براي علاقمند شدن به مطالعه و خواندن قرآن، چه بايد کرد؟

پيش از آنکه توصيه‌هايي را براي افزايش انگيزه بيان کنيم، توضيحي در باره فرايند انگيزه مطرح مي‌شود:
انگيزه ارتباط تنگاتنگي با نيازهاي انسان دارد. هر کاري که يکي از نيازهاي مادي، معنوي يا اجتماعي انسان را ارضاء کند، انسان براي انجام آن کار انگيزه خواهد داشت. معروفترين نيازهاي انسان عبارتند از: نيازهاي بدني (مثل نياز به غذا، آب، مسکن، لباس، سلامتي و غريزه جنسي)، نياز به امنيت، شهرت، دانستن، کمال، قدرت، ثروت، کنجکاوي، زيبايي، آرامش و احترام.
بنابراين هر رفتاري که يک يا چند تا از اين نيازها را بر آورده سازد، انسان به انجام آن عمل انگيزه دارد. يعني کاري که انسان را آرامش برساند، عملي که انسان را به کمال برساند، رفتاري که امنيت انسان را تأمين کند، عملي که انسان را به شهرت يا قدرت برساند، يا او را پولدار نمايد، يا غريزه جنسي او را ارضاء کند، يا حس کنجکاوي او را سيراب مي‌سازد، يا براي او احترام را به ارمغان مي‌آورد، يا افتخاري نصيب او مي‌کند در همه اين موارد انسان براي انجام آن عمل انگيزه دارد.  
اما در اين فرايند دو نکته ديگر در مورد انگيزه خيلي مهم هستند:
1ـ ارزش هدف: هدف يعني کاري که انسان به دنبال تحقق آن است. هدف زماني ارزشمند است که مهمترين نيازهاي انسان را برآورده سازد.
2ـ احتمال رسيدن به هدف: در بحث انگيزه احتمال رسيدن به هدف از همه مهم‌تر است. زيرا خيلي از اهداف (مثل دانشمند بزرگ شدن) ارزشمند هستند، اما چون احتمال موفقيت و دستيابي به آن وجود ندارد، کسي سراغ آن هدف نمي‌رود.  دو چيز احتمال رسيدن به هدف را تحت تأثير قرار مي‌دهد.
الف) خود کارآمدي: يعني فرد چقدر خود را توانمند مي‌داند که با انجام آن کار به آن هدف برسد. افرادي که انگيزه ندارند اکثرا در اين قسمت دچار مشکل هستند. زيرا از درون احساس مي‌کنند که توانايي لازم را براي رسيدن به هدف ندارند.
ب) دشواري عمل: در کنار اينکه فرد توانايي خود را ارزيابي مي‌کند، به دشواري کار نيز نگاه مي‌کند. هر چه دشواري کار در نظر فرد زياد باشد، احتمال رسيدن به هدف پائين مي‌آيد و در نتيجه انگيزه فرد ضعيف مي‌شود.
احساس خود‌کارآمدي و دشواري عمل تابع نگاه فرد به جنبه‌هاي مثبت و منفي خود و عمل است. افرادي که جنبه‌هاي منفي خود را پر رنگ مي‌بينند، کارآمدي خود را ضعيف احساس مي‌کنند. همچنين افرادي که مشکلات کارها را بيشتر مي‌بينند، دشواري عمل در نظرشان زياد است. لذا افراد منفي‌نگر انگيزه پائين دارند.
با توجه به مباحث نظري فوق براي افزايش انگيزه خود نسبت به مطالعه قرآن يا هر نوع مطالعه اقدامات زير را انجام دهيد:
1ـ اين احساس را در خود تقويت کنيد که با مطالعه قرآن به مطالب جديد دست مي‌يابيد. اين امر احساس کنجکاوي و پيشرفت را در شما زنده مي‌سازد انگيزه شما افزايش مي‌يايد. يعني همان احساس خود کارآمدي تا تقويت مي‌شود.
2ـ هنگام مطالعه و خواندن آيات قرآن کنجکاو باشيد. از خود بپرسيد که اين آيه چه مطالبي را مي‌خواهد بيان کند و چه درس‌هاي براي زندگي انسان دارد. تا مي‌توانيد در اين مورد متفکر و روشن‌انديش باشيد و در معناي آيات بيشتر دقت کنيد.   
3. انگيزه و علاقه: هر رفتار انسان براساس هدفي است كه در نظر دارد؛ هر اندازه هدف و غايت رفتار ارزشمندتر باشد، رفتار نيز با استحكام بيشتر بروز خواهد نمود. اگر بدانيد كه فلان موضوع براي شما مفيد است قطعاً علاقه پيدا مي‌كنيد كه آن موضوع را در كتاب پيگيري نمائيد.[1]4. شناخت موضوع: قبل از مطالعه بايد موضوع را شناخت و سنجيد كه چه موضوعي براي او سودمند است. در اين هنگام علاقه پيدا مي كند كه آن موضوع را مطالعه كند.
