پاسخ پرسش ها به ترتيب همان بندهاي پرسش ميآيد.
الف)قالب هاي بياني قرآن کريم
قرآن كريم از ابعاد و زواياي مختلف، معجزه است، يكي از ابعاد اعجاز آيات قرآني، فصاحت و بلاغت آن است؛ قرآن در اوج اعجاز قرار دارد، در زيبايي ظاهر و عمق باطن و عفّت بيان و صراحت و قاطعيت و دقت در قالب بياني گستردگي مفاهيم و هماهنگي لفظ و معنا و …
قرآن كريم بر اساس اعتراف سخن شناسان عرب در فصاحت و بلاغت بينظير است.[1]قالبهاي بياني قرآن با سبكي نو و تركيبي خوشآوا در ميان سخنشناسان و برجستهترين اديبان عرب، زبان زد است و ساختمان تركيبي كلمات آن و سبك بديع و مختص آن، بيسابقه و تقليد ناپذير است.
شيوة قرآن، نثر متعارف و يا نظم و شعر نيست، بلكه ويژگيهاي مثبت نثر و نظم را دارا و از طرفي هر آيه در بردارندة موضوعات مختلف است و اين سبك تازگي و طراوت خاصّي دارد.
ويژگي طراوت و تازگي و فرازهاي زيبا در تمام آيات قرآن وجود دارد و بياختيار ذهن خواننده را با خود ميبرد.[2]
برخي از جنبههاي اعجاز قرآن كريم
1. اعجاز ادبي: اعجازادبي قرآن برجستهترين اديبان عرب را سخت شگفت زده نموده و دشمنان سرسخت پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ با شنيدن آيات آن، به غير بشري بودن آن اعتراف دارند.
2. اعجاز از نظر اخبار غيبي: مانند آيات 1 ـ 6 سورة روم؛ آية 27 سورة فتح؛ آيات 44 و 45 سورة قمر و … كه همگي از غيب خبر دادهاند.
3. اعجاز در وضع قوانين: حتّي انديشمندان غير مسلمان نيز معترفند كه قرآن عهدهدار سعادت بشر و كلام الهي است و بهترين قوانين و نسخة پرافتخار بشري ميباشد كه قوانين سعادت بشريت، بايد از روي آن نوشته شود.
4. اعجاز علمي: قرآن كريم اقيانوس بيكراني از علوم تجربي و انساني است كه دانشمندان را به تحقيقات زيادي واداشته و آنها را وادار به اعتراف كرده كه قرآن ساخته و پرداختة بشر نيست؛ بلكه از ناحية غيب و وحي الهي است. حركت جاذبة زمين، حركت خورشيد و منظومة شمسي، زوجيت عمومي و… همه از نمونههاي اعجاز علمي قرآن كريم است. [3]افزون بر آن چه گذشت، قرآن كتاب حقيقت است و در شرح و تبيين حقيقت در حد اعلايي از قواعد زيباسازي كلام و مفاهمه بهرهور است و از تخيلات، احساسات و مبالغهآميز بودن به دور است، بلكه سرشار از تشبيهات زيبا، كنايات، استعارات، تمثيلات و … است و اساساً بنيان دانش معاني، بيان، بديع، مرهون كاربردهاي قرآن است و در عين حال از حقيقت گويي، خرد محوري، ارزشهاي انساني و اخلاقي و … خارج نشده است.[4]
ب)تاکيدهاي قرآني
تأكيدهاي قرآن حساب شده و بر اساس اهداف خاصّي آمده است. گرچه مردم مورد خطاب اوليه قرآن كريم عرب بودند، ولي قرآن كريم، براي هدايت جهانيان نازل شد و تمام مردم اعم از جن و انس مورد خطاب قرآن كريم هستند، چنانكه خداوند متعال ميفرمايد: « وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلا كَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ ؛[5] تو را نفرستاديم مگر براي همة مردم» و در جاي ديگر ميفرمايد: « تَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعَالَمِينَ نَذِيرًا ؛[6] زوال ناپذير و پربركت است كسي كه قرآن را بر بندهاش نازل كرد تا جهانيان را انذار كند».
