سیری در انعکاس شهادت حضرت علی اصغر (ع) در تاریخ نگاری عاشورا در عصرحاضر

تاریخ نگاری عاشورا در عصر حـاضر و پس از پیـروزی انـقلاب اسلامی، وارد مرحله ای جدید شد. در این دوره، تاریخ نگاری عـاشورا تـوسط محققان و نویسندگان با دیدی تحلیلی و علمی دنبال می شود و آثاری پر شمار در این باره پدید آمـده اند و هـر روز بر تعداد آنها افزوده مـی گردد.

از جـمله اتفاقات مـهم در تـاریخ نگاری عـاشورا در دورۀ حاضر، پرداختن به همه مسائلی اسـت کـه به شهادت امام حسین (ع) و یارانش منجر شده است. شهادت حضرت علی اصغر (ع) نـیز از هـمین موارد به شمار می رود و باعث شـده است انعکاس شهادت آن حـضرت، بـرجسته تر از قبل ادامه یابد.

در ایـن بخش، به سبب حجم بالای آثار تألیف شده، تنها به انعکاس شهادت حـضرت عـلی اصغر (ع) در تاریخ نگاری عاشورا در برخی از آثار بـه عنوان نـمونه پرداخته می شود. نام نبردن از بـرخی مـنابع در این نوشتار، دلیل بـر کـم اهمیتی آن نیست و کمبود زمان و نیز حجم بالای این آثار در عصر حاضر، سبب عدم اشاره بـه آنـهاست.
 

کتاب مقتل امام حسین(ع)، تألیف پژوهـشکده بـاقرالعلوم

این کـتاب از جـمله آثـاری دربارۀ تاریخ نگاری عاشورا در عـصر حاضر، به واقعه کربلا و شهادت حضرت علی اصغر (ع) می پردازد. نویسندگان به سبب شناختی جامع از واقعه کـربلا و مـنابع آن، در این کتاب با توجه به مـنابع مـهم و اصـیل، بـه شـهادت حضرت علی اصغر (ع) اشـاره مـی کنند. این مقتل همانند منابع دست اول تاریخ نگاری عاشورا بر شیرخوار بودن طفل و شهادت در شش ماهگی تأکید می کند.

هـمچنین در ایـن اثـر به همه گزارش ها مختلف در چگونگی شهادت حـضرت عـلی اصغر(ع) اشـاره شـده اسـت: چـون حسین (ع)، شهادت جوانان و دوستانش را دید، تصمیم گرفت با خون خویش به نبرد دشمن بپردازد. صدا زد: آیا کسی هست که از حرم رسول خدا(ص) دفاع کند؟ آیا یکتاپرستی هست کـه درباره ما از خدا بترسد؟ آیا یاری گری هست که با یاری کردن ما به خداوند امید داشته باشد؟ آیا یاوری هست که در یاری ما دیدۀ اجر الهی بدوزد؟ صدای زنان به ناله بلند شد. بـه طرف درِ خـیمه رفت و به زینب(ع) گفت: کودک کوچکم را بده تا با او خداحافظی کنم. او را گرفت؛ خواست او را ببوسد که حرملۀ ملعون تیری افکند و بر گلوی کودک نشست و او را شهید کرد به زینب فرمود: او را بـگیر. آن گاه با مشت خود، خون گلوی طفل را به آسمان پاشید. (1)
 

تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا

این کتاب، از جمله آثار پژوهشی درباره عـاشوراست کـه به تاریخ نگاری این واقعه در عـصر حـاضر تعلق دارد. این اثر نیز به شهادت حضرت علی اصغر(ع) بر پایه منابع اولیه اشاره می کند. نویسندگان، درباره شهادت حضرت علی اصغر(ع) چنین می آورند:

از مصائب بزرگ روز عـاشورا و از حـوادث مسلّم این روز، شهادت طـفل شـیرخوار امام حسین است که افراد سپاه عمر سعد، با بی رحمی او را به شهادت رساندند و جنایت نابخشودنی دیگری بر جنایاتشان افزودند. (2)
 

عاشورا انگیزه، شیوه و بازتاب

کتاب مورد بحث، نوشتۀ محمد فـاضل اسـترآبادی دربارۀ واقعه عاشورا و بازتاب این واقعه است. نویسنده، به شهادت حضرت علی اصغر(ع) توجهی ویژه دارد. منابع عصر حاضر همانند کتاب عاشورا انگیزه، شیوه و بازتاب، قاتل حضرت علی اصغر(ع) را حرملة بن کاهل اسـدی ذکـر می کند:

زنـان با شنیدن این سخنان با صدای بلند ناله سر دادند. امام به خیمه آمد و به زینب(ع) گـفت: کودک کوچکم را به من ده که با او وداع کنم». او را گرفت و سر بـه او نـزدیک کـرد که ببوسد؛ ناگهان حرملة بن کاهل اسدی تیری به گلوی او زد که او را ذبح کرد. (3)
 

