چکیده

تکفیریون و کشتارهایی که در این چند سال اخیر به خصوص در مناطق سوریه و عراق انجام شده، موضوع بسیاری از تحقیقات شده است. این تحقیق نیز به نوبه خود سعی در بررسی اقدامات این گروه‌ها در این دو کشور در چند سال اخیر دارد. تکفیریون با شعار ایجاد خلافت اسلامی و رهایی از جاهلیت و بازگشت به اسلام نخستین و سلف صالح آغاز کردند و سعی نمودند توجه مسلمانان مناطق مختلف اسلام به خصوص مناطق سنی نشین را به سمت خود معطوف سازند و این شعار به خصوص در کشورهایی که حاکمیت شیعی داشت، از سوی برخی از گروه‌ها و مسلمانان سنی مذهب با اقبال روبرو شد. نویسندگان در این مقاله سعی دارند با بررسی رفتار تکفیریون و اقدامات دو دولت سوریه و عراق، روند شکل گیری و گسترش تکفیر در این کشور را بررسی نمایند. جستجوی دقیق و گسترده در منابع مختلف و پایگاه‌های اینترنتی نشان می‌دهد که این گروه‌ها در طول حیات خود تا کنون ضربه‌های مهلک و غیر قابل جبرانی به جوامع اسلامی در این دو کشور وارد کردند و هر ماهه موجبات قتل تعداد زیادی از مسلمانان و غیرمسلمانان این دو کشور را فراهم می‌آورند.

مقدمه (3)

در دهه اخیر، جنبش‌های سلفیه در مناطق مختلف جهان به وجود آمدند و برخی از این جنبش‌ها ‌اندیشه تکفیری داشتند. از مهم‌ترین کشورهایی که ‌اندیشه تکفیر بسیار زود رشد کرد و دارای پایگاه شد، دو کشور مهم عراق و سوریه است. از جمله عوامل شتاب‌زا در گسترش و تقویت تکفیری‌ها و ایجاد پایگاه نظامی در این مناطق، ایجاد نهضت‌های موسوم به بیداری اسلامی در شمال آفریقا و جنوب غرب آسیا بود که حضور و دخالت برخی کشورهای غربی، زمینه را برای رشد و توسعه و قدرت یافتن جنبش‌های تکفیری در کنار نهضت‌های اسلامی به وجود آورد.
در این نوشتار پیش رو که از دو مقاله تشکیل شده است، ابتدا روند گسترش تکفیری‌ها در سوریه و اقدامات ایشان و میزان خسارات و تلفاتی که بر مردم و دولت این کشور وارد شده است، مورد کنکاش قرار می‌گیرد و در مقاله دوم ابعاد تکفیر در کشور عراق بررسی می‌شود. از جمله دلایل اصلی نگارش این دو مقاله، نبود مطلب و منبع فارسی درباره اقدامات تکفیری‌ها و بررسی آماری آن‌ها در دو کشور سوریه و عراق است.
روش تحقیق در این دو نوشتار به صورت جمع آوری مطالب از طریق جستجو در منابع و پایگاه‌های اینترنتی است و نویسندگان سعی داشته‌‌اند مواردی را که ذکر می‌کنند و آمارهایی که ارائه می‌دهند، منسوب به پایگاه‌های معتبر باشد. البته یکی از موانع این تحقیق، نبود منبع آماری دقیق از سوی دولت‌های سوریه و عراق است و مخاطب باید توجه داشته باشد که عمده پایگاه‌ها و منابع استفاده شده به خصوص درباره آمار کشته شدگان، غیردولتی و حتی مخالف دولت هستند و از این جهت ممکن است برخی آمار مورد قبول طرفین درگیر نباشد. البته نویسندگان سعی داشته‌‌اند در مواردی که آمار دولتی نیز وجود دارد، با بیان آن آمار مقایسه‌ای نیز از آمار دو طرف ارائه دهند و بر غنای تحقیق خود بپردازند.
روند نگارش هر دو مقاله پیش‌رو یکسان است و از جمله دلایل مهمی که در کنار هم آمده است، نیز همین مطلب است. به این صورت که ابتدا سیر زمانی اقدامات نیروهای مخالف دولت و در مقابل اقدامات دولت عراق و سوریه از ابتدای شکل‌گیری تا زمان نگارش مقالات، ارائه شده است تا مخاطب تا حدودی با روند این اقدامات به صورت سیر تاریخی آشنا شود. سپس گروه‌ها با جریانات درگیر در جنگ این دو کشور به صورت مجزا به همراه جزئیات گروه‌ها آورده شده است. در ادامه نیز به آمارهایی از کشته‌شدگان، کمک‌های مالی و… به صورت نموداری آمده و در انتها نیز اگر آمارهای دیگری نیز وجود داشت، برای تکمیل مطلب بیان شده است.
نگارندگان با استعانت و یاری خداوند باری تعالی امیدوارند توانسته باشند در ارائه بحث و توصیف آن توفیقی کسب کرده و گامی به جلو نهاده باشند. هرچند ارائه بحث‌های نو در تحلیل و تجزیه این موارد همچنان گسترده است و زمینه پژوهش‌های مبسوط همچنان فراهم می‌باشد.
در پایان ضروری است از تمام کسانی که در نگارش این دو مقاله، محققان را یاری رسانده‌‌اند، از جمله جناب حجت الاسلام و المسلمین دکتر فرمانیان و جناب آقای سید محمد مهدی عمادی که جز با سعه صدر و راهنمایی‌های ایشان این مقاله به سرانجام نمی‌رسید، تشکر و قدردانی گردد.

