با چه شرايطي امر به معروف و نهي از منکر واجب است، و در صورت عدم توانايي بر امر به معروف چه بايد کرد؟

امر به معروف و نهي از منكر با تمام اهميت آن شرايط متعددي دارد كه فقهاي عظام در کتب فقهي و رساله هاي عمليه شان آورده اند که مي توان به اهم آن شروط اشاره کرد و تفصيل آن را بايد از رساله هاي عمليه و کتبي که در اين زمينه نگارش يافته جست:
1. آمر به معروف و ناهي از منکر علم و شناخت نسبت به معروف و منکر داشته باشد تا بتواند به معروف امر و از منکر نهي کند، و در فرض جهل نسبت به معروف و منکر چنين چيزي بر او لازم نيست.
2. آمر به معروف و ناهي از منکر احتمال تأثير بدهد، و الا اگر در مجموعه اي احساس مي کند که سخن او هيچ تأثيري ندارد در اين فرض بر شخص واجب نيست که امر به معروف و نهي از منکر نمايد.
3. بداند شخص عاصي بر عمل منکر و يا ترک معروف خويش بناي مداومت دارد، و الا اگر بداند يک بار اشتباهي از او سرزده اما بناي اصرار بر انجام آن ندارد در اين صورت لازم نيست که او را امر به معروف و نهي از منکر نمايد.
4. در امر و نهي مفسده اي نباشد، پس اگر بداند يا گمان كند كه اگر امر يا نهي كند، ضرر جاني يا عِرضي و آبرويي يا مالي قابل توجهي به او مي رسد واجب نيست، امر به معروف و نهي از منکر کند بلكه اگر احتمال صحيح بدهد كه از آن، ترس ضررهاي مذكور را پيدا كند واجب نيست، بلكه اگر بترسد كه ضرري متوجه متعلقان (خانواده ها و دوستان) او مي شود، واجب نيست، بلكه اگر با احتمال وقوع ضرر جاني يا عرضي و آبرويي يا مالي موجب حرج بر بعضي مؤمنين مي شود، واجب نمي شود؛ بلكه در بسياري از موارد حرام است.[1]امر به معروف و نهي از منكر، با حفظ شرايط و مراتب بايد انجام شود وگرنه ممكن است سبب ايجاد مشكلات فراوان گردد، و اگر انسان قادر به انجام امر به معروف نباشد و يا اثر نگذارد در اين صورت انزجار قلبي و اين که انسان در دل احساس ناراحتي کند کافي است. و اين از نشانه هاي ايمان انسان مومن است.
البته اين نكته قابل ذكر است كه بايد شرايط را درباره امر به معروف و نهي از منكر در نظر گرفت؛ اگر واقعاً زمينه براي نهي از منكر فراهم نبود، ترك آن هيچ محذوري ندارد، اما اگر كسي به دلايل شخصي و نفساني و بدون عذر شخصي نهي از منكر را ترك كند جايز نيست.
پس اگر مورد در پرسش از مواردي است، كه واقعاً شخص زمينه عمل به وظيفه نهي از منكر برايش فراهم نيست و قلباً از كارهاي خلاف برخي مردم ناراحت است، در اين جا ترك نهي از منكر محذور شرعي براي او ندارد.
اما نبايد از نظر دور داشت که نبايد بهانه جويي کرد در مسئله مهم امر به معروف و  نهي از منکر مسامحه و کوتاهي کرد. يعني چه بسا در مواردي آدمي هيچ عذر و منع شرعي نداشته باشد و قادر بر اداي اين فريضه باشد لکن به جهت ضعف و ترس و تنبلي و … اين مهم را ترک کند مسلم است که اين به وظيفه اش عمل نکرده و نشان از ضعف ايمان اوست گرچه درقلب ناراضي باشد اما بايد در جهت تقويت ايمان قلبي خويش بيشتر تلاش و کوشش کند.

معرفي منبع جهت مطالعه بيشتر:
1.  حسين نوري همداني، امر به معروف و نهي از منكر، نشر موسسه الطبع  و  النشر في منظمة الاعلام الاسلامي، 1411 ق.
 
 پي نوشت:
[1] . ر.ك: امام خميني، تحرير الوسيله، كتاب الامر بالمعروف و النهي عن المنكر، ج1، ص465-484. و رساله توضيح المسائل، مطابق با فتاوي مراجع معظم تقليد، نشر تفكر، 1373 ش، ص 776.