در اسلام اميد و آرزو جايگاه رفيعي دارد تا جايي كه در روايات معصومين ـ عليهم السّلام ـ از آن به عنوان رحمت الهي ياد شده است. پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ ميفرمايد: «الأمل رحمةٌ لامتي و لولا الأمل ما رضعت والدةٌ ولدها و لا غرس غارسٌ شجرها»[1]اميد و آرزو رحمت براي امّت من است و اگر اميد و آرزو نبود، هيچ مادري فرزندش را شير نميداد و هيچ باغباني نهالي نميكاشت.
در حديثي از حضرت مسيح ـ عليه السّلام ـ ميخوانيم: آن حضرت در جايي نشسته بود و پيرمردي را مشاهده كرد كه با كمك بيل و كلنگ به شكافتن زمين مشغول است، حضرت مسيح ـ عليه السّلام ـ به پيشگاه خداوند متعال عرضه داشت: خدايا! اميد و آرزو را از او بگير، ناگهان پيرمرد بيل را به كناري انداخت و روي زمين دراز كشيد و خوابيد، كمي بعد حضرت مسيح ـ عليه السّلام ـ عرضه داشت: بار الها! اميد و آرزو را به او برگردان، ناگهان مشاهده كرد پيرمرد برخاست و دوباره مشغول فعاليت و كار شد. حضرت مسيح ـ عليه السّلام ـ از او سؤال كرد كه من دو حال مختلف از تو ديدم، يك بار بيل را كنار افكندي و روي زمين خوابيدي، امّا در مرحله دوم برخاستي و مشغول كار شدي؟ پيرمرد در جواب گفت: در مرتبه اول فكر كردم پير و ناتوان شدهام، چرا اين همه به خود زحمت دهم و تلاش كنم؟ بيل را به كناري انداختم و بر زمين خوابيدم. ولي چيزي نگذشت كه اين فكر به خاطرم خطور كرد كه از كجا معلوم كه سالهاي زيادي زنده نمانم؟ انسان تا زنده است بايد براي خود و خانوادهاش تلاش كند، از اين رو برخاستم و دوباره مشغول كار شدم.[2]گر نبودي ميل و اميد و ثمر
كي نشاندي باغبان بيخ شجر.[3]مرزاميد:
به اعتقاد كارشناسان، طبيعت آدمي بر آرزو و اميدها بنا شده است و همين آرزوها و اميدهاست كه به زندگي آنان رنگ و بو ميبخشد. امّا آنچه در اين ميان مهم است اين مطلب ميباشد كه انسان به اندازهاي ميتواند براي خود اميد سازي كند و آرزو داشته باشد كه به مرز خيال پردازي يا همان آرزو طولاني و دست نيافتني نرسد. از آنجا كه جوان سرشار از انرژي است، توان رسيدن به آرمانها و اهداف بلند را در خود ميبيند و افق بالاتري را براي خود ترسيم ميكند و در انديشه فرداهاي بهتر است. براي او هميشه خطر افتادن در دام اوهام وجود دارد. اميدسازي هميشه با در نظر گرفتن واقعيات، امكانات و توان و طاقت فردي صورت ميگيرد، در حالي كه خيال پردازي فاقد اين ويژگيهاست؛ پس بايد در اميدهايمان تجديد نظر كنيم. بنابراين اولين قدم براي تحقق بخشيدن به آرزوها؛ بايد مرز بين اميدواري و خوش خيالي افراطي را به خوبي دانست تا يكي را در جاي ديگري قرار ندهيم.