سخن تند و شديد كه در سورههاي مكي ديده ميشود بهخاطر عناد و مقاومت مشرکان در برابر حق بوده است و در هر زماني كساني در برابر حق عناد و مقاومت كنند ممكن است مورد همين خطابها با همين لحن شديد و تند قرار بگيرند.[7]بنابراين، اين سورهها نيز مانند موارد ديگر بايد ترجمه و تفسير شوند و البته بايد گفت که سخنان الهي برخلاف سخنان مردم عادي همواره پيام آور و عبرت آموز است واگر خداوند متعال با وعيد و يادآوري عذابش مردم را مي ترساند ، براي اين است که مردم را از خواب غفلت بيدارکند.
از آن جاكه فراگيري زبان عربي براي همه ممكن نيست و عموم مردم فرصت خواندن تفاسير طولاني را ندارند و از طرفي، تعليم كلام الهي براي همگان ضرورت دارد، ترجمه قرآن تنها راه است، گرچه ترجمه قرآن نميتواند برگردان تمام ويژگيهاي كلام وحي باشد، ولي جنبههاي معنوي و هدايتي قرآن كريم در صورتي كه شرايط ترجمه رعايت شود، تا حدودي قابل برگردان به زبانهاي ديگر است؛ زيرا آن چه مهم و هدف است، معاني ميباشند.[8]
ج) راز تکرار در قرآن تكرار
تکراربرخي كلمات و آيات گاهي به جهت مبالغه و تأكيد و اهميّت آنها ميباشد، مثل آية « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الأمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلا… ؛[9] … اطاعت كنيد خدا را و اطاعت كنيد پيامبر خدا را و صاحبان امر را … ».
و زماني نيز در تكرار يك جمله يا كلمه در طول سخن، نوعي تأثير خطابي وجود دارد كه عربها بيشتر با آن آشنا هستند و اين كار، در جريان ايراد خطبه و سرودن شعر در ميان عربها مرسوم بوده است و اين مسئله در آيات قرآن به فصاحت و بلاغت قرآن كريم ـ كه در محل خود ثابت شده ـ بازگشت ميكند.
افزون بر اين، تكرار در ارائة انديشهها و آراي مشخص به مردم، در استقرار و تثبيت آنها در اذهان كمك ميكند.[10]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ نجاتي، محمّد عثمان، قرآن و روانشناسي، ترجمه عباس عرب.
2ـ بنت الشاطي، عايشه عبد الرحمن، اعجاز بياني قرآن، ترجمه حسين صابري.
3ـ معرفت، محمّد هادي، التمهيد في علوم القرآن، ج 4.
4ـ احمدي ـ حبيب الله، زيباترين سخن.
پي نوشت ها:
[1] ـ معرفت،محمد هادي، التمهيد في علوم القرآن، قم، انتشارات اسلامي، ج 4 ، 450 .
[2] ـ ر.ك: سعيدي روشن، محمّد باقر، علوم قرآن، قم: مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني، رحمة الله، ص 105.
[3] . ر. ك: مكارم شيرازي، ناصر و ديگران پيام قرآن، تهران، دارالكتب الاسلامية، ج 8، ص 90، معرفت، محمد هادي، همان، ج 2، ص 452 ـ 513
[4] ـ ر.ك: همان، ص 112 ـ 108.
[5] ـ سبأ/ 28.
[6] ـ فرقان/ 1.
[7] ـ معرفت، محمّد هادي، تاريخ قرآن، تهران، انتشارات سمت، ص 51.
[8] ـ ر.ك: رفيعي، ناصر، نقد و بررسي ادله رشيد رضا در ممنوعيت ترجمة قرآن، مجله معرفت، مؤسسه پژوهشي و آموزشي امام خميني (ره)، سال دهم، شمارة نهم، آذر ماه 1380، ص 85 ـ 74.
[9] ـ نساء/ 59.
[10] ـ ر.ك: قرائتي، محسن، قرآن و تبليغ، تهران، مركز فرهنگي درسهايي از قرآن، ص 192 و 194.