بخش اول: اقدامات تکفیریون در سوریه

هر جا که بهار باشد، سخن از شکوفایی و رشد است. در همین چند سال اخیر، منطقه‌ای که ما در آن زندگی می‌کنیم دستخوش شریان‌های جریان انقلاب اسلامی ایران قرار گرفت تا شاید از پس همین آب باریکه‌ها سخن انقلاب به خط و مشی مردمان همین سرزمین‌های اطرافمان تبدیل شود. بحرین، عربستان، یمن، کویت، اردن، تونس و سوریه، نام‌هایی آشنا از کشورهایی هستند که روند آزادی‌خواهی در آن‌ها به کمک جریانی به نام «بهار عربی» یا «انقلاب» شکل گرفت. برخی نیز به آن لقب «انقلاب آگاهی» می‌دهند. تا به امروز مجموعه‌ای بی سابقه و در حال جریان از قیام ها، راهپیمایی‌ها و اعتراضات در کشورهای عمدتاً عرب‌نشین شمال آفریقا و جنوب غرب آسیا صورت گرفته است. حاکمان در تونس، مصر، لیبی و یمن از قدرت ساقط شده‌‌اند. قیام مدنی در بحرین و سوریه فوران کرده است. بهتر است بگوییم که جریان‌های «بیداری اسلامی» در کشورهای عرب‌نشین خود را به عنوان بار سنگینی به سران این کشورها تحمیل کرده‌‌اند و انگار تصور می‌شود که دیکتاتوری در این مناطق به زانو در آمده است و «بیداری اسلامی» مهر پایان همیشگی به همه زیاده خواهی‌ها زده است. اما نکته قابل تأمل از آنجا آغاز می‌شود که مشاهدات حاکی از آن است که بعضی از همین جریان‌ها دستخوش تغییرات داخلی شده‌‌اند. به معنای دیگر، نسخه اصلی را برداشته‌‌اند و به ما تصویر آن را که خودشان (دولت‌های استعمارگر) ویرایش کرده‌‌اند، داده‌‌اند. از ما می‌خواهند باور کنیم آنچه در سوریه اتفاق افتاده و اکنون هم در جریان است «نسخه اصلی» همان انقلاب 26 ژانویه است.
نام رسمی سوریه، جمهوری عربی سوریه است. مساحت این کشور بالغ بر 180 و 185 کیلومتر مربع است و در کنار دریای مدیترانه و در همسایگی کشورهای ترکیه از سمت شمال، عراق از سمت شرق و جنوب شرقی، اردن از سمت جنوب، فلسطین از سمت جنوب غربی، و لبنان از سمت غرب قرار گرفته است. رود فرات به طول 602 کیلومتر طولانی‌ترین راه آبی سوریه است. نهر العامی به طول 571 کیلومتر و نهر کتردا به طول 71 کیلومتر از دیگر رودهای جاری در خاک سوریه هستند. استان‌های آن به ترتیب عبارت‌‌اند از: دمشق، حلب، حماه، حمص، لازقیه، طرطوس، دیر الزور، ادلب، حسکه، رقه و سویداء. ساختار اجتماعی سوریه اساساً از چهار قومیت عرب، کرد، ارامنه و چرکس‌ها پایه‌گذاری شده است. جمعیت سوریه از حیث مذهب به سه دسته اساسی تقسیم می‌شوند:
الف. مسلمان ها؛ که خود چند دسته‌اند:
1. سنی‌ها؛ نسبت سنی‌ها در سوریه بیش از 70 درصد از کل مجموع جمعیت است و در شهرهای درعا، حومه دمشق، حلب، مرز ترکیه، ادلب، رقه و حسکه تمرکز دارند. بیشتر کردها به زراعت مشغول هستند و سنی‌های عرب خود را سکنه اصلی سوریه می‌دانند و به مذاهب مختلف از جمله قادریه، رفاعیه، نقش بندیه، حنفی، حنبلی (اکثریت)، شافعی و مالکی تقسیم می‌شوند.
2. علوی ها؛ شیعیان علوی در سوریه حدود 12 درصد کل جمعیت را تشکیل می‌دهند و بیشتر در شهرهای دمشق، حلب، لازقیه، طرطوس، حمص و حماء هستند. مهم‌ترین عشایر و قبیله‌های علوی عبارت‌‌اند از: کلبیه، نواصره، قراحله، خیاطیه، حدادیه، عبریه، شلاهمه، بنو علی، و والعامره.
3. شیعیان امامیه؛ تمرکز طایفه شیعه در دمشق است. بخش‌هایی از این طایفه در حومه شهرهای درعا، حمص، حلب، حماء و ادلب حضور دارند. جمعیت کل شیعیان سوریه از 80 هزار تن تجاوز نمی‌کند.
4. دروزی‌ها؛ پنج درصد از مجموع سوریه دروزی هستند و بیشتر آن‌ها دارای مراسم مذهبی خاص و رهبری در سوریه‌‌اند. مراکز تجمع دروزی‌ها شهرهای سویداء، دمشق و حومه است.
5. اسماعیلی‌ها؛ در مناطق سلیمه و مصایف تمرکز دارند و حدود 2 درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند. اسماعیلی‌ها با علوی‌ها ائتلاف سیاسی و مذهبی دارند.
ب. مسیحیان؛ آن‌ها حدود 15 درصد از جمعیت سوریه را تشکیل می‌دهند و به دو بخش اساسی، یعنی روم ارتدکس (70 درصد) وابسته به کلیسای مشرق زمین و روم کاتولیک (حدود 25 درصد) وابسته به کلیسای غرب واتیکان تقسیم می‌شوند.
از آغاز انقلاب مردمی در این کشور در 26 ژانویه 2011 می‌توان تغییرات فراوانی را در رفتار دولت مردان این کشور به دلیل عمق اعتراضات دید؛ اعتراضاتی که بعدها تبدیل به بحرانی امنیتی برای رژیم سوریه شد. از شروع جریان‌های اعتراضی- اصلاحی- بر‌انداز در کشور سوریه سه سال می‌گذرد. هدف این مقاله در اصل بررسی آماری جنگ سوریه است که شامل موارد ذیل است: آمار جنگجویان (ملیت آن‌ها، تعداد و گروه‌های مبارز)؛ آمار کشته‌شدگان (شهدا، تلفات) که به تفکیک ماه و سال از سایت‌های معتبر گردآوری شده؛ آمار مهاجران و پناهندگان و میزان کمک‌رسانی به آن‌ها. البته منابعی که در این جستار به آن استناد شده متغیر و در مواردی متضادها هستند. به زعم بسیاری، مشکل از آنجا آغاز شد که سازمان ملل در ثبت موارد ضدبشری در سوریه و تشخیص صحیح بودن آمار آن‌ها دچار دوگانگی شد و تصمیم گرفت از دادن آمار دقیق کشته‌ها سرباز زند.

