برداشت شخصی از قرآن

براى همگان بهره مندى از معارف قرآن تا حدودى ممکن است؛ امّا براى فهم آن – به عنوان منبع اساسى معرفت دینى نیازمندیم که ابزارهاى خاص آن را بیابیم و حدود استفاده از هر یک از آنها و میزان تأثیر و اعتبار آنها را بدانیم. مهم ترین ابزارها براى فهم قرآن، عبارت است از:

یک. ادبیات و قواعد زبان شناختى

براى درک سخن هر گوینده و نقطه آغاز تفاهم، آگاهى از قواعد اولیه مربوط به زبان و لغت او ضرورى است. از این رو داشتن اطلاعات کافى و عمیق از ادبیات این زبان، داراى اهمیت است. در ادبیات نیز فهم معناشناسى واژه ها، آشنایى به علم صرف و علم نحو – که جایگاه ترکیبى کلمات را در ساختار جملات مشخص مى سازد و اطلاع از علم معانى و بیان و بدیع بایسته است.

دو. آشنا بودن به مضمون و سیاق خود قرآن

قرآن، قراینى دارد که بعضى پیوسته و برخى ناپیوسته است و براى فهم مقصود هر گوینده، مناسب ترین شیوه آن است که سخنان گوناگون خود او را در کنار هم و مرتبط با هم بنگریم. این شیوه در ارزیابى و نتیجه گیرى پرفایده است.

سه. سنت معصوم علیه السلام

از جمله شئون پیامبرصلى الله علیه وآله و ائمه علیهم السلام ، تبیین مقاصد کتاب الهى است: «وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ»؛ نحل (16)، آیه 44..
علامه طباطبایى مى نویسد: «آیه مبارکه دلیل بر حجّت بودن سخن پیامبراکرم صلى الله علیه وآله در شرح آیات قرآن کریم است» المیزان، ج 12، ص 261..
سنّت و سخن معصوم علیه السلام در تفسیر قرآن و تعلیم شیوه تفسیر به مردم و تعلیم راهیابى به بطون قرآن، نقش اساسى دارد.

چهار. عقل و تفکر خلاق

مفسّر و بهره گیرنده از قرآن، باید عقل فعّال و تفکّر خلاّق داشته باشد تا بتواند از این ابزار، به طور صحیح و دقیق، معارف دینى را از آیات آن استفاده کند. براى مثال در معارف عقلى قرآن، درک بدیهیات و مسلمات عقلى و به کار بستن آنها لازم و بایسته است و… .

پنج. جامع نگرى

دین مجموعه عقاید و آموزه هایى را ارائه داده که اینها، باید با هم سازگار باشد. از این رو در برداشت از قرآن، باید هر مفهوم قرآنى، در مجموعه هاى آموزه هاى دینى – که از منابع اصلى به دست آمده نگریسته شود. فهم عمیق معانى قرآن، نیاز به تلاش علمى بسیار دارد؛ لذا مفسرانى موفق بوده اند که کوله بارى از سابقه علمى و تحقیقى بر دوش آنان بوده است. براى آگاهى بیشتر در این زمینه به کتاب هاى علوم قرآنى مراجعه شود؛ از جمله:
الف. کمال، دزفولى، شناخت قرآن؛
ب. محمدحسین، بهشتى، روش برداشت از قرآن؛
پ. محمدباقر، سعیدى روشن، علوم قرآنى.