چکیده:

یکی از مسائلی که بعد از رحلت پیامبر بزرگ اسلام(ص) محل بحث و نزاع مسلمانان واقع شد، مسأله ی جانشینی رسول گرامی اسلام (ص) بود. نگارنده در این مقاله بعد از بحث کوتاهی در معناشناسی واژه ی امام به اثبات اصل ضرورت وجود امام از نگاه متکلمان فرقه های اسلامی، به ویژه متکلمان امامیه و بالاخص ابن میثم، پرداخته است. بحث مهم دیگری که محل نزاع مسلمانان است، مسئولیت تعیین و نصب امام است. غالب اهل سنت مسئولیت تعیین و نصب امام را جزو وظایف امت می دانند، اما امامیه، تعیین امامان معصوم(ع) را به عهده ی خداوند می دانند. البته تشکیل حکومت وابسته به نصرت مردم زمان حضور امام است والا امام به وظیفه ی ارشاد و هدایت فکری و مبارزه با ظالمان بسنده خواهد کرد.

22) اسداللهی، خدابخش (1385)، امامت در آثار سنایی، علامه، ش11.

چکیده:

در این مقاله ابتدا با استفاده از منابع کلامی، به خصوص شیعه، به بررسی ضرورت امام و عصمت امام به طور مختصر پرداخته شده و در قسمت دوم، به اشارت مختلف و همه جانبه ی حکیم سنایی در خصوص امامت توجه شده است. سنایی به جزئیاتی از قبیل پذیرش امام علی(ع) با وجود رعایت جوانب احتیاط، اعتقاد به لعن و نفرین، ظهور حضرت مهدی(عج) و عصمت غیر پیامبر اشارت کرده است که نشان گر گرایش شیعی اوست؛ همچنین به بحث هایی همچون رعایت ترتیب خلفای راشدین (در بخضی موارد) و اولوالامر دانستن پادشاه پرداخته است که نماینده ی تمایل سنی وی می باشد.

23) زینلی، غلامحسین(1385)، موضع گیری مخالفان امامت علی(ع) در آخرین پنج شنبه حیات رسول خدا(ص)، شیعه شناسی، ش15.

چکیده:

حدیث دوات و قلم و ماجرای روز پنج شنبه، از فرازهای مهم تاریخ زندگی پیامبر اکرم(ص) و از دلایل امامت و ولایت امام علی بن ابیطالب (ع) است. رسول خدا(ص) در آن روز تصمیم داشت آنچه را که در طی حدود 20 سال در مورد امامت و خلافت علی(ع) و فرزندان ایشان به صورت شفاهی بیان داشته بود، به صورت سندی مکتوب درآورد تا تضمین کننده ی هدایت و وحدت امت اسلامی پس از ایشان باشد. اما مخالفان امامت علی(ع)، که به هدف پیامبر(ص) پی برده بودند، با توهین به ساحت مقدس پیامبر(ص) و بر هم زدن آن جلسه از نوشتن نامه ی آن حضرت جلوگیری کردند.

24) مفید، حسین(1385)، باورداشت امامت – مهدویت در مکتب سامراء، سفینه، ش11.

چکیده:

مکتب سامراء نامی است که بر شیوه ی علمی جمعی از فقها و محدثان امامیه در قرن سیزدهم و چهاردهم اطلاق می شود. این شیوه ی علمی، که با هجرت میرزا محمد حسن شیرازی از نجف به سامراء شکل گرفت، در کنار ویژگی های فقهی و اصولی، در زمینه ی باورداشت اصل امامت و مهدویت، ویژگی های خاص خود را دارد. نویسنده در این گفتار می کوشد که ده تن از بزرگان و مشاهیر این مکتب را شناسانده و دیدگاه های آنها را در باورداشت و ضرورت ترویج اصل امامت و مهدویت نشان دهد. مبنای این تحلیل ها، آثار آن دانشوران یا آثار نوشته شده درباره ی آنان است. نویسنده در مقدمه، دلایل انتخاب این جریان و دشواری های تحقیق خود را بیان کرده و در بخش پایانی نوشته ی خود، به تحلیل محتوایی این مکتب، از زاویه ی دید خود پرداخته است.

