شرح کوتاه:

در اين قسمت از آيه، خداوند به دو ويژگي نخستين، از ويژگي افراد پرهيزکار و پاک، تصريح کرده، و جالب اينکه در ميان آن همه صفات و ويژگيهاي نيک، نماز را بعد از ايمان به غيب ذکر نموده است، بنابراين «نماز» پس از اصول و اعتقادات، نخستين برنامه عبادي و عملي است که مورد توجه خدا است.
و در آيه 3 سوره ي انفال، به پاداري نماز به عنوان نخستين خصلت مؤمنين حقيقي و وارسته، ذکر شده است.
2- در آيه 71 سوره ي توبه مي خوانيم:
و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولياء بعض يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنکر و يقيمون الصلوة.
«مردان و زنان با ايمان، يار و ياور همديگرند، امر به معروف و نهي از منکر مي کنند و نماز را برپا مي دارند».

شرح کوتاه:

در آيه ي فوق، پس از عنوان کردن اين اصل اساسي و کلي در مورد همياري افراد با ايمان به يکديگر، و وحدت و هماهنگي آنها، به شرح جزئيات پرداخته، پس از ذکر دو فريضه بزرگ الهي، يعني امر به معروف و نهي از منکر، آنها را به عنوان «برپادارنده ي نماز» ياد مي کند، و به اين ترتيب، انسان هاي با ايمان را به اهليت اقامه ي نماز، متوجه مي سازد.
3- در آيه ي 31 سوره ي مريم مي خوانيم:
و اوصاني بالصلوة و الزکاة ما دمت حياً.
«خداوند مرا مادام که زنده ام به نماز و زکات، توصيه نموده است.»

شرح کوتاه:

آيه ي فوق، از زبان حضرت عيسي عليه السلام است، آنگاه که در گهواره سخن گفت؛ نخست از بندگي و نبوت خود، سخن به ميان آورد، و سپس گفت: «خداوند مرا وجود پربرکت قرار داد» آنگاه فرمود: «خداوند نماز و زکات را به من سفارش نمود».
در آيه ي فوق، نماز به عنوان نخستين سفارش الهي به عيسي عليه السلام ذکر شده است، و اين بيانگر ارزش فوق العاده ي نماز بر ساير نيکي ها است.
4- در آيه 40 سوره ي ابراهيم مي خوانيم:
رب اجعلني مقيم الصلوة و من ذريتي… .
«خدايا مرا و فرزندان مرا از برپاکنندگان نماز قرار بده».

شرح کوتاه:

حضرت ابراهيم، قهرمان توحيد، پس از آنکه داراي دو پسر به نام اسماعيل و اسحاق شد، در مقام شکر و دعا و راز و نياز برآمد، پس از شکرگزاري، نخستين دعائي که کرد اين بود: «پروردگارا! من و نسل مرا از کساني قرار بده که نماز را برپا دارند».
5- در آيه 37 سوره ي ابراهيم، از زبان ابراهيم عليه السلام مي خوانيم:
ربنا اني اسکنت من ذريتي بواد غير ذي زرع عند بيتک المحرم ربنا ليقيموا الصلوة… .
«پروردگارا! من بعضي از فرزندانم را در سرزمين بي آب و علفي در کنار خانه اي که حرم تو است، ساکن ساختم تا نماز را برپاي دارند».

شرح کوتاه:

حوادث روزگار باعث شد که حضرت ابراهيم خليل عليه السلام همسرش هاجر و فرزند خردسالش اسماعيل را از شام به مکه- که در آن زمان بيابان خشک و بي آب بود- آورد، و آنها را در آنجا تنها و غريب گذاشت، و يگانه هدفي که براي چنين اقدام خطيري ذکر کرد، آن بود که آنها در آن سرزمين، نماز را برپا دارند، و نماز خواندن را در آن ديار، تأسيس نمايند.
پيام اين آيه، از زبان ابراهيم، قهرمان خداپرستي اين است که نماز، پايه و اساس توحيد است، خداپرستان به هر جا که مي روند، بايد نخستين هدفشان در برپائي و استقرار برنامه ي نماز، در صفحه ي روزگار، تدوين گردد.
6- در آيه 14 سوره طه مي خوانيم:
انني انا الله لا اله الا انا فاعبدني و اقم الصلوة لذکري.
«من الله هستم، معبودي جز من نيست، مرا پرستش کن و نماز را براي ياد من بپادار».