5. رعايت كردن آداب و شرائط مطالعه: آدابي راكه براي مطالعه گفته شده در حد امكان رعايت كند از جمله دعاي مطالعه را فراموش نكند.[2]6. تنوع در مطالعه: سعي شود به طور يكنواخت بر يك موضوع متمركز نشويم برخي روانشاسان بر اين عقيده اند كه بهره وري كيفي وكامل از يك موضوع با مطالعه اي در حدود سي دقيقه در اطراف آن انجام مي پذيرد و پس از آن كيفيت و بهره وري هر مطالعه به تدريج سير نزولي خواهد داشت حضرت علي ـ عليه السلام ـ در اين مورد مي فرمايند: انّ هذه القلوب تمل كما تمل الابدان فابتغوا لها طرائف الحكم: همانا دلها نيز همچون كالبدها ملول و خسته گردند پس براي آسايش دلها در پي حكمتهاي تازه و نو بر آييد.[3]7. توجه به فوائد دانستن: اگر توجه به اين داشته باشيد كه مطالعه هم فوائد معنوي دارد مثل قرب به خدا، الگو شدن در جامعه و خانه و تأثيرگذاري بر ديگران، و در مورد خواندن قرآن، توجه به اين نكته كه با خواندن هر آيه از قرآن درجه اي در بهشت نصيب انسان مي شود و … ، خواه ناخواه انسان علاقة به مطالعه پيدا مي كند.
8. توجه به ضررهاي ندانستن: يعني اگر به اين نكته پي ببرد كه اگر دنبال علم نرود و علاقمندي به آن نشان ندهد از مقامات معنوي محروم است در جامعه جايگاهي ندارد و ديگران او را سرزنش مي كنند علاقمند به مطالعه مي شود.
9. همنشيني با اهل دانش و مطالعه: سعي كنيم با كساني قدم بزنيم كه اهل علم اند و اوقات خود را بيهوده تلف نمي كنند و هميشه در حال پيشرفت هستند.
10. مقدمة ايمان: اگر بدانيم مقدمة ايمان، دانستن بعضي از احكام، عقائد، قرآن است نسبت به مطالعه اينها علاقه نشان مي دهيم.
11. شركت در جلسات گروهي: روان شناسان بر اين عقيده اند كه كارهاي گروهي و مطالعات گروهي ثمربخش تر است. بنابر اين انسان اگر خود علاقه به مطالعه ندارد؛ بايد در گروههاي اهل مطالعه قرار بگيرد و با آنها بحث كند.[4]12. عهد كردن: كه دو نوع است تشويقي و تنبيهي. دانشمندان تعليم و تربيت اين روش را بهترين روش ذكر كرده اند نوع تنبيهي مانند اين که بگويد «كه من روزي چهار صفحه بايد بخوانم اگر نخواندم پارك رفتن و تفريح من ممنوع» يا در مورد نوع تشويقي: «اگر من روزي چهار صفحه خواندم برتفريحات خود بيفزايد».[5]13. توجه به مسائل كاربردي مطالعه: يعني بدانم كه مثلاً اگر اين مطلب را بدانم با تربيت اولاد رابطة مستقيم دارد يا بدانم كه اگر اهل مطالعه باشم در بين افراد جامعه محبوبترم يا اگر با مطالعه، شغل من در جامعه جايگاه بهتري پيدا مي كند؛ علاقمند به مطالعه مي شوم.
14. سعي كنيد مطالعات خود را با مباحث شيرين مثل قصه هاي قرآني، كشكول، شعر، داستان آغاز كنيد؛ تا علاقمند به مطالعه شويد.
15. استفاده از وسائل صوتي مثل نوراهاي مذهبي، گوش دادن به سخنراني هاي جذاب، گوش دادن به نوارهائي كه بحث خانوادگي دارد كه كم كم باعث مي شود كه شما علاقه مند شويد به مطالعه اين مباحث.
16. توجه به حالات افراد اهل مطالعه: يعني اگر ما به اين پي برديم كه كساني كه اهل مطالعه اند چه جايگاهي در جامعه دارند و از چه مقامي برخوردارند ما هم تصميم بر اين مي گيريم كه دنبال مطالعه رويم.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. روش هاي مطالعه، علي اكبر سيف، چاپ اول، انتشارات رشد، 1358.
2. مطالعه روشمند، دكتر عين الله خادمي، چاپ اول، قم نشر پارسيان، 1379.
3. چگونه كودكان و نوجوانان را به مطالعه علاقمند كنيم، ماشاءالله كار بخش راوري، تهران، انتشارات مدرسه 1378.
4. آيين مطالعه و يادگيري، مرتضي نصرت، جهاد دانشگاهي، 1373.
 
پي نوشت ها:
[1] . سيف، علي اكبر، روشهاي يادگيري و مطالعه، مؤسسه انتشارات آگاه، چاپ اول 1376، ص 104.
[2] . قمي، عباس، رجوع به مفاتيح الجنان، ص 680.
[3] . فيض الاسلام، نهج البلاغه، كلمات قصار، شماره 89.
[4] . موگهي، عبدالرحيم؛ روش مطالعه و تلخيص، نشر كتاب، چاپ 1369، ص 33.
[5] . رجوع شود به: ياريگر روش، محمد؛ كتاب تنبيه و كودك آزاري، تهران، سال 1378.