الف – سيماي اسلام گرايي ايرانيان در قرآن

با اين که قرآن غالبا مباحث را بيان مي کند بسيار جالب است که در آيات متعددي با توجه به شأن نزول و روايات رسيده با تغييرات گوناگون از پذيرش اسلام توسط غير عرب و ايرانيان، سخن به ميان آورده است که اين موضوع بيانگر توجه خاص قرآن به اسلام ايرانيان است و اين نشانه دو موضوع است:
1- ايرانيان در پيشگاهي به حقايق و ارزشها، لياقت و اشتياق عميق دارند.
2- اسلام آن ها از اهميت فوق العاده و ژرفي برخوردار است و سرچشمه اي براي رونق و گستردگي اسلام در همه جهان خواهد شد. اينک برخي از اين آيات را ذکر مي کنيم.
1- در آيه 133 سوره نساء مي خوانيم: ان يشأ يذهبکم ايها الناس و يأت باخرين.
«اي مردم اگر خدا بخواهد، شما را از ميان مي برد و افراد ديگري را به جاي شما مي آورد.»
علامه طبرسي مي گويد: «در روايت آمده است هنگامي که اين آيه نازل شد پيامبر صلي الله عليه و آله دست خود را بر پشت سلمان زد و فرمود: هم قوم هذا يعني عجم الفدس: آن افراد از قوم اين شخص (سلمان) هستند يعني مردم غير عرب از فارس. (1)
2- در آيه 89 سوره ي انعام: فان يکفر بها هولاء فقد وکلنا بها قوما ليسوا بها کافرين.
«اگر اين قوم نسبت به هدايت الهي کفر ورزند کساني نگاهبان آن ساخته ايم که نسبت به آن کافر نيستند»
مفسران بزرگي در تفاسير خود نقل کرده اند که منظور از اين جمعيت (نگهبان دين) ايرانيان هستند (2) در روايت آمده است: جمعي از ايرانيان به عنوان مراسم حج به حجاز رفتند، در مدينه به حضور امام باقر عليه السلام رسيدند و پرسش هائي از مسائل مهم ديني نمودند. يکي از آن سوالات اين بود: «شنيده ام سلمان تمايل پيدا کرده که با دختر عمر خواهر حفصه ازدواج کرده و از او خواستگاري کند؟»
امام باقر عليه السلام فرمود: عمر از خواستگاري ناراحت شد و جريان را به رسول خدا عرض کرد و گله نمود، رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: واي بر تو آيا خرسند نيستي که سلمان به تو مشتاق شود و تو به او نزديک گردي؟ سلمان که بهشت مشتاق ديدار اوست. و خداوند درباره سلمان و شما جمعيت قريش اين آيه را نازل کرد (آن گاه آيه فوق را خواند). عمر گفت: اي رسول خدا منظور از گروه نگهبان دين در اين آيه کيست؟ پيامبر صلي الله عليه و اله فرمودند: سوگند به خدا در شأن سلمان و قوم او نازل شده است. در پايان فرمود: اي گروه قريش شما مردم فارس (ايرانيان) ر ا با شمشير در فتح ايران مي زنيد تا به سوي اسلام بيايند سوگند به خدا روزي خواهد آمد که آن ها شما را براي کشاندن به سوي اسلام با شمشير مي زنند. رسول خدا فرمود: اگر اسلام در لابلاي زمين گم شود، ايرانيان آن را مي يابند و اگر اسلام در آسمان قرار گيرد، جز مردم ايران کسي به آن دست نيابد، عمر با شنيدن اين سخن غمگين شد و برخاست و رفت.(3)
3- در آيه 198 و 199 سوره شعراء آمده است: ولو نزلناه علي بعض الاعجمين فقرأه عليهم ما کانوا به مومنين. «هرگاه ما اين قرآن را بر بعضي از مردم عجم نازل مي کرديم و پيامبر اين آيات را براي آن ها به زبان تازي مي خواند آن ها هرگز به قرآن ايمان نمي آوردند.»
در حديثي از امام صادق عليه السلام آمده: لو نزل القرآن علي العجم ما آمنت به العرب و قد نزل علي العرب فامنت به العجم فهذه فضيله العجم. اگر قرآن بر عجم نازل شده بود، عرب به آن ايمان نمي آورد ولي قرآن بر عرب نازل شد و عجم به آن ايمان آورد و اين براي عجم فضيلتي است. (4)
4- در آيه 3 سوره جمعه: و اخرين منهم کما يلحقوا بهم و هو العزيز الحکيم.
«پيامبر نيز رسول بر گروهي ديگر غير از اميين است که هنوز به عرب نپيوسته اند و خداوند توانا و آگاه است.»
هنگامي که پيامبر صلي الله عليه و آله اين آيه را تلاوت کرد حاضران پرسيدند منظور از گروه ديگر کيست؟ پيامبر در پاسخ آن ها دست بر شانه (و به نقلي بر سر) سلمان گذاشت و فرمود: لو کان الايمان في الثريا لنا لثه رجال من هولاء. اگر ايمان در ستاره ثريا قرار گيرد. مرداني از اين گروه (ايرانيان) به آن دست مي يابند. (5)
5- آيه 5 سوره اسراء: فاذا جاء وعد اوليهما بعثنا عليکم عبادا لنا اولي بأس شديد:
«هنگامي که نخستين وعده فرا رسد ما گروهي از مردان پيکارجو و رزمنده بر شما مي فرستيم …»
در بعضي از روايات آمده امام باقر عليه السلام آيه مذکور را تا آخر خواند، حاضران پرسيدند منظور از اين قوم رزمنده و پيکارجو که دشمن را در هم مي کوبند چيست؟ امام عليه السلام فرمودند: وهم والله اهل قم: سوگند به خدا آن ها اهل قم هستند. (6)
6- آيه 16 سوره فتح: قل للمخلفين من الاعراب ستدعون الي قوم أولي بأس شديد تقاتلونهم أوسيلمون. «به متخلفان از اعراب بگو به زودي از شما دعوت مي شود که به سوي قومي رزمنده و جنگجو برويد و با آن ها پيکار کنيد تا اسلام بياورند. »
از مفسر بزرگ ابن عباس نقل شده است که گفت: منظور از اين قوم جنگجو و رزمنده ايرانيان هستند. (7)

