امام علی (ع) الگوی کامل رفتار در ماه رمضان است

نوشته شده توسط حامد قرائتی(استاد مدعو گروه و دانش پژوه دکتری شیعه شناسی)

یک ماه فرصت خوبی است برای شبیه ‌کردن زندگی هر روزه‌ مان به سبک شایسته‌ ترین انسان و چه کسی بهتر از امام علی(ع) که ذره ‌ای دل دادن به ایشان، شادمانی و خرسندی‌ های حقیقی و دوست‌ داشتنی برایمان به ارمغان می ‌آورد؟

از ایشان، هم احکام روزه داری را می توان آموخت و هم قواعدی برای نحوه افطار و سحری خوردن و فعالیت های روزانه و مهمانی دادن و دعا کردن و… چه کسی برتر از امیرالمومنین که حضرت رسول در سخنی ایشان را سیدالاوصیاء نامیده اند: ما خلق اللّه خلقا إلّا و جعل له سیدا… الجمع سید الأیّام و رمضان سیدالشّهور و لیله القدر سیده اللیالی و إسرافیل سید الملائکه و آدم سیدالبشر و أنا سید الأنبیاء و علیّ سید الأوصیاء. (إحقاق الحق و إزهاق الباطل‏، ج4، ص 127)

و جالب است در جای دیگر نیز پیامبر اسلام در بیان برتری و فضیلت امام علی(ع) به رمضان و شب قدر اشاره کرده اند و فرموده اند: فضل علیّ علی هذه الامه کفضل شهر رمضان علی سائر الشهور، و فضل علیّ علی هذه الأمه کفضل لیله القدر علی سائر اللیالی، و فضل علیّ بن أبی طالب علی هذه الأمه کفضل الجمعه علی سائر الأیام، فطوبی لمن آمن به و صدق بولایته… (إحقاق الحق و إزهاق الباطل‏، ج5، ص 70)
 

روزه داری با نگاهی نو

روزه داری یک عادت تکراری شده نیست که سال به سال به آن روی بیاوریم و بعد فراموشش کنیم یا حتی زمانی از آن خسته شویم و رهایش کنیم. این نکته را امام علی از قول رسول اکرم(ص) به ما آموخته اند که إِن‏ أَیْسَرَ مَا افْتَرَضَ‏ اللَّهُ عَلَی الصَّائِمِ فِی صِیَامِهِ تَرْکُ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ. (وسائل الشیعه، ج‏ 10، ص164)

در یافتن پاسخ این سوال که روزه گرفتن چیست، یک سخن از مولای متقیان راهگشاست. مانند این که: الصِّیَامُ‏ اجْتِنَابُ‏ الْمَحَارِمِ کَمَا یَمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ‏ (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏7، ص367 ) یعنی: روزه، دوری کردن از محارم است همان طوری که فرد از خوردن و نوشیدن دوری می کند.

و چقدر حیف است اگر شخص روزه داری جزء آن دسته از تشنگان و گرسنگانی باشد که جز تشنگی و گرسنگی اتفاق خاصی برایش حاصل نشده است.
 

افطاری با هدف های چندگانه

مولای متقیان در ماه رمضان، افطار را فرصتی برای دیدار از نزدیکان خود می دانستند و در منابع آمده است ایشان در آخرین رمضان، هر افطار را در خانه یکی از فرزندان خود یعنی امام حسن یا امام حسین یا حضرت زینب سپری می کردند.

این افطارها به صورت اتفاقی یا فقط برای مهمانی و… نبوده، بلکه از آن می توان رفتاری تاکید شده دریافت کرد.

یک جمله از حضرت رسول آن هم از زبان مولای متقیان می تواند انگیزه کافی برای افطاری دادن ایجاد کند: فطرک لأخیک المسلم و إدخالک السرور علیه أعظم أجراً من صیامک (مسند الإمام علی، ج3)

مضمون حدیث این است که افطاری دادن به مومنین از مصادیق شاد کردن قلوب آنهاست و خشنود کردن مومنین اجری کمتر از روزه داری ندارد.

بعضی از ما بسیار دوست داریم دیگران را به افطار دعوت کنیم، ولی یادمان باشد پاسخ گفتن به دعوت افطاری دیگران نیز نیکوست، بخصوص اگر چنین مراسمی کم زحمت باشد.

یعنی افطاری بدهیم، ولی هزینه هایش را کم کنیم تا هم تعداد افطاری دادن ها زیاد باشد و هم این که مبادا موجب شویم کسی به خاطر مال اندک خجالت زده شود. در منابع نیز آمده شرط امام علی(ع) برای پذیرش دعوت دیگران سادگی در پذیرایی بوده است.

افطاری های ساده، آثار تربیتی متفاوتی در درون ما می تواند داشته باشد، بخصوص افطارهایی با دعای زیبا.

امام علی(ع) به این دعای پیامبر هنگام افطار نیز اشاره کرده اند: اللَّهُمَ‏ لَکَ‏ صُمْنَا وَ عَلَی رِزْقِکَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا ذَهَبَ الظَّمَأُ وَ ابْتَلَّتِ الْعُرُوقُ وَ بَقِیَ الْأَجْرُ. (الکافی، ج‏4، 95)

می توان حتی غذای انتخابی برای افطار را به سبک مولایمان تغییر داد زیرا دستوراتی نیز در این زمینه به دستمان رسیده است؛ مثلا ایشان به افطار با شیر سفارش کرده اند. گفته اند: أنّ علیاً (علیه السلام) کان یستحبّ أن یفطر علی اللبن.
 

