آدمی همواره در زندگی با فرصت هایی روبه رو می شود که اگر از آن استفاده کند می تواند سعادتمند شود و اما چنانچه آن فرصت ها را از دست دهد، خسارت های فراوانی خواهد دید. بر اساس روایتی که هم از رسول گرامی و هم از ائمه اطهار نقل شده، انسان باید خود را در معرض نسیم های الهی و معنوی قرار دهد تا رستگار شود. (نسیم های رحمانی وزیدن است و هم باید مراقب باشند و خود را در معرض آن نسیم ها قرار دهند/ بحارالانوار ، ج68 ، ص 221)
اهل سیر و سلوک برای این روایت شریف اهمیت بسیاری قایل شده و عمل به آن را در سرلوحه و دستورالعمل های سلوکی خویش قرار می دهند. یکی از فرصت های معنوی و ارزشمند و از جمله نسیم های الهی که هر سال به سوی بندگان می وزد، آغاز ماه رجب و به دنبال آن فرا رسیدن ماه های مبارک شعبان و رمضان است.
انسان باید توجه داشته باشد که ماه رجب ، ماه رحمت الهی است . بداند و بفهمد که وارد ماه رحمت شده است و خود را در معرض باران رحمت و مغفرت خداوند قرار دهد.

* مراحل و منازل عرفانی عبادت
 

از نظر آموزه های قرآن و عترت ، همه عبادات از ابتدا تا انتها مشتمل بر سه مرحله به شرح زیر است : مرحله اول که اولین قدم در هر عبادتی به شمار می رود «سیر من الخلق الی الحق» نام دارد که به عبارت عامیانه مقدمه عبادت است .
دومین گام، «سیر من الحق الی الحق» است که با انجام اعمال آن عبادت محقق می شود و شرط تحقق آن ، صحت ظاهری و باطنی اعمال است . قدم سوم هر عبادت که پس از انجام اعمال باید به آن پرداخته شود، «سیر من الحق فی الخلق» نام دارد و به بیان عامیانه موخره عبادت است . برخورداری انسان از آثار و برکات ویژه هر عبادتی ، در گرو اهمیت وی به هر سه مرحله آن عبادت می باشد.
عدم اهمیت شایسته به مراحل مختلف عبادت و صرفاً اهتمام به انجام صحیح صورت ظاهری اعمال عبادی تنها موجب صحت عبادت بوده و چنین عبادتی مقبول درگاه حق تعالی نمی باشد و اثرات سازنده نخواهد داشت .

* مراحل عرفانی اعتکاف
 

کسی که قصد اعتکاف دارد باید قدری با خود بیاندیشد که آیا به واقع خداوند اجازه می دهد وارد مسجد شود؟
آیا او با دعوت حق تعالی به مهمانی خانه او می رود یا به دعوت خود و به اراده خویشتن مهمان حضرت جل و علا می شود؟ همانگونه که گفته شد همه عبادت سه مرحله دارند که این مراحل شامل اعتکاف نیز می شوند. برای برداشتن گام نخست یعنی سیر من الخلق الی الحق باید منازل زیر طی شود.
منزل توجه مهم ترین نکته ای است که معتکف باید قبل از حضور در مراسم به آن توجه کند. معتکف باید قبل از حضور در مراسم به آن توجه کند. معتکف باید به توفیقی که خداوند به او عنایت فرموده توجه داشته باشد و آگاه باشد که به خانه خدا وارد می شود، در محضر او حضور دارد و مهمان اوست .
منزل توبه : کسی که می خواهد به خانه خدا برود و مهمان او شود باید خود را از آلودگی ها و ناپاکی ها پاک کند و آنگاه که به ملاقات معبود خویش بشتابد. توبه قبل از اعتکاف نظیر تکبیر الاحرام هنگام شروع نماز است .
منزل تقوا : آدمی پس از احساس و اذعان شرمندگی و خجالت زدگی در محضر خداوند و آنگاه که به شست و شوی باطنی دل و قلب خویش پرداخت ، تصمیم جدی بگیرد که از آن پس گناه نکند و به تصمیم خود عمل نماید .
این عمل تقواست و به چنین کسی متقی گفته می شود. منزل تخلیه : وجود آدمی آکنده از رذایل اخلاقی یا همان صفات رذیله است . بیش از چهل صفت در هر انسانی وجود دارد که اگر یکی از آن صفات طوفانی شود کافی است آدمیت انسان را زیر سوال برده و او را تباه کند. اساس این منزل ریشه کن کردن صفات رذیله و خالی کردن دل از رذیله های اخلاقی است .
منزل تخلیه : معتکف پس از رهایی از صفات رذیله و تخلیه درونی ، باید مملکت دل را به زیور فضایل نیکوی اخلاقی و صفات حسنه بیاراید . اگر معتکف در سیر عرفانی خویش ، نیت خود را خالص گرداند و هیچ چیزی و هیچ کس به غیر از رضای حق تعالی در نظر نداشته باشد ، آنگاه محصول تلاش خود را در خشنودی و رضای خداوند نظاره خواهد کرد.
منزل تجلیه : هنگامی است که انسان ، درخت رذالت را به طور کلی از دل خود ریشه کن کرد و قلب خود را از آلودگی ها طاهر ساخت و درخت فضایل اخلاقی را به جای آن کاشت ، در واقع دیو را بیرون و فرشته را وارد دل خود نموده و به مقامی دست می یابد که می تواند نور خدای سبحان را در دل خود متجلی کند . بنیاد مقام تجلیه رسیدن به مقامی است که قلب انسان را به نور خداوند متجلی کند.