شرح کوتاه:

حضرت موسي عليه السلام هنگامي که از مدين به سوي مصر مي آمد، در وادي مقدس، از سوي خدا به او وحي شد، آتشي ديد، به سوي آن رفت، صداي خدا را در آن شنيد که مي گفت: «من الله هستم، معبودي جز من نيست و نماز را به ياد من به پادار».
براستي جالب است که نخستين سخن خدا با پيامبر اوالعزم خود مانند حضرت موسي عليه السلام پس از توحيد، «اقامه ي نماز» است، و اين تعبير، از اوج ارزش نماز حکايت مي کند.
در اين آيه از هدف و فلسفه ي اصلي و اساسي نماز که همان ياد خدا است، بنيز سخن به ميان آمده است.
7- در آيه 32 سوره ي طه مي خوانيم، خداوند به رسولش، پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله مي فرمايد:
و أمر اهلک بالصلوة و اصطبر عليها.
ب«و خانواده ي خود را به نماز، فرمان بده، و خود نيز بر انجام آن شکيبا و پر استقامت باش».

شرح کوتاه:

در اين ايه، پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله ، علاوه بر اينکه از سوي خدا مأمور است تا ا فراد خانواده اش را به انجام نماز ، دستور دهد ، مأمور است در انجام نماز کمال استقامت را داشته باشد ، و با جديت و استقامت و حوصله ، اين دستور الهي را بجا آورد .
اين تعبير بيانگر اهميت بسيار نماز است به حدي که پيامبر اسلام (ص ) موظف است ، آن را با استقامت و جديت انجام دهد .
بر همين اساس ، رسول اکرم (ص ) به نماز اهميت شاياني مي داد و در وهله ي اول بستگانش را به آن امر مي کرد، و عملاً حتي در سخت ترين شرائط، آن را بجا مي آورد، به عنوان نمونه:

1- توجه آغازگران اسلام، به نماز:

عفيف کندي مي گويد:
در آغاز بعثت، براي خريد لباس و عطر به مکه سفر کردم و نزد عباس «عموي پيامبر صلي الله عليه و آله» که کالا مي فروخت، رفتم و کنارش بودم و به کعبه نگاه مي کردم، در حالي که اول ظهر فرا رسيده بود و هوا بسيار گرم بود، ناگهان ديدم جواني آمد و به آسمان نگاه کرد، سپس روبروي کعبه ايستاد و مشغول نماز شد هماندم ديدم نوجواني آمد و به آسمان نگريست و سپس در طرف راست او ايستاد، پس از چند لحظه، بانوئي آمد و پشت سر آن دو نفر، به نماز ايستادند، ديدم آن جوان به رکوع، سپس به سجده رفت، و آن نوجوان و زن نيز رکوع و سجده بجا آوردند.
به عباس گفتم: چيز عجيب و مهمي مي بينم.
گفت: آري امر عظيمي است، آيا مي داني، اين جوان و آن نوجوان، و آن زن کيستند؟ گفتم: نه.
گفت: «آن جوان، محمد بن عبدالله صلي الله عليه و آله است، و اين نوجوان، علي عليه السلام است، و آن زن، خديجه (سلام الله عليها) مي باشد، پسر برادرم محمد صلي الله عليه و آله مي گويد: خداوند ما را به اين روش (برپا داشتن نماز) فرمان داده است، سوگند به خدا، در همه ي روي زمين، غير از اين سه نفر را، در دين اسلام نيافته ام.» (1)

2- تأکيد پيامبر صلي الله عليه و آله به علي عليه السلام در مورد شرکت در جماعت صبح:

امام باقر عليه السلام فرمود:
شبي حضرت علي عليه السلام به شب زنده داري و عبادت مشغول شد تا آن هنگام که سفيده ي سحر دميد، هماندم (بر اثر بي خوابي و خستگي) خواب، آن حضرت را فرا گرفت.
رسول خدا صلي الله عليه و آله در مسجد، نماز صبح را با جماعت خواند، پس از نماز، حضرت علي (عليه السلام) را در مسجد نديد، نزد فاطمه (س) آمد و فرمود: «دختر عزيزم! چرا پسر عمويت علي (عليه السلام) در جماعت نماز صبح ما در مسجد، شرکت ننموده است؟».
فاطمه (س) ماجرا را بازگو نمود.
پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود:
ما قآته من صلاة الغداة في جماعة افضل من قيام ليله کله.
«آن پاداشي که به خاطر نماز جماعت صبح به او مي دادند و از او فوت شده، بهتر است از تمام نمازهايي که در همه ي ساعات آن شب، خوانده است».
حضرت علي (عليه السلام) از صداي پيامبر صلي الله عليه و آله بيدار شد، پيامبرصلي الله عليه و آله به او رو کرد و فرمود: «اي علي! کسي که نماز صبح را با جماعت بخواند، گوئي همه ي شب را با عبادت در رکوع و سجود به سر آورده است، اي علي! آيا نمي داني که زمين، از خواب آن شخص آگاهي که قبل از طلوع خورشيد مي خوابد، به سوي خدا ناله مي کند؟».(2)
رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) آنچنان به نماز اهميت مي داد و بستگان و مسلمانان را به سوي نماز فرا مي خواند که به مجرد فرا رسيدن وقت نماز، به بلال حبشي (مؤذن) مي فرمود: ارحنا! يا بلال: «اي بلال ما را راحت کن، و خاطر ما را شاد نما».
اري! رسول خدا صلي الله عليه و آله در اضطراب و هيجان بود تا وقت نماز فرا رسد، و به سوي خدا رو آورد، و چشم و دلش را با اداي نماز، روشن سازد که خود فرمود: و قرة عيني في الصلوة: «و نور چشمم در نماز است»، يکي از همسرانش مي گويد: ما با رسول خدا صلي الله عليه و آله گفتگو مي کرديم، چون وقت نماز فرا مي رسيد، آنچنان چهره اش دگرگون مي شد که گوئي ما را نمي شناخت و ما نيز، او را نمي شناسيم، آري! آن حضرت اين گونه در ياد نماز بود.(3)

3- نماز علي(عليه السلام) در جبهه ي درگيري

امام علي ( ع ) نخستين شاگرد مکتب پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) در جبهه ي جنگ صفين همراه يارانش با سپاه معاويه مي جنگيد، ابن عباس مي گويد: در شدت درگيري جنگ، ناگاه نگاه کردم ديدم امام علي (عليه السلام) به آسمان مي نگرد، عرض کردم: «اي اميرمؤمنان! چرا به آسمان مي نگري؟».
فرمود: «مي خواهم ببينم آيا ظهر شده تا نماز بخوانم؟»
گفتم: «با اين درگيري شديد، آيا در جستجوي وقت نماز هستي؟» فرمود:
علي ما نقاتلهم، انما نقاتلهم علي الصلاة.
«ما براي چه مي جنگيم؟ همانا ما با آنها براي بپاداري نماز مي جنگيم».
ابن عباس مي گويد: امام علي (عليه السلام) هرگز نماز شب را ترک نکرد حتي در «ليلة الهرير» (يعني در شب هاي سرد و سخت درگيري با سپاه معاويه که بسيار دشوار بود و تلفات بسيار داشت).
و از تعليمات پيامبر (صلي الله عليه و آله) به علي (عليه السلام) در ضمن چهل حديث، اين بود که: نماز را با وضوي کامل، بپادار و آن را از وقتش تأخير نينداز، فان في تأخيرها من غير علة غضب الله: «زيرا تأخير نماز بدون عذر، موجب خشم الهي است».(4)

پي نوشت :

1- خصائص نسائي، ص3- تاريخ طبري، ج2، ص56.
2- بحارالانوار، ج88، ص17.
3- اسرار الصلاة، شهيد ثاني، ص112.
4- سفينة البحار، ج2، ص44.

منبع: کتاب نماز از ديدگاه قرآن و عترت /س