با كودكان شر و لجباز چگونه رفتار كنيم؟

بحثمان را در دو قسمت بيان مي كنيم.
شرارت

الف. علل رفتارهاي شرارت آميز در كودكان
اين رفتارها مي تواند علت هاي مختلفي داشته باشد كه برخي از آنها عبارتند از:
1. بدآموزي و تقليد: كودك به خاطر نقش پذيري زيادي كه دارد زود از ديگران الگوبرداري مي كند.
2. تلافي و انتقام: برخي از شرارت ها بخاطر عكس العمل در برابر رفتار بزرگترها است چون آينده نگري ندارند ناشيانه عمل مي كنند.
3. جبران حقارت: وقتي كه كودكان احساس مي كنند كه زير دست هستند، عقدة رواني بي توجهي دارند، از خواستة خود محروم شده اند، كسي او را به بازي نمي گيرد نسبت به او بي توجه اند. در اين زمان كودك بخاطر جبران اين مسائل از كارهاي شيطنت آميز و شرورانه استفاده مي كند تا جلب توجه كند.
4. خودآزمايي: رفتار شرارت بار كودك گاهي به خاطر اين است كه بگويد من نسبت به ديگري و يا گذشته ام توانمند شده ام و يا نسبت به فلاني برتري دارم.
5. كنجكاوي: گاهي كودك دوست دارد با جهان اطراف خود بيشتر آشنا شود به همين خاطر اشياء اطراف را دست كاري مي كند، باز و بسته مي كند، پرحرفي مي كند، عكس العمل ديگران را مي سنجد… و اين بخاطر كنجكاوي اوست نه بخاطر شرور بودنش.
6. بيماري: اگر شرارت زياد از حد و طاقت فرسا باشد، نيازمند به مراجعه به روان پزشك كودكان است.
 
ب) نحوة برخورد و شيوه هاي اصلاح و درمان:
در بالا به علت هاي مختلف شرارت اشاره كرديم و معلوم شد كه شرارت كودكان بيشتر جنبه غيرارادي دارد و برخي موارد علت آن  رفتار نامناسب بزرگترهاست. حال به برخي از كارهايي كه براي درمان اين صفت نياز است اشاره مي كنم.
1- آگاهي دادن: براي دفع شرارت بايد به او شناخت دهيم او را از كارش آگاه كنيم و او را نسبت به عاقبت كارش آگاه سازيم.
2- بازي کردن: گاهي اوقات ايجاب مي كند كه براي او وقت بگذاريم با او بازي كنيم او را سرگرم كنيم (كه اثربخش تر از نصيحت هاي مكرر است).
3- داستان گفتن:  براي او داستان هايي بگوئيم كه داراي نكات اخلاقي مثبت است و به گونه اي غيرمستقيم او را نسبت به صفات زشت خودش آگاه سازيم.
4- سکوت:  در پاره اي از وقت ها لازم است كه او را تنها بگذاريم و نسبت به سر و صدا و جيغ و گريه او عكس العملي نشان ندهيم.
5- الگوي مثبت: لازم به ذكر است كه استفاده از دوستان خوب (الگوي مثبت) اثربخشي زياد دارد (گاهي بچه با يك آفرين يا شكلاتي آرام مي شود). پس آنچه مهم است اين است كه دقت كنيم ببينيم علت شرّ بودن از كجاست از اوست، از ما هست يا از دوستان او؟
6- صبرواستقامت:نكته ديگر اينكه والدين و به ويژه مادر بايد در برابر خواسته هاي نامعقول كودك مقاومت كند و تسليم گريه و جيغ و داد او نشود؛ چرا كه اگر به آن گريه ها ترتيب اثر دهد كودك ياد مي گيرد كه هميشه كار غلط خودش را با گريه و جيغ و داد پيش ببرد.