25) ملک مکان، حمید (1385)، امامت از دیدگاه اشاعره، اندیشه ی دینی، ش18.

چکیده:

امامت یکی از جنجالی ترین موضوعات در تاریخ اسلام و از اختلاف برانگیزترین مسائل و سبب شکل گیری بسیاری از فرق و مذاهب اسلامی قلمداد شده است.
این مقاله بر آن است تا ابعاد و جوانب این موضوع را از منظر اشاعره بررسی نماید. روی آورد اشاعره به امامت روی آوردی فرع انگارانه و نه اعتقادی است. در نظر آنان امامت فعلی از افعال مکلفان به شمار می آید و به سبب پیروی از گذشتگان خویش و بنا به تصریح برخی به تأثیر از عقاید و مباحث کلامی شیعه این مباحث را در کلام بحث کرده اند. امامت از نگاه آنان واجب کفایی است، لذا در نظر آنان وجوب امامت شرعی است و شخص واجد شرایط از سوی مسلمانان به امامت برگزیده می شود.

26) میرخانی،عزت السادات(1385)، ولایت باوری و امامت محوری در فقه جعفری، ندای صادق، ش41و42.

چکیده:

بالاترین ویژگی در اسلوب فقه جعفری، خصیصه ی ولایت باوری و امامت محوری است. این ویژگی به فقه شیعی قوامی خاص و دوامی همراه با پویایی و کارایی بخشیده است تا بر اساس قرآن و عترت، به دور از انحراف و انحطاط و جمود و التفاط، مسیر تاریخ را درنوردد و درخششی به بلندای تاریخ بعثت در قدمت و عدالت علوی در هدایت بشریت و تداومی به درازای زمان غیبت تا ظهور عصر مهدویت داشته باشد. این ویژگی در فقه شیعی کاملاً منبعث از اندیشه ی سیاسی شیعه در اعتقاد نظری است که آثارش در پای بندی به پیروی و اقتدای علمی به ائمه معصومین(ع) آشکار می گردد. اندیشه ی کمال گرای شیعی از ابتدا با این باور شکل گرفت که لازمه ی قانون کامل و آیین وحی، حضور و حراست و حمایت انسان کامل است، تا به دور از آمال نفسانی و هواهای شیطانی، حقیقت وحی را از بطن آیات بر مبنای طهارت و عصمت خویش بیرون کشد. در این نوشتار جایگاه ولایت در مبانی اندیشه ی جعفری و ساختار فقه برخاسته از آن و نیز تأثیر ولایت در ساماندهی قانون گذاری مورد بررسی قرار گرفته است.

27) شاکرین، حمیدرضا(1385)، امامت و خاتمیت، تعارض یا تلائم، کتاب نقد، ش38.

چکیده:

چندی است آقای دکتر سروش به گمان گراییده است که اعتقاد به امامت در اندیشه ی شیعه موجب رقیق و کمرنگ سازی خاتمیت و بلکه نقض و نفی آن است. این گمان نخست در کتاب بسط تجربه نبوی گسترش یافت و سپس در پاره ای از مقالات همچون مهدویت و احیای دین و سخنرانی مورخه 84/6/3 در دانشگاه سوربن پاریس بازگویی شد و توسط سایت بازتاب، بازتاب عمومی و گسترده یافت. داوری درباره ی دیدگاه ایشان در گرو درک نحوه ی نگرش وی به مسائلی همچون وحی، نبوت، خاتمیت و امامت است. اکنون نگارنده بر آن است تا در حد امکان به طورفشرده و اختصار به بررسی سخنان ایشان در این باب پرداخته و سپس آن را با معیار خرد بسنجد و مورد ارزش داوری قرار دهد.

28) محقق، جعفر(1385)، تعارض امامت و خاتمیت!، کتاب نقد، ش38.