حتی شیوه انتخاب بین افطار کردن و نماز خواندن را هم به ما آموزش داده اند

اگر غذای افطار آماده بود، ابتدا چیزی بخورید و بعد نماز مغرب را برپا دارید.

ایشان می فرمایند: السنّه تعجیل الفطر و تأخیر السحور، والابتداء بالصلاه ـ یعنی صلاه المغرب قبل الفطر ـ إلاّ أن یحضر الطعام، فإن حضر بُدئ به ثمّ صلّی، ولم یدع الطعام ویقوم إلی الصلاه.

از چند نکته ریز درباره افطاری گفتیم ولی مهم ترین یا یکی از مهم ترین نکته ها آن است که افطاری از غذای حلال باشد.

یک بار، امام علی غذای خود را داخل کیسه ای مهر شده نگه داری کرده بودند. کسی این کار ایشان را حمل بر بخل حضرت کرد که بر کیسه نان خود مهر می زنند.

حضرت خنده ای کردند و گفتند: نه، چرا که من دوست دارم تنها از غذایی استفاده کنم که راه به دست آمدن آن را بدانم. سپس امام مهر را شکستند و غذا را از آن خارج کردند و درون ظرفی ریختند و قبل از خوردن آن دعای بسم الله اللّهمّ لک صمنا و علی رزقک أفطرنا فتقبّل منّا إنّک أنت السمیع العلیم را خواندند.
 

زندگی در رمضان

تعداد روزهای رمضان اندک نیست که براحتی از کنارش بگذریم. برای 30 روز در سالمان باید برنامه ریزی داشته باشیم و باید بدانیم آیا لازم است از حجم کارهای همیشگی مان بکاهیم یا اتفاقا خود را تقویت کنیم تا بیش از پیش فعال باشیم.

امام علی(ع) کارهایشان را در رمضان تعطیل نمی کردند. در منابع تاریخی آمده است ایشان در سال های پایانی عمر حضرت رسول اکرم به یمن رفته بودند تا مردم را با دین اسلام آشنا کنند. ایشان در این سفر تبلیغی خود با مدارا با مردم برخورد می کردند.

از جمله رفتارهای شخصی که مولایمان به آن تاکید کرده اند، استغفار و دعای بسیار در رمضان است: عَلَیْکُمْ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ‏ بِکَثْرَه الِاسْتِغْفَارِ وَ الدُّعَاءِ فَأَمَّا الدُّعَاءُ فَیَدْفَعُ عَنْکُمُ الْبَلَاءَ وَ أَمَّا الِاسْتِغْفَارُ فَتُمْحَی‏ بِهِ‏ ذُنُوبُکُمْ‏. (من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 108)

هرچند باید درصدد باشیم معنای دعا و استغفار را نیز درک کنیم. دعا آن نیست که بنشینیم و تنبلی کنیم و از خدا بخواهیم ناگهان همه چیز خودش درست شود و استغفار آن نیست که چیزی بر زبان پیاپی جاری شود و تلاشی برای اصلاح آن صورت نگیرد.
 

بدی را به پای دین نگذاریم

ما گاهی اوقات از روی بی حالی یا نخواستن یا هر دلیل دیگر دین را گزینشی عمل می کنیم و بعد بر آن اشکال می گیریم.

ولی یادمان باشد اگر ما تغییری در دین ایجاد کردیم که بعد موجب زحمت شد، آن را به پای اسلام نگذاریم.

آن کس که از بوی دهان در رمضان شاکی است یادش بماند پیش از نارضایتی او، از سوی مولایش دستور به مسواک زدن در رمضان آمده است.

ایشان می فرمایند: لَا بَأْسَ بِأَنْ یَسْتَاکَ الصَّائِمُ بِالسِّوَاکِ‏ الرَّطْبِ‏ فِی أَوَّلِ النَّهَارِ. (بحار الأنوار، ج‏93، ص 272) یعنی بر روزه دار ایرادی نیست که در طول روز مسواک بزند.

انجام دادن کارهایی را که می دانیم موجب ضعف و اذیت شدنمان نیز می شود باید کنار گذاشت.

این توصیه از سوی امیرالمومنین بوده است که مثلا روزه دار نباید حجامت کند، زیرا ترس آن می رود بسیار تشنه شود تا حدی که روزه اش را افطار کند. (مسند الإمام علی، ج3)

اسلام از تسلیم می آید و رمضان ملاک خوبی برای اعتدال سنجی مومنین است. برای مثال آن کس که نباید روزه بگیرد و برایش ضرر دارد و اتفاقا اصرار بر روزه گرفتن دارد، یعنی تسلیم و بندگی ندارد.

گاهی نیز کسی می تواند روزه بگیرد و با دلایل واهی از این کار خودداری می کند. هم افراط ها و هم تفریط ها در این ماه می تواند در خلوتمان میزان طاعت ما را مشخص کند.

در این ماه نباید کارهای خوب ما به نماز و روزه منحصر شود، بلکه باید از نماز و روزه منتشر شود یعنی باید نماز و روزه ما به سایر رفتارها و کردارهایمان سرایت کند.

خلاصه آن که رمضان خود جشنی مبارک است که باید از رسیدن آن شادمان شویم و حتی می توانیم خود اسباب شادمانی آن را فراهم کنیم.

مثلا بخشی از خریدهای دوست داشتنی برای خود و فرزندانمان را به این ماه موکول کنیم و اگر حتی در تمام سال فرصت دور هم جمع شدن هایمان و نشست و برخاست های شیرینمان با خانواده کم است، این ماه را فرصتی برای دوست داشتنی های حلالمان بدانیم، باشد که چنین امری در زندگی هر روزمان جاری باشد.

منبع: مرکز مطالعات شیعه