سیر زمانی جنگ از مارس 2011 تا می‌ 2014 (4)

سال 2011

اعتراضات از شهر درعا شروع شد. در 6 مارس در جنوب شهر درعا، پلیس حدوداً 15 پسر جوان را که با اسپری رنگ بر دیوارها نوشته بودند «مردم سقوط نظام را می‌طلبند» دستگیر کرد. در پانزدهم همین ماه، شورش‌های کم‌رنگی علیه بشار اسد (رئیس جمهور وقت) در نقاطی از دمشق و حلب شکل گرفت. همچنین در هجدهم مارس نیز اعتراضات ضد رژیم در دمشق، حمص، بانیاس و درعا شکل گرفت و نیروهای امنیتی با شلیک گلوله 6 معترض سوری را در درعا کشتند. همچنین در 23 مارس نیز نیروهای امنیتی برای کاهش اعتراضات چندین نفر را در درعا کشتند. فردای آن روز مشاور رئیس جمهور، بثینه شعبان، اعلام کرد که قصد دارد تدابیری مانند افزایش حقوق کارمندان دولت، تأیید کردن و به رسمیت شناختن حزب‌های جدید و پیدا کردن راهی برای پایان دادن به حالت فوق العاده در این کشور مد نظر قرار دهد. در 29 مارس تظاهرات عظیمی در حمایت از رژیم اسد در دمشق و دیگر شهرهای سوریه برگزار شد. در سی امین روز ماه مارس بشار اسد با رفتن به پارلمان (مجلس) این کشور، در نخستین سخنرانی‌اش پس از شروع شورش‌ها، توطئه‌گران خارجی و شبکه‌های ماهواره‌ای را مسئول ناآرامی‌ها در کشورش معرفی کرد و قول داد تغییراتی (اصلاحی) در دولت انجام دهد و دولت محمد العتاری را منحل کند. بعدها عادل سفر، وزیر سابق کشاورزی، به عنوان مسئول تشکیل کابینه جدید منصوب شد.
در 6 آوریل، بشار اسد اعلام کرد که به ده‌ها هزار نفر از کردهای این کشور اجازه تابعیت این کشور را می‌دهد. در دوازدهم این ماه پس از بالا گرفتن شورش‌ها، نیروهای امنیتی با تانک و اسلحه‌های سنگین در شهرهای سوریه خود را برای جلوگیری از ناآرامی‌ها بسیج کردند. در یک بیانیه تلویزیونی، در 16 آوریل، بشار اسد اعلام کرد که حالت فوق العاده در این کشور لغو شده است و به تظاهرکنندگان اجازه تظاهرات تحت شرایط مشخص داده می‌شود. اوج‌گیری مجدد شورش‌ها در 22 آوریل بود. در این روز جمعه، شورش‌های خونین جان 120 نفر را در درعا و دمشق و جاهای دیگر سوریه گرفت و رئیس جمهور آمریکا اوباما و دبیر کل سازمان ملل بان کی‌مون، با انتشار بیانیه‌هایی سرکوب تظاهرات کنندگان به دست رژیم بشار اسد را محکوم کردند. در 29 آوریل پناه‌جویان سوری اقدام به گذشتن از مرز به سمت ترکیه و پناهنده شدن در اردوگاه‌های پناهندگان در آن کشور کردند. همچنین اوباما دستور داد املاک و مستغلات سه مقام سوری، از جمله ماهر الاسد، را به دلیل نقض حقوق بشر، در آمریکا بلوکه کنند.
در 9 می اتحادیه اروپا ممنوعیت انتقال سلاح به سوریه را تصویب کرد و دارایی‌های مقامات سوری را به حالت تعلیق درآورد و آن‌ها را از مسافرت‌های خارج از این کشور منع کرد. در هجدهم این ماه اوباما دستور داد دارایی‌های بشار اسد و شش مقام ارشد این کشور را بلوکه کنند.
طبق گزارش‌ها، نیروهای امنیتی دولت سوریه در 3 ژوئن، سی و چهار نفر را در عظیم‌ترین تظاهرات ضددولتی، که تا به امروز در سوریه برگزار شده، از پا درآوردند. در ششم ژوئن دولت سوریه اعلام کرد که 120 نفر از سربازان این کشور به وسیله گروه‌های مسلح در جسر الشغور کشته شدند. بعضی از خبرگزاری‌های غربی گزارش دادند که ساکنان در آن منطقه اسلحه به دست گرفتند تا حملات نیروهای دولتی را دفع کنند. در 14 ژوئن اتحادیه عرب سرکوب تظاهرات کنندگان به دست رژیم را محکوم کرد. عمرو موسی، رئیس این اتحادیه، اعلام کرد که دولت‌های عربی با نگرانی و عصبانیت بحران را در این کشور دنبال می‌کنند. در 17 ژوئن همگام با شروع درگیری‌ها در طرابلس بین حامیان و مخالفان لبنانی دولت سوریه، مناقشه سوریه به لبنان هم کشیده شد، در 8 جولای ده‌ها هزار سوری که بسیاری از آن‌ها شاخه‌های گل رز و زیتون به دست داشتند، در حما تظاهرات مسالمت‌آمیزی برگزار کردند. دو روز بعد، در 10 جولای، دولت سوریه دو روز گفت وگوی ملی اعلام کرد، اما گروه‌های معارض این نشست را تحریم کردند. فردای آن روز در 11 جولای، هیلاری کلینتون اعلام کرد که بشار اسد مشروعیت خود را از دست داده است و ماندن او در قدرت منافعی برای آمریکا ندارد. در بیست و نهم همین ماه، افسران جداشده از ارتش سوریه تشکیل ارتش آزاد سوریه، به سرکردگی کلنل سابق ارتش، ریاض اسد، را اعلام کردند. به نقل از گزارش‌هایی در آخرین روز این ماه نیروهای امنیتی کمی بیش از صد اعتراض کننده را در حما کشتند.