فلسفه و عوامل جـاودانگی نـهضت عاشورا

نویسنده به شهادت حضرت علی اصغر(ع) چنین می پردازد: یکی از اسناد محکم خباثت یـزیدیان در جـریان عـاشورا، کشتن و شهادت اطفال است که حدود پانزده تن از شهدای کربلا در این مقطع سنین بودند و کـوچک ترین آنها علی اصغر(ع) است که شهادت دل خراش و غم انگیزی دارد. (4)
 

مقتل امام حسین بر اسـاس منابع کهن

نویسندۀ کـتاب (مـرضیه محمدزاده) شرح شهادت حضرت علی اصغر(ع) را با توجه بر منابع کهن و روایت های گوناگون در این باره چنین نقل می کند:

امام حسین (ع) در آخرین لحظات، پیش از آن که به میدان جنگ برود، از خواهرش زینب خواست که طـفل خردسالش را به دست او بدهد. امام در حالی که می کوشید کودک شیرخوار تشنه اش را (که گریه می کرد) آرام کند و او را به بازوهایش فشار می داد تا آرام گیرد و از او خداحافظی کند. در این هنگام، حرملة بن کاهل اسدی تیری بـه سـوی او پرتاب کرد. تیر به گلوی کودک نشست و خون از گلویش جوشید. (5)
 

گزارش مستند و تاریخی از حوادث روز عاشورا

نویسنده همانند دیگر نویسندگان عاشورا پژوه، به ماجرای شهادت حضرت علی اصغر(ع) می پردازد: اندوه بارترین حادثه عـاشورا، شـهادت کودک خردسال است. تمام تاریخ نویسان، ماجرای شهادت کودکی را بازگو کرده اند که در تنهاترین لحظات سیدالشهدا (ع) با تیری که بر گلویش نشست در آغوش امام جان داد. (6)
 

مقتل الشمس

محمدجواد صاحبی در ایـن کـتاب، گزارش های گوناگونی درباره شهادت فرزندان امام حسین آورده است. یکی از این گزارش ها، شرح شهادت کودکان امام حسین(ع) است:

حسین(ع) اندکی بر در خیمه نشست. در این حال، کودک خردسال وی عبدالله – که مـادرش ربـاب نـام داشت – نزد وی آمد. آن حضرت او را بـه آغـوش کـشید و در دامان خود نشانید. مردی از بنی اسد، تیری به سوی او پرتاب کرد که بر گلوی آن کودک جای گرفت و وی را در خون کشید. حسین(ع) دسـت خـویش را در زیـر گلوی طفل گرفت و خون او را به آسمان پاشید. (7)
 

عـاشورا حماسه جاویدان

بعید نیست که امام(ع) علی اصغر را به سوی سپاه عمر بن سعد آورد که به مردم زمان خـود و نـسل های آیـنده بفهماند حکومت طاغوتی اموی، انسان ها را مسخ کرده و از هویت انسانی و انـسانیت دور ساخته است؛ تا آن جا که به جای دادن آب به کودک تشنه لب، گلویش را با تیر دریدند. (8)
 

دانش نامه امـام حـسین (ع)

ایـن اثر، پژوهشی جامع از واقعه کربلاست که نویسندگان آن، برای جمع آوری و تحلیل واقـعه کـربلا، تلاش فراوانی داشته اند. یکی از قسمت های مهم کتاب مذکور، انعکاس شرح و گزارش های شهادت حضرت علی اصغر(ع) اسـت:

بـرخی مـنابع، از فرزند دیگری برای امام حسین(ع) به نام علی اصغر یاد کرده اند کـه در کـربلا بـه شهادت رسید. گفتنی است برخی مصادر نیز نام وی را عبدالله گزارش کرده اند و بعید نیست عـلاوه بـر عـلی اکبر، دو فرزند دیگر امام – یکی به نام علی اصغر و دیگری به نام عبدالله – در عـاشورا شـهید شده باشند. (9)
 

پی نوشت ها:

(1) رفیعی پور علوی، افتخار سادات، مقتل امام حسین (ع)، ص358.
(2) پیشوایی، مهدی، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ص853.
(3) استرآبادی، محمد فاضل، عاشورا انگیزه، شیوه و بازتاب، ص692.
(4) بهشتی، ابوالفضل، فلسفه و عوامل جاودانگی نهضت عاشورا، ص219.
(5) مـحمدزاده، مرضیه، مقتل امام حسین (ع) بر اساس متون کهن، ص228.
(6) غلامعلی، احمد، گزارش مستند و تاریخی از حوادث روز عاشورا، ص97.
(7) صـاحبی، محمد جواد، مقتل الشمس، ص236.
(8) شفیعی مازندرانی، محمد، عاشورا، حماسه جاویدان، ص71.
(9) محمدی ری شهری، محمد، دانش نامه امام حسین (ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ص345-347.