اين كه در روايت آمده: «هر كس قرآن تلاوت كند و به آن عمل ننمايد قرآن او را لعنت مي كند.» بدان معنا نيست كه تلاوت قرآن کريم بدون عمل به آن معصيت است، بلكه طبق روايات و آيات قرآن كريم، خواندن قرآن کريم حتّي بدون توجّه به معناي آن، ثواب و پاداش دارد. براي فراگيري درس زندگي از قرآن کريم و پيمودن مسير سعادتمندي و تعالي، بايد ضمن تلاوت، در آن تدبّر و انديشه نمود تا بتوان به مفاهيم و معاني بلند آن عمل نمود.
قرآن كريم، اقيانوسي بيكران از معارف الهي و دين است، دقّت در اين معاني و انس با آن، زمينه ي عمل به آن را نيز فراهم مينمايد.
هر مرد و زن مسلمان، بايد قرآن کريم را تلاوت كند و در آن تدبّر نمايد و خود را با آن همدم و هم نوا سازد و رابطه ي تنگاتنگي با آن داشته باشد و به بهانه ي عمل نكردن به آن، خود را از انس با آن محروم نسازد، زيرا قرآن کريم كتاب انسان سازي است، سخن خدا و جامع تمام برنامهها و رموز تكامل و تعالي است، عمل به آن موجب پيروزي و رستگاري در دنيا و آخرت ميشود.
قرآن كريم، در آيات مختلف اهميبت تدبّر در قرآن کريم را ذكر نموده است و ميفرمايد:
1. « أَفَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا[1] ؛ آيا در قرآن، تدبّر نميكنند يا بر دلهايشان قفل ها زده شده است؟»
2. « كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُولُو الألْبَابِ[2] ؛ كتابي است فرخنده كه آن را سوي تو فرستاديم، تا در آياتش تدبّر كنند و خردمندان پند گيرند.»
3. « أَفَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلافًا كَثِيرًا[3] ؛ آيا در قرآن تدبّر نميكنند؟ اگر از نزد غير خدا بود، هر آينه در آن اختلاف بسياري مييافتند.»
در منابع روايي نيز در زمينه ي اهميّت تدبّر در قرآن کريم روايات زيادي وارد شده است:
1. اميرالمؤمنين علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «بدانيد كه در قرآن کريم خواندني كه با تدبّر همراه نباشد، خيري نيست، بدانيد كه در عبادتي كه با فهم و انديشه توأم نباشد، خيري نيست.»
2. در روايت ديگر نيز مي فرمايند: « در آيات قرآن تدبّر كنيد و از آن عبرت آموزيد، زيرا قرآن، رساترين پندها و عبرت ها است.»[4]هر كس با قرآن كريم انس پيدا كند، ميتواند آيات آن را راهنما و راهبر خود قرار دهد و علاقه و محبّت بلكه عشق به قرآن داشته باشد.
براي آن كه مسلمان، به توفيق رفاقت با قرآن کريم دست يابد، بايد نسبت به آيات قرآن كريم، شناخت پيدا كرده و در آن تدبّر كند، بر معارف آن دست يابد و سپس با عشق، با آن ارتباط فكري و عملي برقرار نمايد.