در 3 آگوست سازمان ملل با انتشار بیانیه‌ای خشونت و تعرض به حقوق بشر و استفاده دولت سوریه از نیروهای امنیتی علیه شهروندان را محکوم کرد. در 8 آگوست، پادشاه عربستان، عبدالله بن عبدالعزیز سعودی، ماشین کشتار بشار اسد را محکوم کرد. عربستان، کویت و بحرین سفرای خود را از سوریه احضار کردند. در 17 آگوست، فرمان اجرایی آمریکا به شماره 13582 واردات نفت سوریه و همچنین سرمایه‌گذاری در این کشور را ممنوع کرد و دارایی‌های دولت سوریه را در آمریکا بلوکه کرد. در 18 آگوست، رهبران کشورهای آمریکا، فرانسه، آلمان و بریتانیا در بیانیه‌های مشترکی از بشار اسد خواستند تا از حکومت کناره‌گیری کند. در 23 آگوست، قبایل سوری در داخل و خارج این کشور شورای ملی سوریه را برای مقابله با رژیم بشار اسد تشکیل دادند.
در 2 سپتامبر، اتحادیه اروپا واردات نفت سوریه را ممنوع کرد. در بیست و یکم این ماه، نخست‌وزیر ترکیه رجب طیب اردوغان گفت که دولتش ارتباطش را با دولت سوریه قطع کرده است. همچنین در 27 سپتامبر، نیروهای امنیتی و ارتش آزاد سوریه درگیری‌های شدیدی را در شهر رستان شکل دادند.
در 4 اکتبر روسیه و چین پیش‌نویس قطعنامه سازمان ملل را که تعرض شدید و سازمان یافته به حقوق بشر در سوریه را محکوم می‌کند، وتو کردند. در 14 اکتبر، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل، نَوی پیلی، هشدار داد که بحران سوریه نشانه‌های نگران کننده‌ای از یک نبرد مسلحانه را یادآور می‌شود. در 29 اکتبر، نیروهای امنیتی، شهر حمص را پس از اینکه وفاداران به اسد و جداشدگان از ارتش درگیری‌هایی داشتند، به رگبار بستند.
در 2 نوامبر، اتحادیه عرب اعلام کرد که دولت سوریه پیشنهاد این اتحادیه با مضمون پایان سریع این خشونت‌ها، آزادسازی زندانیان و شروع گفت وگوها با معترضان را پذیرفته است. در 12 نوامبر، اتحادیه عرب رأی به معوق کردن عضویت سوریه در این اتحادیه داد و اعلام کرد که تحریم‌های سیاسی- اقتصادی خود را تا زمانی که رژیم بشار به نقشه صلح اتحادیه پایبند نشود، ادامه می‌دهد. در 27 نوامبر، اتحادیه عرب با تصویب تحریم‌هایی بر سوریه، نقل و انتقالات بانک مرکزی سوریه را قطع کرد و از سفر مقامات این کشور به خارج از این کشور ممانعت به عمل آورد. همچنین پروازهای تجاری بین سوریه و کشورهای عربی را به حالت تعلیق درآورد. این اتحادیه دارایی‌های متعلق به رژیم سوریه را نیز به حالت تعلیق درآورد.
بشار اسد در 7 دسامبر، در یک گفت وگوی تلویزیونی با شبکه خبری ای. بی. سی. آمریکا گفت: «من همه تلاشم را برای حمایت از مردم انجام دادم. بنابراین احساس گناه‌کار بودن نمی‌کنم». در 12 دسامبر، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل گفت بیش از 5000 نفر در مناقشات سوریه جان خود را از دست داده‌اند. در 19 دسامبر، سوریه با امضای تفاهم‌نامه جدید اتحادیه عرب ملزم شد نیروهای امنیتی و سلاح‌های سنگین خود را از محل‌های عمومی به عقب بر‌اند و گفت‌وگو با معترضان را آغاز کند و نیز به نیروهای حقوق بشر و گزارش‌گران اجازه ورود به داخل این کشور را بدهد. به نقل از گزارش‌ها، در 19 و 20 دسامبر، نیروهای امنیتی نزدیک به 200 نفر را که شامل جداشدگان از ارتش بودند، در استان ادلب به قتل رساندند. همچنین در 23 دسامبر دو اقدام انتحاری در بیرون از ساختمان ریاست جمهوری و ساختمان امنیتی سوریه در دمشق شکل گرفت که در این حادثه چهل نفر کشته شدند. در 26 دسامبر، نمایندگان اتحادیه عرب به سوریه رفتند تا همکاری رژیم اسد را با این سازمان نظارت کنند. رژیم سوریه در 28 دسامبر اعلام کرد که این کشور 750 نفر از زندانیان خود را، که در شورش‌های سوریه دستگیر شده بودند، آزاد کرد، در سی‌ام دسامبر شورش‌های عظیمی در سرتاسر کشور سوریه اتفاق افتاد.

سال 2012

نخستین اتفاق مهم این سال در 6 ژانویه رخ داد. در این روز ژنرال مصطفی الشیخ، که بالاترین مقام نظامی سوریه بود، به ارتش آزاد سوریه پیوست. در 22 ژانویه اتحادیه عرب به بشار اسد دستور داد قدرت خود را به جانشین خود برای تشکیل یک دولت متحد ملی و همچنین انتخابات تازه در سوریه واگذار کند. در بیست و سوم این ماه، جبهه النصره وابسته به القاعده تشکیل شد. در 28 ژانویه اتحادیه عرب با اشاره به بالا گرفتن درگیری‌ها در سوریه مأموریت خود را در این کشور به حالت تعلیق درآورد.
