امام حسن ـ عليه السلام ـ دو بار تمام دارايي خود را در راه خدا بخشيد. آيا اين كار با آيه 67 سوره مباركه فرقان كه به پرهيز از اسراف در بخشش سفارش مي‌كند و با روايت «هر كس بيش از حد ببخشد و محتاج شود دعايش مستجاب نمي‌شود» منافات ندارد؟

در كتاب سيره پيشوايان به نقل از كتاب تاريخ الخلفاء سيوطي پس از تعريف و تمجيد از امتيازات اخلاقي و فضائل انساني فراوان امام حسن مجتبي ـ عليه السلام ـ اينگونه آمده است كه:
حضرت مجتبي ـ عليه السلام ـ در طول عمر خود دوبار تمام اموال و دارائي خود را در راه خدا خرج كرد و سه بار ثروت خود را به دو نيم تقسيم نمود. نصف آن را براي خود نگه داشت و نصف ديگر را در راه خدا بخشيد.[1]به غير از موارد فوق آن حضرت گاهي مبالغ قابل توجهي را يك جا به مستمندان مي‌بخشيد، به طوري كه مايه ي شگفتي واقع مي‌شد. نكته ي چنين بخشش‌هاي چشمگيري اين است كه حضرت مجتبي ـ عليه السلام ـ با اين كار براي هميشه شخص فقير را بي‌نياز مي‌ساخت و او مي‌توانست با اين مبلغ تمام احتياجات خود را برطرف نموده و زندگي آبرومندانه‌اي تشكيل بدهد ،امام روا نمي‌ديد مبلغ ناچيزي كه خرج يك روز فقير را به سختي تأمين مي‌كند، به وي داده شود و در نتيجه او ناگزير مي‌شود براي تأمين روزي هر روز دست احتياج به سوي اين و آن دراز كند.[2]حال قبل از پرداختن به ادامه ي سؤال ما معاني سه واژه: مواسات، مساوات و ايثار را طي مثالي بررسي مي‌كنيم. اگر كسي اندكي از اموال و دارايي خود را به يك شخص نيازمند ببخشد مواسات كرده است. ولي اگر اموال خود را به طور مساوي با فرد فقير تقسيم كند گفته مي شود كه وي مساوات را به جاي آورده و در نهايت اگر شخص تمام اموال و دارايي خود را به فرد محتاج داده و او را بر خود مقدم كند در اينجا اين شخص ايثار كرده است.[3] در ادامه ي اين بحث سؤالي مطرح مي‌شود كه چه كسي بايد مواسات يا مساوات كند و چه كسي ايثار؟ مسلماً كسي كه با بخشش اموال خود در اندك زماني محتاج گشته و مجبور خواهد شد براي رفع نياز خود دست به سوي ديگران دراز كند براي چنين شخصي ايثار كردن، عين اسراف كردن است.
ايثار كردن فقط براي افرادي صادق خواهد بود كه نه تنها پس از بذل دارايي خود در راه خدا، محتاج نخواهند شد بلكه به خود اطمينان دارند كه از راه‌هاي حلال روزي خود را به دست خواهند آورد و با همت خويش هيچ وقت محتاج ديگران نخواهند بود.و مادر شرح حال امام حسن –عليه السلام- با وجود بخششهاي بي نظير آن حضرت هيچگاه ايشان را در فقر وتنگدستي نمي بينيم و اين نشان دهنده ي اين امر است که بخششهاي حضرت کاملا دقيق و حساب شده بوده است.
درست است كه در آيه مورد نظر (فرقان/67) به ميانه‌روي و اعتدال و نيز به پرهيز از اسراف پرداخته شده است اما بايد به اين نکته توجه داشت که تکاليف اولياء الهي و مقربان درگاه حضرت حق از مردم عادي سنگين تر مي باشد به طوري که مي بينيم نماز شب برمردم عادي مستحب و بر پيامبر واجب بوده است ، و حضرت اميرالمؤمنين نيز وقتي به عثمان بن مظعون در مورد ترک دنيا اعتراض مي کند واو به زندگي خود حضرت اشاره مي کند ،حضرت تفاوت تکليف امام ومقتدا با مردم عادي را يادآور مي شود.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ صلح الحسن، شيخ راضي ياسين، ترجمه: سيد علي خامنه‌اي «جاودانه‌ترين نرمش قهرمانانه تاريخ».
2ـ حسين كيست؟، فضل الله كمپاني.
3ـ الارشاد، شيخ مفيد، ترجمه رسولي محلاتي.
4ـ در آستانه اهل‌بيت (امام حسن ـ عليه السلام ـ و امام حسين ـ عليه السلام ـ)، سيد محسن امين.

پي نوشت ها:
[1] . پيشوائي، مهدي، سيره پيشوايان، قم، چاپ چهارم، 1375، ناشر مؤسسه تحقيقاتي و تعليماتي امام صادق ـ عليه السلام ـ ، ص 9 و 91. و سيوطي تاريخ الخلفاء، مكتبه المثني بغداد.
[2] . سيره پيشوايان، همان، ص 89.
[3] . حكيمي، محمد رضا، قيام جاودانه، دفتر نشر فرهنگ اسلامي ، چاپ اول، 1373، ص37 و 38. براي بررسي بيشتر در مورد واژه‎هاي مساوات و مواسات به بحارالانوار ، ج74، فصل «المواساة اصل عظيم» و «مبدأ المساواة في الاسلام» رجوع شود.