راههاي رسيدن به آرزوها:
1. شناخت محدوده و دايره آرزوها: به طور كلّي ميتوان اميد و آرزوها را به اميد و آرزوي صادق و كاذب تقسيم كرد. استاد شهيد مطهري ـ رحمة الله عليه ـ ميگويد: معمولاً افرادي كه از لحاظ روح و روان، سالم و بانشاطاند و انحرافي پيدا نكردهاند، كمتر به تخيل و به هم بافتن آرزوهاي دور و دراز و نامعقول ميپردازند. هميشه عملي فكر ميكنند و عملي آرزو ميكنند؛ يعني آرزوهاي آنها در جهت همان مداري است كه در زندگي دارند، روي بال و پر خيال نمينشينند و آرزوي امور ناشدني را نميكنند. ولي افراد ضعيف كه مبتلا به بيماري رواني هستند و نشاط و عمل ندارند و در وجودشان همت و ارادهاي موجود نيست بيشتر بر مركب سريع اسير خيال سوار ميشوند و با خيالات خود را سرگرم ميكنند.[4]پس بايد دايره اميدها و آرزوهايمان را محدود سازيم و بدانيم هر چيزي شايسته اميد داشتن نيست. بازيابي و تشخيص اميدهاي واهي و كاذب از اميدهاي واقعي و صادق، و اميدهاي پست و بيارزش از اميدهاي ارزشمند و متعالي و تجديد نظر در اميدها، امري ضروري و اجتناب ناپذير است.
2. موفقيت در هر كاري از امور زندگي، مرهون چند امر است:
توكل، تقوا، و اخلاص.
شناخت هدف،
برنامهريزي درست و سنجيده،
همت و تلاش و پشتكار،
3. ملتزم شدن به راهكارهاي زير نقش مؤثري در ايجاد زمينههاي موفقيت را دارد:
1. بايد باور كنيد كه شما چون ديگر انسانها از توانمنديهاي بسياري برخورداريد و از ديگران كمتر نيستيد. فراموش نكنيد نقاط قوت انسان از نقاط ضعفش بيشتر است و نبايد خود را دست كم بگيريد، تصميم خوب در پرتو تكيه به قوتها، جبران ضعفها و احساس توانمندي شكل ميگيرد.
2. پس از مشورت با افراد ذي صلاح با توجّه به امكانات و توانمنديهاي واقعي خود، براي زندگيتان برنامهريزي كنيد و بكوشيد هرگز بيجهت از آن برنامه و نظم سرنپيچيد. اوقات استراحت و تفريح و عبادت و همه فعاليتها را در اين برنامه بگنجانيد تا زماني خالي نماند و توجّه به فرصت بيكاري شما را سمت تأخير انداختن كارها سوق ندهد. به عنوان مثال سعي كنيد وقت خواب خود را تنظيم كنيد و هر شب سر ساعت به رختخواب برويد و با استفاده از ساعت زنگدار، سر ساعت معيني از صبح از خواب بيدار شويد. همچنين سعي كنيد نمازهاي يوميه را سروقت بخوانيد.
3. بكوشيد براي هر آرزو يا رفتاري، انگيزهاي قوي داشته باشيد و به ويژه از آثار مثبت تصميمگيريها و رفتارهاي خويش، به طور كامل آگاه شويد.
4. اجتناب از اهمال كاري: اهمال كاري و كارها را به عقب انداختن آفت نظم و موفقيت در زندگي است. سعي كنيد در انجام كارهاي جاري زندگي، اهمال كار نباشيد و كارها را به تأخير نيندازيد.
5. محيط زندگي و تحصيل: محيط زندگي و فعاليت خود را آماده كنيد و موانع بروز اراده و فعاليت را از بين ببريد، به طور مثال از قرار گرفتن در محيطهايي كه به شما عدم توانايي براي رسيدن به آرزوهايتان را القاء ميكنند جداً خودداري كنيد.
6. رسيدن به آرزوهاي مد نظرتان را آسان تلقي كنيد: زيرا در برابر اراده پولادين انسان همه سختيها آسان ميگردد. در برابر آرزوهاي به ظاهر دشوار به خود تلقين كنيد كه ميتوانيد در مورد آنها درست تصميم بگيريد و افتخار موفقيت در انجام آنها را به دست آوريد.
7. رضايت خداوند متعال را ملاك هر رفتار و گفتار قرار دهيد، و از تسليم شدن در برابر تمايلات پوچ و هواهاي نفساني بپرهيزيد. تسليم شدن، اراده را ضعيف و متزلزل ميسازد. تقوا و رعايت حرمت دستورهاي پروردگار براي آرامش رواني و تقويت نفس و اراده بسيار سودمند است.