در 4 فوریه، روسیه و چین پیش‌نویس قطعنامه سازمان ملل را مبنی بر برکناری اسد و پایان دادن به درگیری‌های دو طرف در سوریه وتو کردند. هیلاری کلینتون این وتو را «دروغ بیان کردن حقایق» نامید و از دوستان دموکراتیک سوریه خواست تا علیه بشار اسد متحد شوند. در ششم این ماه، ایالات متحده آمریکا سفارت خود را در دمشق بست. در 10 فوریه، بمب‌گذاری در خودرویی در بیرون از ساختمان اطلاعات ارتش سوریه و خودرویی دیگر در بیرون از محوطه اداره پلیس شهر حلب، بیست و هشت نفر را به کام مرگ کشاند. اتحادیه عرب در 12 فوریه، قطع‌نامه‌ای را تصویب کرد که به موجب آن راهی ارتباطی بین این اتحادیه و معارضان سوری به وجود آید و از شورای امنیت سازمان ملل درخواست کرد تا نیروهای حافظ صلح خود را به این منطقه ارسال کند. ایمن الظواهری، هم در یک پیام ویدئویی از همه مبارزان خود درخواست کرد تا برای مبارزه با اسد راهی سوریه شوند. در 16 فوریه، مجمع عمومی سازمان ملل با 137 رأی، در برابر 12 رأی مخالف و 17 رأی ممتنع، دولت سوریه را به تعرض شدید و سازمان یافته علیه حقوق بشر در سوریه محکوم کرد و خواستار کناره‌گیری اسد از قدرت شد. در 23 فوریه، دبیر سابق سازمان ملل، کوفی عنان، به عنوان فرستاده مخصوص سازمان ملل و اتحادیه عرب در خصوص بحران سوریه منصوب شد. فردای آن روز، در 24 فوریه، کنفرانس دوستان سوریه در تونس از بشار اسد خواست تا استفاده از خشونت و سرکوب را پایان دهد و ارسال کمک‌های بشردوستانه را به این کشور تصویب کند و همچنین از سازمان ملل خواست تا نیروهای حافظ صلح خود را به سوریه ارسال کند. در 26 فوریه، در رفر‌اندوم ملی سوریه، رأی دهندگان سوری قانون اساسی جدیدی را تصویب کردند که در آن احزاب مختلف بتوانند فعالیت کنند. رهبران معارض سوری رأی مردم را مایه سرافکندگی نامیدند.
در هشتم ماه مارس، معاون وزیر نفت سوریه، عبدالحسام الدین، جدا شدن خود را از رژیم اسد اعلام کرد و از همکارانش خواست این کشتی در حال غرق شدن را ترک کنند. در 15 مارس، مخالفان و حامیان رژیم سوریه در نخستین سالگرد اعتراضات در سوریه تظاهرات سراسری کردند. شورای همکاری خلیج فارس، یعنی کشورهای عربستان سعودی، بحرین، امارات متحده عربی، قطر و کویت، سفارت‌های خود را در دمشق بستند. شورای امنیت ملی سازمان ملل در 21 مارس از طرح شش مرحله‌ای کوفی عنان حمایت کرد. طبق این طرح اعلام شد که دولت سوریه باید در انتقال سیاسی قدرت شرکت کند، از اعمال خشونت جلوگیری کند و نیروهای امنیتی خود را به عقب نشینی وادارد. همچنین اجازه ارسال کمک‌های بشردوستانه را بدهد، زندانیانی را که در شورش‌ها دستگیر شده‌‌اند آزاد کند، به خبرنگاران اجازه بازدید از مناطق مختلف را بدهد و به همه سوری‌ها اجازه دهد آزادانه تظاهرات کنند.
در نخستین روز ماه آوریل، کنفرانس دوستان سوریه در استانبول شورای ملی سوریه را به عنوان نماینده معارضان سوریه به رسمیت شناختند. همچنین ایالات متحده در توافقی متعهد شد ادوات ارتباطی را به دست شورشیان در سوریه برساند. در حالی که دولت‌های عربی بیشتر از صد میلیون دلار برای کمک‌های مالی درخواست کردند، کمیسر عالی سازمان ملل در حوزه پناهندگان، کمپ دومیتز را در عراق برای سوری‌های فراری از جنگ برپا کرد. در 12 آوریل، آتش بس موقت با حمایت نماینده مخصوص سازمان ملل، کوفی عنان، به وقوع پیوست. در 21 آوریل، قطع‌نامه شماره 2043 شورای امنیت سازمان ملل هیئت نظارت سازمان ملل مرکب از 300 نفر از ناظران سازمان ملل را برای نظارت بر اجرای طرح کوفی عنان در سوریه، تشکیل داد. فردای آن روز در 22 آوریل بر اساس فرمان اجرایی به شماره 13606 دولت آمریکا ملزم شد تحریم‌های سخت‌افزاری و نرم افزاری را علیه سوریه اعمال کند.
در 3 ماه می ‌نیروهای امنیتی به دانشگاه حلب حمله کردند و حداقل شش دانشجوی معترض را به ضرب گلوله به قتل رساندند. در 7 می‌2012 سوریه انتخابات مجلس را در میان تحریم‌های معارضان به عمل آورد. گزارش‌ها حاکی از آن است که حزب بعث حاکم و متحدانش 60 درصد اکثریت را کسب کردند و بیشتر صندلی‌ها به حامیان مستقل رژیم سوریه رسید. در 10 می عملیات‌های انتحاری بیش از 50 نفر را نزدیک یک پایگاه پلیس در شهر دمشق به قتل رساند، طبق گزارش‌ها، نیروهای امنیتی و حامیان دولت در 25 می بیشتر از 1000 نفر را، که نصف آن‌ها کودک و کم‌سن و سال بودند، در شهر الحوله به خاک و خون کشیدند.