ب: اسلام گرائي ايرانيان در آيينه روايات:

عوامل گرايش ايرانيان به اسلام را مي توان در مواردي ذکر کرد:
1- تساوي عرب و عجم از ديدگاه اسلام: پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله در هر فرصت مناسبي مي فرمود ملاک برتري انسان ها بستگي به تقواي آنها دارد. پيامبر مکرر مي فرمود: الا لا فضل لعربي علي عجمي و لا عجمي علي عربي و لا لأسود علي أحمر و لا لأحمر علي اسود الا بالتقوي.
اي مردم بدانيد! نه عرب بر عجم برتري دارد و نه عجم بر عرب. و نه سياه پوست بر سرخ پوست و نه سرخ پوست بر سياه پوست مگر به تقوي. (8)
2- تجليل از مقام عجم و مقام سلمان: قبلا ذکر شد که پيامبر فرمود: اگر دين و ايمان در ستاره ثريا و آسمان قرار گيرد فرزندان ايران آن را بدست مي آورند» امام صادق عليه السلام فرمود: سوگند به خدا، به اين وعده از جايگزيني افراد بهتر به جاي عرب) وفا کرد.
3- فضيلت ايرانيان از زبان پيامبر صلي الله عليه و آله: پيامبر صلي الله عليه و آله فرمودند:
لله من عباده خيرتان: فخيرته من العرب قريش و من العجم فارس.
خداوند در ميان بندگانش داراي دو خير و نيکي است او در ميان عرب قريش است و در ميان عجم در جمعيت ايراني است.(9) البته منظور در برتري نژاد نيست بلکه خبردادن در نبوغ و استعداد مي باشد.
4- سخن گفتن رسول خدا به فارسي و نهي او از بدگوئي به ايرانيان: اين شيوه ايشان نشانه اشتياق ايشان به جلب عواطف فارسي زبان است و مي فرمود: نام ايرانيان را به زشتي ياد نکنيد زيرا آنها از ياران ما هستند و از ما حمايت مي کنند.
5- سلمان فارسي پيشتاز اسلام از مردم ايران: رسول خدا صلي الله عليه و آله مي فرمودند:
السباق أربع: أنا سابق العرب و صهيب سابق الروم و سلمان سابق الفرس و بلال سابق الحبشه. پيشگامان چهار نفرند: 1- من پيشتاز عرب به اسلام هستم. 2- صهيب پيشتاز روميان است. 3- سلمان پيشگام ايرانيان است. 4- بلال پيشگام مردم حبشه است.
6- سفارشنامه پيامبر درباره بستگان سلمان: اين نامه به نفع خاندان سلمان نوشته شده، جان و مال آن ها در هر نقطه اي که باشند در پناه خدا و رسولش محفوظ است، کسي به آن ها ستم نکند و سخت نگيرد و سلمان، ابوذر، مقداد، عمار، بلال و جماعتي بر آن گواه شدند.
7- امام علي عليه السلام ملجأ و راهنماي موالي: منظور از موالي غلامان آزاد شده است. اين کلمه به افراد غير عرب اطلاق مي شود.
8- تجليل و احترام خاص علي عليه السلام از ايرانيان اسير: بعد از فتح ايران در زمان عمر بدست مسلمين جمعي از اسيران ايران وارد مدينه شدند. عمر خواست آنان را به عنوان کنيز و غلام به معرض فروش قرار دهد. اميرالمومنين فرمود: رسول خدا صلي الله عليه و آله فرموده است: أکرموا کريم قوم و ان خالفوکم بزرگان هر قومي را هر چند با شما مخالفت کنند گرامي بداريد. پس امام فرمود : اين ايرانيان افراد دانشمند و بزرگوار هستند که با کمال ميل تسليم شما شده اند و به اسلام گرايش پيدا کرده اند و سپس فرمودند من از سهم خود و بني هاشم، آن ها را بخشيدم و آن ها را در راه خدا آزاد کردم. در نتيجه عمر تصميم خود را نقض کرد. (10)
9- حمايت ايرانيان از اسلام در گفتار حضرت رضا عليه السلام: ايشان فرمودند: خداوند همواره پس از رحلت پيامبرش هر روز تا زمان ما و بعد، دين اسلام را توسط عجم ها ياري فرمود. و به آن ها چنين توفيقي عنايت کرد ولي اين توفيق را از بعضي از نزديکان پيامبرش سلب نمود آري چنين سعادتي را به غير عرب عطا فرمود ولي از نزديکان پيامبر سلب کرد.(11)
10- مردم قم و خراسان از زبان امام صادق عليه السلام: امام صادق عليه السلام فرمودند: اهل خراسان أعلامنا و اهل قم أنصارنا و أهل کوفه أوتادنا. مردم خراسان بزرگان ما و مردم قم ياران ما و مردم کوفه حاميان استوار ما هستند. (12)

فهرست منابع :

1) مجمع البيان طبرسي ج 3 ص 122.
2) تفسير نمونه ج 5 ص 334.
3) نفس الرحمان ص 47 .
4) تفسير نور الثقلين، ج 4 ، ص 165.
5) تفاسير مجمع البيان، الميزان، کشاف، الدرالمنثور در ذيل آيه .
6) بحارالانوار، ج 57 ، ص 16، سفينه البحار ،ج 2، ص 442.
7) تفسير طبرسي، ج26، ص 52.
8) الغدير، ج 6، ص 187.
9) نفس الرحمان، ص 31.
10) مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 48.
11) سفينه البحار،ج 2، ص 164.
12) بحارالانوار، ج 60 ، ص 214.

/س