چکیده:

رابطه ی امامت و خاتمیت از مسائل مهم کلامی است که در گذشته مورد اهتمام جدی واقع نشده و متکلمان به اشاره بسنده کرده اند. در سده های اخیر، شبهات و انتقادهایی از سوی عالمان اهل سنت، مانند شاه ولی الله دهلوی هندی و از معاصران دکتر اقبال لاهوری، به مبانی مذهب تشیع متوجه شده است. پیشینه ی ترجمه و تبلیغ چنین شبهاتی از سوی بعضی وطنی ها در کسوت های مختلف، مانند کسروی، به دهه های پیشین برمی گردد که متأسفانه امروزه در آثار قلمی- بیانی بعضی روشنفکران دوباره به صورت کتاب، جزوه و سایت ها رخ می نمایند. آنان مؤلفه های اساسی شیعه مانند عصمت، وجوب اطاعت از امام، ارتباط با غیب، حجیت و حق تشریع امامان را ناسازگار با اصل خاتمیت وصف می کنند. در این مقاله اثبات خواهد شد که آموزه های فوق نه تنها با خاتمیت منافاتی ندارد که متمم و مکمل اصل خاتمیت نیز محسوب می شود.

29) شریف زاده، بهمن(1385)، امامت در سازگاری با خاتمیت، کتاب نقد، ش38.

چکیده:

محصول هر استدلالی را می توان با ارزیابی مقدمات آن و کیفیت پیوند ایجاد شده بین آنها سنجید. سلامت و فساد محصول فکر در گرو درستی و نادرستی مقدمات استدلال و صحت و سقم پیوند آنها با یکدیگر است. مقدمات درست آن گاه که به شکلی صحیح به هم پیوند خورند، محصولی سالم به بار می آورند و آن گاه اعوجاجی در مقدمات یا پیوند آنها پدید آید، محصولی تلخ و فاسد به بار می نشیند. اکنون خود را با محصول اندیشه ی یکی از متفکران معاصر درباره ی امامت روبه رو می بینیم. او می انگارد که امامت با خاتمیت نبی مکرم اسلام(ص) ناسازگار است و این را بر چند مقدمه بنیان می نهد. مقدمات او با تفسیری که از ویژگی های امامت و خاتمیت ارائه می دهد به نظر آشکار و مقبول است، پس توجه مخاطبانش را به تفسیر این ویژگی ها معطوف می سازد و نتیجه ی دلخواه خویش را می گیرد. آنچه در این مقاله می خوانید تحلیل و نقد عقلی مقدمات استدلال ایشان و چگونگی ترکیب آنهاست.

30) جبرئیلی، محمد صفر(1385)، اندیشه ی امامت درگذر تاریخ، کتاب نقد، ش38.

چکیده:

معمولاً هیچ عملی در خلأ به وجود نمی آید، بلکه علل و عواملی در پیدایش و گسترش آن نقش دارد و چه بسا درگذر تاریخ با ایجاد عاملی یا پیدایش زمینه ای با مسأله ای جدید روبه رو شده یا به مرحله ای تازه وارد شده است. علم کلام نیز چنین است و مانند دیگر علوم متد و مسیر تاریخی خاص خود را دارد و مراحل ادواری را طی کرده است. در میان متکلمان و دین پژوهان مسلمان توجه به این سیر با غفلت روبه رو شده است؛ هرچند توجهی به سیر مباحث و مسائل کلام اسلامی در مواردی کلیت این علم با برخی از مسائل و مباحث آن را با مشکل روبه رو می کند. این نوشتار می کوشد با گزارشی اجمالی و گذرا به جهانی مستبد به منابع امروزی و البته با پشتوانه ی منابع اولی به تاریخ مندی کلام و خصوصاً مسأله ی امامت بپردازد که در این بین از نظریات شخصیت های غیرحوزوی یا متکلمان رسمی نیز استفاده شده است. نوشتار حاضر نگاهی انتقادی به بازخوانی امامت در پرتو نهضت حسین(ع) دارد که به طور خلاصه و با نگاهی تاریخی بدان پرداخته است.
منبع: نشریه اندیشه حوزه، شماره 85