در ششم ژوئن، بشار اسد دولت عادل سفر را برکنار و ریاض حجاب را که سابقاً وزیر کشاورزی بود، به عنوان نخست وزیر خود منصوب کرد. در 12 ژوئن، هروی لادسوسی، معاون دبیر سازمان ملل در حوزه نیروهای حافظ صلح، اوضاع سوریه را یک جنگ تمام عیار خو‌اند. در 16 ژوئن، سازمان ملل مأموریت بازرسان خود را در سوریه به حالت تعلیق درآورد و اوضاع در سوریه را بسیار خطرناک اعلام کرد. در 21 ژوئن، یک خلبان جنگنده نیروی هوایی سوریه با پرواز این جت به اردن گریخت. در 22 ژوئن، نیروهای سوری یک جنگنده ارتش ترکیه را هدف قرار دادند. در سی‌ام ژوئن، شش عضو شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه اروپا، ترکیه، عراق، قطر و کویت در کنفرانسی در ژنو شرکت کردند و در ابلاغیه‌ای خواستار به انجام رسیدن نقشه راه کوفی عنان در سوریه شدند.
در ششمین روز ماه جولای، دبیر سازمان ملل گفت که مناقشه سوریه به حالت بحرانی رسیده و هشدار داد که این بحران می‌تو‌اند برای تمام منطقه مرگبار باشد. سرتیپ مناف طلاس، از فرماندهان گارد ریاست جمهوری سوریه و از نزدیکان بشار اسد، به ترکیه گریخت و به آن‌جا پناه برد. در 11 جولای، نواف الفارس، سفیر سوریه در عراق، از این کشور گریخت. در 14 جولای، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ مناقشه در سوریه را در رده جنگ شهری قرار داد. در انفجاری در 18 جولای در ساختمان امنیت ملی در دمشق، سه مقام عالی رتبه رژیم، اعم از معاون وزیر دفاع، عاصف شوکت، رئیس سابق اطلاعات سوریه، سپهبد داوود عبدالله راجحه، وزیر دفاع، حسن ترکمانی، وزیر سابق دفاع، کشته شدند. ارتش آزاد و جیش‌الاسلام، هر کدام جداگانه، مسئولیت این اقدام را به عهده گرفتند. فردای آن روز در 19 جولای شورشیان، مناطق شرقی حلب را به دست خود گرفتند. همچنین در این روز روسیه و چین پیش‌نویس قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل را که به بازرسان سازمان ملل در سوریه اختیار عمل بیشتری می‌داد و تحریم‌های بیشتری را علیه سوریه در برداشت، وتو کردند. در 24 جولای، لامیا الحریری سفیر سوریه به قبرس پناهنده شد و شوهرش عبدالطیف دباغ، سفیر سوریه در امارات متحده عربی نیز پس از مدتی کوتاه به او پیوست. در 28 جولای، کمیسر عالی سازمان ملل در حوزه پناهندگان، کمپ زعتری را در اردن برپا کرد.
در دومین روز از ماه آگوست کوفی عنان، فرستاده ویژه سازمان ملل در سوریه، از سمت خود کناره‌گیری کرد. او اظهار داشت که بشار اسد با طرحش مخالفت کرده است. این مسئله موجب شد جبهه شورشیان معترض افزایش پیدا کند و اختلافات بین اعضای شورای امنیت بالا بگیرد. در 6 آگوست، ریاض حجاب به اردن پناهنده شد و رژیم بشار اسد را به «نسل‌کشی» متهم کرد. در نهم همین ماه، بشار اسد، وزیر سابق بهداشت، واعل الحلقی را به عنوان نخست وزیر منصوب کرد. نیروهای سوری و اردنی در مرز این کشور به درگیری‌هایی پرداختند. در 15 آگوست، کمیسیون بین‌المللی مستقل حقوق بشر سازمان ملل در خصوص جریان سوریه گفت که نیروهای رژیم و مخالفان مرتکب جرایم فراوانی علیه بشریت شده‌‌اند. در 17 آگوست، اخضر ابراهیمی، دیپلمات برجسته الجزایری، جایگزین کوفی عنان در امور سوریه شد. در 20 آگوست، باراک اوباما استفاده رژیم اسد از سلاح‌های شیمیایی علیه مخالفان سوری را خط قرمز ارتش آمریکا دانست. در 26 آگوست، طبق گزارش‌ها، نیروهای امنیتی حدوداً 400 نفر را در حومه دمش، درعا، کشتند. در 16 سپتامبر، سرلشگر محمدعلی جعفری، فرمانده سپاه پاسداران جمهورى اسلامی ایران، اعلام کرد که سپاه پاسداران به رژیم اسد کمک مشاوره‌ای می‌کند. در 25 سپتامبر، فروشگاهی در حلب در درگیری‌های این شهر نابود شد. در بیست و هشتم همین ماه، در کنفرانس دوستان سوریه در نیویورک، آمریکا کمک 45 میلیون دلاری به شورشیان سوری را درخواست کرد.
در دومین روز از ماه نوامبر 2012، دفتر کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل اعلام کرد که شورشیان با اعدام سربازان سوری که به آن‌ها تسلیم شده بودند، مرتکب جنایات جنگی شده‌اند. در 11 نوامبر، شورای ملی سوریه و قبایل دیگر، ائتلاف ملی را برای نیروهای انقلابی معترض در سوریه تشکیل دادند و معاذ الخطیب (مفتی مسلمان) را به عنوان رهبر این ائتلاف معرفی کردند. مهم‌ترین اهداف این ائتلاف برکناری رژیم اسد و تشکیل یک دولت چندحزبی است. همچنین در این روز تانک‌های اسرائیلی به ایست بازرسی‌های سوری در بلندای جولان حمله‌ور شدند و حملاتی را علیه این پست بازرسی‌ها به انجام رساندند. در سی‌امین روز نوامبر، کنفرانس دوستان سوریه در ترکیه از رژیم سوریه خواست تا به استفاده از خشونت پایان دهد و راهی برای کمک‌های بشردوستانه فراهم کند.