* مرحله دوم: سیر من الحق الی الحق
 

پس از فراهم نمودن مقدمات اعتکاف و طی کردن منازلی که بیان شد نوبت به ورود در اعتکاف می رسد . اگر اعتکاف حقیقی باشد و مقدمات آن به درستی مراعات شده باشد ، می تواند معتکف را به مقام عبودیت که بالاترین مقام هاست و از مقام رسالت نیز والاتر و برتر است برساند. در این مرحله یک دستورالعمل شش گانه وجود دارد که رعایت آن در طول زمان اعتکاف و در زندگی روزمره می تواند انسان را به مقام والای عرفانی عروج دهد.
صُمت: مراقبت از زبان و پرهیز از سخنان لغو و بیهوده از جمله صفات بندگان مومن است . گفت و شنود بیهوده، دیدنی های بی ثمر و اعمال بیهوده، قصاوت قلب می آورد.
جوع: از دیدگاه تعالیم اسلامی پرخوری ممنوع و مغبوض است . اما آنچه اکنون مورد بحث ماست کم خوری است.
سُحُر: دستور بعدی اهمیت شب زنده داری است . معتکفین باید در زمان اعتکاف و در همه ایام سال دو ساعت یا لااقل یک ساعت قبل از اذان صبح بیدار باشند. سالک الی اله باید بداندکه بدون احیاء شبانه به جایی نمی رسد.
عزلت : در مورد عزلت همین مقدار بدانید که اکثریت قریب به اتفاق مجالس مردمی، بیهوده و لغو است . پرهیز از مجالس بیهوده ضروری است . البته باید دانست قطع رفت و آمد با دیگران و کنج عزلت گزیدن نیز دستور اسلام نیست و در تعالیم دینی نکوهش شده است. در اعتکاف نباید جلسه ای تشکیل شود که در آن ذکر و یاد خدای سبحان موضوع اصلی نباشد و گرنه خسارت و ندامت فراوانی به همراه خواهد داشت .
ذکر: در ایام اعتکاف مداومت بر ذکر توصیه می شود. تاکید خداوند بر ذکر کثیر و دائمی است . یاد خداوند متعال موجب جلب نظر حق تعالی به سوی انسان می شود. کسی که خداوند متعال در قرآن کریم استجابت دعا را وعده داده و وظیفه انسان هم دعا کردن است.

* مرحله سوم: سیر من الحق الی الخلق
 

سیر سوم انسان در سفر عرفانی اعتکاف وقتی آغاز می شود که اعتکاف را به پایان می رساند و در واقع از محضر خدای تعالی به سوی خلق او می رود. چنین کسی باید در خصوص چند مورد مراقبت کامل داشته باشد تا بتواند سفر عرفانی خویش را به خوبی به پایان برساند.
حفظ دستاوردهای معنوی : هنگامی که عمل عبادی به پایان می رسد ، انسان به سوی مردم و خانواده و زندگی دنیوی باز می گردد و اولین نکته ای که باید به آن فوق العاده اهمیت دهد ، حفظ دستاوردهای معنوی عباداتی است که انجام داده است . در حقیقت صیانت از روحیه ای که پیدا کرده و درجاتی که در عبادت به او عطا شده لازم و واجب است . اگر چه متقی شدن و دستیابی به ملکه تقوا و روح خداترسی بسیار سخت و دشوار است ولی متقی ماندن بسیار دشوارتر است . خدمت به خلق خدا: هر کس که به اعتکاف رفته ، پس از بازگشت باید از چهارده معصوم سرمشق گرفته و انفاق کند. او باید هم و غم خود را در خدمت به خلق خدا قرار دهد و سعی و کوشش فراوانی در جهت حل مشکلات و گره های زندگی مردم داشته باشد تا اعتکاف او مقبول درگاه خداوند باشد.
ارتباط با مخلوق ، کمک به محرومان و یتیمان ، دستگیری از فقرا از جمله اعمالی است که خدمت به خلق خدا نام دارد. تبلیغ عملی : معتکف پس از طی کردن آنچه گفته شد به مرحله خودسازی رسیده و پس از حضور در جامعه وظیفه دیگرسازی را نیز بر عهده دارد. وقتی توفیق ریشه کن کردن صفات رذیله و جایگزینی فضایل حسنه اخلاقی به کسی عطا شد ، وظیفه دارد دیگران را نیز از این فیض بهره مندسازد.
منبع : اعتکاف سلوک منتظران
نوشته :آیت الله العظمی مظاهری مدظله
منبع: نشریه فصل رویش ویژه نامه اعتکاف