روزه يکي از ارکان نظام عبادتي اسلام است. منظور از عبادت ، معناي خاص آن است که در مقابل معناي عام آن قرار مي گيرد.
معناي عام عبادت در اسلام ، همه اعمال مشروع انسان را که از آن قصد خلوص و تقرب به درگاه خداي متعال داشته باشد شامل مي شود (نظام الاسلام ، استاد محمد مبارک). عبادات داراي نقش وسيعي در اسلام هستند و احکام عبادي ، بخش مهمي از شريعت را تشکيل مي دهد. رفتار تعبدي ، نمود روشن و بارزي در زندگي روزمره انسان متدين محسوب مي شود (نظره عامه في العبادات ، سيد محمدباقر صدر). عبادت نمايانگر ضرورتي است که هر فرد در ساختن خود و در مسير زندگي نمي تواند از آن بي نياز بماند. روزه با ديگر عبادات ، در اهداف کلي عبادت در اسلام مشترک است و در بعضي جنبه هايش با آنها اختلاف دارد. برخي کسان ممکن است تصور کنند که بحث و بررسي درباره اهداف روزه معنايي ندارد؛ چرا که خداي متعال هدف روزه را در تقوا مشخص فرموده است.
در آغاز آيات تشريع روزه ، خداي متعال مي فرمايد:اي کساني که ايمان آورده ايد ، روزه بر شما مانند پيشينيان شما واجب شده است ، باشد که تقوا پيشه کنيد.بايد گفت مشخص کردن تقوا از سوي خدا به عنوان نتيجه مطلوب و هدف نهايي روزه ، با بحث درباره اهداف نزديک تر و نتايج ديگر آن که خود ، در روزه داران صفت تقوا را ايجاد مي کند منافاتي ندارد. براي همين در سنت شريف ، متون بسياري آمده است که اهداف روزه را براي مسلمين شرح داده است تا آنان را با اين فريضه مقدس آشنا و از آن آگاه کند.در اين مقاله مي خواهيم اهداف روزه را به اختصار و با استناد به آيات قرآن و احاديث عنوان کنيم.
مهمترين اين اهداف ، بازسازي اراده در شخصيت انسان است ؛ به طوري که مي توان گفت اين تساوي در روزه وجود دارد:روزه = صبر= تقوا. مهمترين اهداف روزه عبارتند از:ايجاد اراده و صبر ، رهايي از عادت هايي که انسان با آنها خو گرفته است ، همدردي با تنگدستان ، شناخت ارزش نعمتها، اهداف بهداشتي ، يادآوري آخرت ، تحکيم اخلاص براي خداي متعال ، عادت به انضباط ، گسترش محبت در ميان مردم ، عادت به امانتداري ، روزه به عنوان مظهر وحدت مسلمين که مختصرا به تشريح آنها خواهيم پرداخت.

ايجاد اراده و تمرين صبر

از صبر و نماز ياري بگيريد که همانا صبر و نماز ، گران است ، جز براي آنان که داراي خشوع و خضوع هستند. (سوره بقره 145) در تفسير اين آيه از امام صادق ع روايت شده است : اگر مصيبت شديدي بر کسي وارد شود بايد روزه بگيرد ؛ چرا که خداوند تعالي مي گويد: از صبر ياري بگيريد و صبر يعني روزه (وسائل الشيعه جلد 7). از پيامبرص روايت شده است که ماه رمضان را چنين توصيف مي کرد:و هو شهر الصبر و الصبر ثوابه الجنه (وسائل الشيعه جلد 7). ماه رمضان ماه صبر است و پاداش صبر ، بهشت است.
صبر در زندگي فرد و در زندگي انسان ها يک ضرورت است ؛ چرا که طبيعت نفس بشر چنان است که بسرعت تاثير مي پذيرد و بزودي هم عکس العمل نشان مي دهد. روزه درون انسان ، صبر را رشد مي دهد؛ همان گونه که در سخن پيامبر خداص آمده است که فرمود: «الصوم نصف الصبر» يا «روزه نيمي از صبر است». در حقيقت روزه دار با روزه گرفتن ، خود را به صبر و شکيبايي عادت مي دهد و روشن است که صبر بر تشنگي و گرسنگي و فعاليت هاي جنسي ، منتها درجه بالاي صبر است.
کسي که بتواند بر اين مسائل صبر کند، صبر در موارد ديگر هم براي وي آسان مي گردد. انسان عصر نوين ، در برابر رغبت ها و هوا و هوس خود ضعيف است و در برابر شهوت خود ناتوان مي باشد و هيچ وسيله اي براي تقويت اراده انسان همچون روزه وجود ندارد (الصوم سيدعبدالکريم قزويني). روزه ، پرورش و ورزش روحي است که انسان را به صبر و ترک لذتها عادت مي دهد و انسان با اختيار و داوطلبانه آن را به انجام مي رساند. صبر بر مصيبت ها ، يک نيروي معنوي است که از سلاح هم نيرومندتر است (العباده في الاسلام ، دکتر يوسف قرضاوي). يک روانشناس آلماني ، درباره تقويت نيروي اراده بحثي دارد که در آن ثابت مي کند که بزرگترين وسيله در تقويت اراده ، روزه است و اسلام در اين مورد بر علماي نفس و روانشناسان پيشي گرفته است.
رهايي از عادتهايي که انسان به آن خو کرده است. روزه به معناي خضوع در برابر احکام خدا و خودداري از اطاعت کامل شهوتهاي مشروع بدني است که در حالتهاي عادي حلال محسوب مي شود. روزه در حقيقت بيرون آمدن از عادتهايي است که انسان به آنها خو کرده است و پايبندي موقت به يک زندگي خاصي که در آن گرسنگي و تشنگي و قناعت است ، تا به اين وسيله نفس پرورش يابد و تحت کنترل درآيد (نظام الاسلام ، استاد محمد مبارک). روزه انسان را از سلطه عادتها آزاد مي کند. کسي که عادتهاي معيني دارد ، خود رادر حالي مي يابد که نمي تواند از آنها فرار کند و خويشتن را آزاد سازد. اما در روزه مي بينيم که انسان ، همه عادتهاي خود را تغييري همه جانبه مي دهد و اين دگرگوني ، به گونه اي کامل و قاطعانه انجام مي گيرد (صوم رمضان نوفل).

همدردي با تنگدستان

از پيامبر خداص روايت شده است که در وصف ماه رمضان فرموده است : و هو شهر المواساه (وسائل الشيعه جلد 7) ماه رمضان ماه همدردي است.
از امام باقرع نيز روايت شده است که فرمود:خداوند متعادل روزه را واجب کرده است تا ثروتمندان درد گرسنگي را بفهمند و به اين وسيله بر فقرا و تنگدستان عطوفت کنند. (وسائل الشيعه ، جلد 7) از رمزها و انگيزه هاي اجتماعي روزه ، آن است که اين فريضه عملا انسان را به ياد گرسنگي گرسنگان و سختي و تنگدستي فقرا مي اندازد. اين يادآوري تذکري است که بدون يک خطبه و سخنراني شيوا و زباني گويا انجام مي گيردو با به دست آوردن احساس همدردي با فقرا و تنگدستان است که همدردي با انساني از اعماق فطرت و وجدان انسان برمي خيزد و در نتيجه انسان براي تحقق و انجام وظايفي که لازمه چنين احساسي است ، تشويق مي شود. چنين است که مي توان و شايسته است که اين ماه را «ماه همدردي» نام بگذاريم ، همان گونه که پيامبر خداص چنين فرموده است.
منبع: http://www.bashgah.net
/خ