در روز هشتم ماه دسامبر، ریاض الاسد، فرماندهی ارتش آزاد سوریه را به سلیم ادریس واگذار کرد. در 10 دسامبر، وزارت خارجه آمریکا، جبهه النصره را به عنوان یک سازمان تروریستی برشمرد. کمیسر عالی حقوق بشر اعلام کرد که بیشتر از 000‚500 نفر پناه‌جوی سوری از این کشور خارج شدند. در 12 دسامبر، اوباما اعلام کرد که آمریکا ائتلاف ملی سوریه را به عنوان نماینده قانونی مردم سوریه به رسمیت می‌شناسد. این ائتلاف در این روز در کنفرانس دوستان سوریه در مراکش شرکت کرد.

سال 2013

در ششم ژانویه این سال، بشار اسد در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد که قصد دارد اصلاحاتی را برای پایان دادن به درگیری‌ها انجام دهد که شامل انتخابات، کنفرانس آشتی ملی و قانون اساسی جدید می‌شود. در یازدهم همین ماه، اخضر ابراهیمی با معاون وزیر امور خارجه روسیه و وزارت امور خارجه آمریکا ملاقات کرد. آن‌ها نتوانستند مشکل نقش بشار اسد در انتقال دولت اختلافات را حل کنند. در 15 ژانویه بمب‌گذاری‌هایی در حلب بیشتر از 80 نفر را به کام مرگ کشاند. در 29 ژانویه، سازمان ناظر حقوق بشر سوریه گزارش داد که اجساد پیداشده 65 نفر، که قربانیان حتمی اعدام دسته جمعی هستند، در ساحل دریاچه حلب کشف شده است. فردای آن روز در 30 ژانویه اسرائیل اعلام کرد که نیروی هوایی این کشور یک محموله را نزدیک مرز سوریه با لبنان که در حال انتقال سلاح به حزب الله بود، هدف قرار دادند.
در 21 فوریه 2013، بمب‌گذاری در یک ماشین نزدیک مقر فرماندهی حزب بعث در دمشق بیشتر از 50 نفر را کشت. در بیست و هشتم همان ماه، در نشست دوستان سوریه در رم، ایالات متحده آمریکا درخواست 60 میلیون دلاری برای فراهم کردن منابع درمانی و غذا برای شورشیان در سوریه را خواستار شد. ائتلاف ملی سوریه نیز ناامیدی خود را درباره کمبود کمک‌های نظامی بیان کرد.
در 7 مارس، کمیسر عالی سازمان ملل در حوزه پناهندگان، آنتونیو گوترس، گزارش داد که بیشتر از یک میلیون نفر سوری به دلیل درگیری‌ها در سوریه پناهنده شدند. در بیست و چهارم همین ماه نیز معاذ الخطیب، رئیس ائتلاف ملی سوریه، از سمت خود کناره‌گیری کرد. او بعدها دخالت احزاب منطقه‌ای و بین المللی در این ائتلاف را دلیل این کار دانست. در 25 مارس، شورشیان توپ خانه‌های خود را به سمت مرکز دمشق نشانه گرفتند. فردای آن روز، در 26 مارس، اتحادیه عرب جایگاه سوریه را در این سازمان به ائتلاف ملی سوریه واگذار کرد.
در 21 آوریل، کنفرانس دوستان سوریه در استانبول برگزار شد و ایالات متحده 123 میلیون دلار اضافی را برای کمک به معارضان سوری طلب کرد. فردای آن روز، در 22 آوریل، جورج صبرا، زندانی سیاسی و عضو حزب کمونیسم، به عنوان رئیس ائتلاف ملی سوریه انتخاب شد. در سی‌ام آوریل، سید حسن نصرالله در سخنرانی تلویزیونی خود اعلام کرد که گروهش در سوریه به نفع بشار اسد وارد میدان شده است.
طبق گزارش‌های به دست آمده در 4 می، نیروهای امنیتی و لباس شخصی‌ها (شبیحا) در این روز حدوداً 250 نفر را در بانیاس و بیدا به قتل رساندند که این کار مهاجرت مردم را از این شهرها در برداشته است. فردای آن روز، در 5 می، اسرائیل اعلام کرد که نیروی هوایی این کشور یک محموله از موشک‌های زمین به زمین را که برای استفاده حزب الله بوده، هدف قرار داده است. در 7 می، دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل اعلام کرد 4 میلیون و دویست و پنجاه هزار سوری در کشور خودشان سرگردان هستند و هیچ پناهگاه امنی ندارند. در 11 می، بمب‌گذاری در دو ماشین در شهر ترک‌نشین ریحانلی در مرز سوریه و ترکیه بیش از 50 نفر را به کام مرگ کشاند. در 22 می، کنفرانس دوستان سوریه در عمان ظلم و ستم رژیم سوری را محکوم، و بر حمایت ائتلاف ملی سوری تأکید کرد. درگیری‌ها در طرابلس دست‌کم جان 10 نفر را گرفت، در 25 می، سید حسن نصرالله، رهبر حزب الله، قول داد بشار اسد را تا شکست شورشیان سوری حمایت تسلیحاتی کند. در بیست و هفتم همین ماه، اتحادیه اروپا تحریم‌های تسلیحاتی را علیه شورش سوری پایان داد.
در پنجمین روز از ماه ژوئن، نیروهای سوری شهر قصیر را به کمک سربازان حزب الله باز پس گرفتند. در 7 ژوئن، سازمان ملل با اشاره به وخیم شدن سریع بحران در سوریه درخواست کمک بین‌المللی درباره سوریه را از 3 میلیارد دلار به 5 میلیارد دلار افزایش داد. در 12 ژوئن، طبق گزارش ها، شورشیان سنی به حتلا حمله کردند و حدوداً 60 شیعه را در این منطقه به قتل رساندند. فردای آن روز در 13 ژوئن کاخ سفید اعلام کرد که مقامات اطلاعات آمریکا مطمئن هستند که رژیم سوریه از سلاح‌های شیمیایی در سال گذشته استفاده کرده است و به دلیل این اقدام اوباما حمایت مستقیم تسلیحاتی از شورشیان را تصویب کرد. در 22 ژوئن، دوستان سوریه در دوحه با تأکید بر فراهم کردن ابزار و ادوات لازم برای شورشیان، از مبارزان کشورهای ایران، عراق، و همچنین مبارزان حزب الله خواستند تا این کشور را ترک کنند.