حضرت علي ـ عليه السلام ـ درباره ي پرهيزكاران و اهمّت خواندن قرآن كريم ميفرمايد: «آن ها شب هنگام، بر پا ايستاده، قرآن کريم را شمرده و با تدبّر تلاوت ميكنند، جان خود را با قرآن کريم محزون ميسازند و داروي درد خود را از آن ميگيرند. هر گاه به آيهاي كه در آن تشويق است ميرسند، با علاقه ي فراوان به آن روي ميآورند و چشم جانشان، با شوق بسيار در آن خيره ميشود و آن را پيشواي خود ميسازند و هر گاه به آيهاي كه در آن بيم و انذار است ميرسند، گوشهاي دلشان را براي شنيدن باز كرده، گمان ميكنند كه صداي ناله ي آتش سوزان دوزخ، و به هم خوردن زبانههايش در گوش جانشان طنين انداز است.»[5]حضرت رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ در اهميّت تلاوت قرآن کريم و بهره بردن از آيات آن در رفتار ميفرمايد: « عليكم بالقرآن فانه الشفاء النافع و الدواء المبارك و عصمة لمن تمسك به و نجاة لمن تبعه لا يعوّج فيقوّم و لايزيغ فيستعتب لا ينقضي عجائبه و لا يخلق علي كثرة امرد … ؛ بر شما باد كه به قرآن روي آوريد، زيرا قرآن شفابخشي سودمند و دوايي نجات بخش است. هر كس به قرآن تمسّك جويد، مصون ميماند و هر كس از آن پيروي نمايد، نجات مييابد، هرگز از مسير حق منحرف نميشود تا نيازمند به اصلاح باشد و هرگز گمراه نميكند تا در خور عتاب باشد، شگفتيهاي قرآن، پايان پذير نيست و با گفتگوي فراوان در مورد آن، فرسوده نميشود.»[6]در روايت ديگر دراين باره ميفرمايد: « قرآن چراغي آشكار و ريسماني محكم است كه در رتبه و مقام بالا قرار دارد. قرآن برترين شفابخش و بالاترين فضيلت و سعادت است، هر كس از نور او بهره برد، خدا او را هدايت نمايد و هر كس امور خويش را به او پيوند دهد، خداوند او را مصون دارد و هر كس به قرآن، تمسّك مي جويد، خداوند او را نجات دهد… .»[7]هم چنين روايات ديگري در اهميّت تلاوت قرآن کريم و انس با آن وارد شده است كه به بعضي از آن ها اشاره مي شود:
رسول رحمت مي فرمايد: قرآن كريم در قيامت، اوّلين مهمان خداي سبحان است.
باز مي فرمايد: قرآن كريم، برترين موجود خدا و اهانت به آن، شكستن حريم خدا است.
هم چنين فرمود: قرآن، كتاب نجات بخش و تأمين كننده ي زندگي سعادتمندانه است.
در جايي ديگر فرمود: قرآن كريم، قائد و پيشواي بهشتيان و بيزاري جو از دوزخيان است. كساني كه قرآن را پشت سر اندازند، به سمت آتش ميرانند.
امام سجاد(ع) فرمود: قرآن، عامل صعود بهشتيان در درجات بهشت است.
امام موسي كاظم مي فرمايد: درجات بهشت، به عدد آيات قرآن است.
رسول رحمت در جايي ديگر فرمود: تلاوت قرآن، عامل بلند آوازگي در آسمان و نورانيّت در زمين است.
امام علي (ع) مي فرمايد: قرآن، مايه ي خرّمي و بهار دلها ست.
باز مي فرمايد: قرآن، درياي بيكران معرفت است.
بدون شك، پيام اصلي روايات اين است كه فرد مسلمان، به دور از همه ي وسوسهها و براي بهره بردن از آيات قرآن كريم، در درجه ي اوّل بايد به تلاوت و انس با قرآن اهتمام ورزد و در تلاوت آن قصدش اين باشد كه با نورانيّت آيات آن، در اين مكتب انسان سازي، ساخته شود. ذكر كردن اين روايات براي اين بود كه انگيزه بيشتري جهت تفكّر در قرآن ايجاد شود و هيچ كدام دليلي بر بي اهميّت بودن تلاوت قرآن کريم بدون تدبّر و عمل نيست، بلكه قرائت قرآن کريم حتّي بدون فهم معناي الفاظ آن نيز مفيد است و روايتي كه ميفرمايد: «ربّ تالي القرآن و القرآن يلعنه»؛ مصداق آن در جايي است كه فرد قرآن خوان، از اوّل تلاوت آيات، قصدش بهره بردن از آيات نباشد، بلكه انگيزه ي خواندن آيات در نزد او، غير از انگيزه هدايت و بهره بردن از آيات آن باشد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير تسنيم، آيت الله جوادي آملي، ج 1، ص 241 ـ 253.
2. اعجاز قرآن، سيد رضا مؤدب، ص 29.
پي نوشت ها:
[1] محمّد: 47/24.
[2] ص: 38/29.
[3] نساء: 4/82.
[4] . محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، ترجمه حميدرضا شيخي، دار الحديث، ج10، ص 4829.
[5] . نهج البلاغه، خطبه 192.
[6] . بحار الانوار، ج 89، ص 182.
[7] . همان، ص 31.