقتصادی، اضطراب، کاهش آستانه صبر، گسترش ابزار نوین ارتباطی، عدم تعهد زوجین و خیانت برای این روند نامطلوب ذکر شده است.

در این راستا باید توجه داشت که بلژیک پرچم‌دار بیشترین آمار طلاق در جهان محسوب می‌شود و رتبه‌ی بعدی را کشور پرتغال با 68 درصد طلاق در سال 2018 به خود اختصاص داده است. کشورهای مجارستان، جمهوری چک، اسپانیا، لوکزمبرگ، استونی، کوبا، فرانسه و آمریکا به‌ترتیب بیشترین آمار طلاق را به خود اختصاص داده‌اند.

در این میان، کشور ما نیز از این معضل اجتماعی مستثنی نبوده و آمارها نشان از روند فزاینده‌ی طلاق در ایران دارند. افزایش انواع مشکلات اقتصادی در کنار ورود فرهنگ غربی، زمینه‌ی کاهش آمار ازدواج در ایران را فراهم کرده است. البته این بدان معنا نیست که این 2 دلیل، تنها عوامل کاهش آمار ازدواج محسوب می‌شوند بلکه مهم‌ترین آن‌ها هستند. بر اساس آمار سازمان ثبت احوال کشور، طلاق در ۱۸ سال گذشته ۴.۶ برابر شده، در حالی که ازدواج کمتر از دو برابر شده و نسبت ازدواج به طلاق از ۱۵.۸ به ۶.۵ رسیده است که این نسبت در شهرهای بزرگ به خصوص در تهران بسیار بیشتر است (۳.۲۷) و با احتساب آنکه به ازای هر طلاق رسمی چند طلاق عاطفی هم وجود دارد، وضعیت نگران‌کننده‌ی طلاق و پیامدهای آن را چه از لحاظ فرهنگی چه از لحاظ اقتصادی، هشدار می‌دهد.

عوامل کاهش آمار ازدواج در ایران

کاهش ازدواج، سوژه داغی که این روزها در تمام محافل صحبت از آن به‌میان می‌آید و نگرانی خانواده‌ها را در بر دارد. بسیاری از مسئولین و خانواده‌ها نیز در فکر چاره‌ای برای رفع این معضل اجتماعی هستند، البته راهکارهای اتخاذ شده، نتیجه‌ی مطلوبی نداشته و همین موضوع، باعث دوری جوانان از تشکیل خانواده شده است.

عمده‌ترین دلایل فرار جوانان ایرانی از ازدواج، فراهم بودن زمینه‌های روابط آزاد میان دختران و پسران، انحرافات اخلاقی و کاهش سطح اعتماد فردی و اجتماعی در میان  جوانان است .امروزه، تنها گوشه‌ای از این انحرافات اجتماعی و هنجارشکنی‌ها را در گسترش “ازدواج‌های سفید” مشاهده می‌کنیم. درواقع، “ازدواج سفید” نوعی هم‌خانه شدن زن و مرد است بدون اینکه با همدیگر ازدواج رسمی کرده باشند. در این نوع از ازدواج، صیغه عقد جاری نمی‌شود!

این قبیل هنجارشکنی‌ها که عمدتا از ضعف در حوزه‌ی آموزشی و فرهنگی نشات می‌گیرد، با اهمال‌کاری خانواده‌ها در بحث نظارت بر مراودات اجتماعی فرزندان به خط‌قرمزها و ناهنجاری‌های اجتماعی نزدیک می‌شود. دیگر دلایل و عوامل پراهمیت و تاثیرگذار بر دوری افراد از ازدواج عبارتند از:

1. – فرار از احساس مسئولیت
2. – هراس از شکست عاطفی
3. – شخصیت درونگرا
4. – بالا بودن هزینه‌های ازدواج
5. – مهریه‌های سنگین
6. – ترس از خیانت

اگر از جوانان در خصوص پرهیز از ازدواج بپرسید، از مشکلات اقتصادی به‌عنوان متهم ردیف اول نام می‌برند. بسیاری از جوانان، خانه پدری را امن‌ترین و بهترین جا می‌دانند زیرا بالا رفتن آمار بی‌کاری، حقوق‌هایی که با نرخ تورم متناسب نیستند، مشکل مسکن و البته هزینه‌های عجیب‌وغریب مراسم ازدواج سدهای بزرگی محسوب می‌شوند که هر جوانی توان ایستادگی در برابر آن‌ها را ندارد!
 