لجبازي كودك
لجبازي يعني سرسختي مقابل دستورات منطقي بزرگترها، اعلام نارضايتي، گريه و بهانه براي رسيدن به خواسته ها و گاهي اعمال خشونت مثل گاز گرفتن، كتك زدن، به هم زدن وقت خواب و برنامه خوراك، و…

علت ها:
 علت هاي لجبازي با علت هاي شرارت و شيطنت مشابه است (كه قبلاً ذكر شد) البته برخي علت هاي ديگر در اينجا بيان شده است مثل شكست هاي پي در پي او (در دوستي ها، بازي، جلب توجه و رقابت ها) بيماري هاي مداوم.
 براي برخورد با اين امر به سه شيوه اشاره مي كنيم.[1]

راه هاي درمان لجبازي در كودكان
الف. شيوة روحي: با احترام گذاشتن به او، همدردي با او، وا داشتن او به بحث دوستانه و پرسيدن از علت كارهايش و در برخي اوقات بي اعتنايي.
ب. تربيتي: به او بايد روش زندگي كردن را ياد بدهيم. البته قبل از هر چيز خودمان بايد برنامه خوبي در زندگي داشته باشيم و هر روز به گونه اي متفاوت و خارج از برنامه عمل نكنيم و زبان و عمل ما بايد يكي باشد.  او را به نسبت جنبه هاي منفي كارش آگاه كنيم. به او مسئوليت واگذار كنيم. او را با دوستان خوبي آشنا كنيم. و گاهي لازم است كه با اخم به او اخطار دهيم.
ج. پزشكي: در زماني است كه لجبازي او خارج از حد اعتدال است كه بايد به روان پزشك كودك رجوع كرد.
نكته 1. بزرگترها بايد از توجه هاي افراطي، تسليم خواسته شدن، اعمال زور، تنبيه پذيري به شدت پرهيز كنند.
نكته 2. هيچ گاه به كودك نگوئيد دوستت نداريم بلكه بگوئيد اين رفتار زشت تو را نمي پسندم وگرنه تو براي من عزيز هستي.
نكته 3. انگيزه جرأت در لجبازي بيشتر به خاطر روش ناصحيح است. (عدم برنامه ريزي تربيتي سالم و بزرگترهاست)
نكته 4. يكي از اصول تغيير در رفتار اصل تدريج است يعني همان گونه كه يك صفت زشت به تدريج پديد آمده و قوي شده همان گونه نيز بايد آهسته آهسته با اجراي روش هاي مناسب، ضعيف و ضعيف تر شود. پس ما بايد در برخوردهايمان كمي صبورتر باشيم.
نكته 5. مراقب باشيم بي حوصلگي، عدم تحمل، عصبانيت خودمان را در قالب صفات بدبه او نسبت ندهيم. دقت كنيم آيا در حد نياز او با او بازي كرده ايم، داستان برايش گفته ايم، خودمان الگوي خوبي بوده ايم، او را نسبت به كارهايش نزد ديگران تشويق كرده ايم اين كار بسيار بسيار مؤثر است.
و در آخر اينكه:
 چونكه با كودك سر و كارت فتاد
پس زبان كودكي بايد گشاد
 
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. دشواريهاي رفتار كودكان، علي قائمي، انجمن اولياء و مربيان جمهوري اسلامي ايران.
2. تربيت و بازسازي كودكان، علي قائمي، انتشارات دفتر تبليغات.
3. رفتار والدين با فرزندان، محمدعلي سادات، انجمن اولياء و مربيان جمهوري اسلامي ايران.
4. بينشهاي تربيتي، دكتر محمدرضا شرفي، انتشارات تربيت.
5. كليدهاي رفتار با نوجوانان، دكتر دن فونتنل، ترجمه مسعود حاجي زاده، مؤسسه انتشارات صابرين.

پي نوشت:
[1] . قائمي، علي، دشواريهاي رفتار كودكان، تهران، انتشارات انجمن اولياء و مربيان جمهوري اسلامي ايران، بي تا، ص 142ـ138 (اقتباس).