8. مدتي برنامهريزي و تصميمات خود را با فرد باتجربه و آگاهي در ميان بگذاريدو از وي بخواهيد مراقب باشد تا شما دچار ترديد نشويد و اجراي تصميمات خويش را به تأخير نيندازيد.
9. از خواب زياد، پرخوري و ديگر اسباب تنبلي و سستي اراده بپرهيزيد، و نگذاريد ديگران به جاي شما تصميمگيري كنند. (البته اين به معني عدم استفاده از تجارب بزرگترها نيست)
10. براي رسيدن به آرزوهايتان با كساني كه روحيه و ارادهاي قوي دارند، دوست شويد تا اراده شما نيز قوي گردد.
11. با افرادي كه منظم هستند و كارهاي خود را بر اساس يك برنامه منطقي انجام ميدهند بيشتر معاشرت كنيد.
12. بكوشيد آرزوها و تصميمهايتان را با فردي باتجربه در ميان نهيد تا از قوت و درستيشان اطمينان يابيد، و پس از مشورت با اين فرد، بر اساس تدبير و انديشه خود تصميم بگيريد و بدون از دست دادن فرصت اقدام كنيد. تصميم بايد بر تدبير و انديشه و آگاهيهاي لازم استوار باشد و به عمل بينجامد.
13. تصميمات مناسب و پرارزش گذشته خود را به ياد آوريد و توجه كنيد كه چون گذشته براي انجام دادن كارهاي مهم آمادگي داريد.
14. در تصميمها و فعاليتهاي اسوهها دقت كنيد و در همسان سازي و الگوپذيري جدي باشيد تا جرأت انجام كار را پيدا كنيد و توان تصميمگيري و اجرا در شما تقويت شود.
15. با تصميمهاي آسان در كارها و آرزوهاي ساده به تدريج خودباوري و توانمندي را در خويش پديد آوريد و راه را براي تصميمگيري در امور مشكل و پيچيده هموار سازيد.
16. مطالعه زندگي انسانهاي موفق، در اين زمينه بسيار مناسب آموزنده است؛ زيرا به بسياري از راز و رمزهاي زندگي موفقيتآميز شخصيتهاي بزرگ علمي جهان اشاره شده است.
17. دعا، توسل و ارتباط با اهل بيت عصمت و طهارت ـ عليهم السّلام ـ از عمده رموز موفقيت شماست.
18. اصولاً افراد بايد يك هدف مشخص داشته باشند تا به نتيجه برسند و بعد براي رسيدن به آرزوها و اهداف ديگر تلاش كنند. يعني بايد پلهها را شناخت و آرام آرام از پلهها گذر كرد وگرنه نميتوان با يك پرش و جهش چندين پله را همزمان پيمود.
19. داشتن صبر و شكيبايي، از ديگر رموز موفقيت است. اساساً كساني كه نسبت به هدف خود ايمان محكم ندارند گاه در نيمه راه با ديدن مشكلات شكيبايي خود را از دست ميدهند، در واقع ناشكيبايي نشانه بيايماني به هدف و يا اعتقاد نداشتن به آن است.
20. براي رسيدن به يك هدف مهم، افراد بايد از برنامههاي كوتاه مدت، ميان مدت و بلند مدت و روشهاي منظم و قانونمند بهره بگيرند. چون در غير اين صورت نميتوانند به اهداف خود دست يابند.
پي نوشت ها:
[1] . مجلسي، محمدباقر، بحار الانوار، مؤسسة الوفاء، چاپ بيروت، چاپ دوم، 1403، ج74، ص173.
[2] . بحار الانوار، همان، ج14، ص329.
[3] . مثنوي معنوي، دفتر چهارم، بيت 5229، به نقل از مجله با معارف آشنا شويم، سال 22، شماره آخر 1382، بحث آرزو.
[4] . حكمتها و اندرزها، چاپ صدرا، ص 181، به نقل از مجله با معارف آشنا شويم،؟ سال 22، شماره آخر 82، بحث آرزو.