تغییر سبک زندگی

با هجمه‌ی گسترده فرهنگ غربی طی سال‌های اخیر به کشورمان، مشاهده می‌کنیم که سبک و شیوه زندگی اقشار مختلف جامعه، به‌ویژه جوانان در حال تغییرات شگرفی است و این تغییرات، برخی از ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی را در نگاه جوانان به تابوهایی تبدیل کرده که اجازه آزادی در رفتار و کنش‌های اجتماعی را از آنان سلب کرده است. متاسفانه، امروزه افکاری بر جامعه در حال حکمرانی است که ازدواج را عامل عقب‌ماندگی معرفی می‌کند.

از دیگر سو، دسته‌ای دیگر از جوانان، ازدواج را با هزینه‌های سرسام آوری همراه کرده‌اند که از چشم‌و هم‌چشمی، تظاهر و سبک‌های جدید و لاکچری نشات می‌گیرد. این موضوع که در هزینه‌‌های تأمین جهیزیه خاص، لباس عروس لاکچری، تالارها و باغ‌های چند صد میلیونی و… آشکارا نمایان است؛ وحشت فراوانی را برای دیگر جوانان ایجاد کرده و آن‌ها را از ورود به وادی ازدواج بر حذر داشته است.
 

کاهش ازدواج، افزایش طلاق

همانطور که پیش‌تر اشاره شد، آمار ازدواج به کندی در حال حرکت است و از دیگر سو، طبق آمار منتشر شده؛ بسیاری از جوانانی هم که به خود قدرت ورود به این مرحله را می‌دهند، در چند سال نخست زندگی مشترک، با مشکلات فراوانی مواجه شده و بعضا راهی جز طلاق در پیش رو نمی‌یابند! با وجود اینکه دوری از تعهد بین جوان‌های امروزی بیش از گذشته به چشم می‌خورد، اما میل ذاتی و فطری برای داشتن همدم و تشکیل خانواده در آن‌ها هنوز وجود دارد. اما مواجه با هرکدام از مشکلات ازدواج، این میل کمرنگ‌تر از پیش شده و شرایط ازدواج را بحرانی‌تر می‌کن
بر اساس آمار سازمان ثبت احوال کشور، طلاق در ۱۸ سال گذشته ۴.۶ برابر شده، در حالی که ازدواج کمتر از دو برابر شده و نسبت ازدواج به طلاق از ۱۵.۸ به ۶.۵ رسیده است که این نسبت در شهرهای بزرگ به خصوص در تهران بسیار بیشتر است (۳.۲۷) و با احتساب آنکه به ازای هر طلاق رسمی چند طلاق عاطفی هم وجود دارد، وضعیت نگران‌کننده‌ی طلاق و پیامدهای آن را چه از لحاظ فرهنگی چه از لحاظ اقتصادی، هشدار می‌دهد.

با وجود اینکه دوری از تعهد بین جوان‌های امروزی بیش از گذشته به چشم می‌خورد، اما میل ذاتی و فطری برای داشتن همدم و تشکیل خانواده در آن‌ها هنوز وجود دارد. اما مواجه با هرکدام از مشکلات ازدواج، این میل کمرنگ‌تر از پیش شده و شرایط ازدواج را بحرانی‌تر می‌کند.

“علی احمدی” (پژوهشگر اجتماعی)، یکی از مهم‌ترین علت‌های تأخیر ازدواج به ویژه از منظر دختران را فقدان دسترسی به فرد مورد علاقه بیان می‌دارد. وی معتقد است؛ اگرچه دختران و پسران، سن ۲۰ تا ۲۵ سالگی را سن مناسب ازدواج می‌دانند، اما مهم‌ترین علت به تعویق انداختن و یا دوری از ازدواج نیافتن فرد مورد علاقه است.
 

راهکارهای بی‌راه!

در این میان، واقعیتی که وجود دارد این است که درباره رفع مشکلات دخیل در کاهش آمار ازدواج و افزایش طلاق سخنان و وعده‌های فراوانی از سوی دولت و مسئولین مربوطه به شنیده‌ایم اما تا به امروز، هیچکدام موثر نبوده و ما همچنان شاهد وخیم شدن شرایط ازدواج در ایران هستیم چراکه اکثر وعده‌های مذکور یا در ابتدای متوقف شده‌اند و یا هرگز به مرحله‌ی عمل نرسیده‌اند و این روند نامطلوب، حاصل عدم هماهنگی مسئولین مربوطه، با متخصصین و آسیب‌شناسان این حوزه است. البته هیچ دولتی، هرگز قادر نبوده که افراد را ملزم به ازدواج کند اما بی‌تردید توانایی این مهم را دارد که سطح عوامل جلوگیرنده از ازدواج را کاهش داده و شرایط اصلی ازدواج همچون؛ اشتغال‌زایی، اشاعه آموزش‌هاتی لازم در مقابله با تهاجم فرهنگی، کاهش نرخ مسکن و… دارد و این یکی از اقدامات اساسی در مسیر رشد ازدواج و دوری از تجردگرایی خواهد بود.