در روز 6 جولای، یک زندانی سیاسی دیگر، به نام احمد جبرا، برای جانشینی جورج صبرا به عنوان رئیس ائتلاف ملی سوریه منصوب شد. در بیست و چهارمین روز از همین ماه، یک مقام اسرائیلی هشدار داد که سوریه در حال تبدیل شدن به یک مرکز جهانی جهاد در دنیاست. در 25 جولای، دبیر سازمان ملل اعلام کرد که بیشتر از صد هزار نفر در جنگ سوریه کشته شده‌اند. فردای آن روز در 26 ماه جولای، هیئت ائتلاف ملی سوریه در دیداری با اعضای شورای امنیت سازمان ملل به دنبال ضمانتی عملی بود که بشار اسد در دولت انتقالی نقشی ایفا نکند و از روسیه خواست تا حمایتش را از رژیم سوریه قطع کند. فردای آن روز نیروهای امنیتی در حمص مسجد خالد بن ولید، سمبل مقاومت شورشیان، را بازپس گرفتند. در 30 جولای، دولت ایران با اختصاص اعتباری به مبلغ 3.6 میلیارد دلار به دولت سوریه کمک کرد تا نفت را از این کشور خریداری کند.
در چهارمین روز ماه آگوست، شورشی‌های سنی، شهرهای علوی در شمال غربی سوریه را از آن خود کردند و طبق گزارش‌ها 200 نفر را به قتل رساندند. شورشی‌ها ادعا کردند که کشته‌شدگان، نیروهای امنیتی بودند. در حالی که به گفته ساکنان آن مناطق، کشته‌ها از شهروندان سوری بودند. در پانزدهم همین ماه بمب‌گذاری در یک ماشین در منطقه رویس در حومه شهر بیروت، در مقر حزب الله، دست‌کم بیست و یک نفر را به کام مرگ کشاند. در 18 آگوست، بازرسان سازمان بازدارندگی به کارگیری جنگ افزارهای شیمیایی سازمان ملل (OPCW-UN)، برای اثبات ادعای حملات شیمیایی دولت سوریه به این کشور سفر کردند. گروه‌های افراطی جهادی شهرهای کردنشین را هدف قرار دادند. هزاران کرد مجبور به فرار به داخل عراق شدند. در بیست و یکم همین ماه در ساعت 20:30دقیقه، هزاران پیام در رسانه‌های اجتماعی منتقل شد که در آن از یک حمله شیمیایی در دمشق سخن گفته شده بود. رسانه‌های غربی تصاویری از اجساد قربانی‌های گفته شده را پخش کردند. گروه‌های معترض، رژیم اسد را متهم به استفاده از گازهای مسموم‌کننده کردند. وزیر اطلاعات سوریه عمران الزوبی گفت که همه ادعاها در این زمینه نادرست و ساختگی است. در 23 آگوست، دو ماشین بمب‌گذاری شده در طرابلس دست‌کم موجب قتل 42 نفر شد. در بیست و ششم این ماه، وزیر خارجه آمریکا، جان کری، رژیم سوریه را در استفاده انکارناپذیر از تسلیحات شیمیایی محکوم کرد. رژیم سوریه شورشیان را مسئول این حملات دانست و آن‌ها را محکوم کرد. فردای آن روز، وزیر دفاع آمریکا، چاک هیگل، اعلام کرد که در صورتی که اوباما دستور حمله صادر کند، ایالات متحده آماده حمله به سوریه است. وی هدف این حمله خود را منع بشار اسد از استفاده بیشتر از سلاح‌های شیمیایی اعلام کرد. در 29 آگوست، پس از اینکه نخست وزیر بریتانیا، دیوید کامرون، درخواست واکنش نظامی به حمله شیمیایی کرد، مجلس انگلستان با رأی خود هرگونه حمله به سوریه را رد کرد. فردای آن روز، در 30 آگوست، کاخ سفید رژیم سوریه را به دلیل حمله شیمیایی که منجر به کشته شدن 1429 نفر در حومه شهر دمشق در تاریخ 21 اگوست 2013 شده بود، محکوم کرد، انگیزه دولت سوریه از دید مقامات آمریکا حمله به حومه شهر دمشق و پاکسازی آن از نیروهای معترض و آغاز حملات به سمت پایتخت بود. به گفته پزشکان بدون مرز، سه بیمارستان نزدیک دمشق، 3600 بیمار را، که علائم سمی در آن‌ها بود، تحت مداوا قرار دادند که 355 نفر از آن‌ها بلافاصله فوت شدند. در آخرین روز این ماه اوباما از گنگره درخواست کرد که در واکنش به استفاده از تسلیحات شیمیایی در سوریه حمله نظامی به این کشور را تصویب کند.
در 2 سپتامبر، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه سوریه، اطلاعاتی را که وزارت اطلاعات آمریکا درباره حمله شیمیایی در سوریه به دست آورده بود گنگ و تأیید نشده خو‌اند. در 4 سپتامبر، ولادیمیر پوتین در خصوص حمله احتمالی آمریکا به سوریه هشدار داد و گفت: «ما خودمان می‌دانیم در صورتی که تحولات در سوریه به سوی استفاده از نیروهای خارجی بینجامد چطور وارد عمل شویم و چگونه عمل کنیم». فردای آن روز، در 5 سپتامبر، بانکی مون در نشست گروه جی 20 در سنت پترزبورگ اعلام کرد تلاش‌های کمک‌رسانی در مقابل بحران بشر در سوریه برابری نمی‌کند. در 9 سپتامبر روسیه پیشنهاد داد که سوریه عامل‌های شیمیایی خود را تحت نظارت بین‌المللی قرار دهد و به مرور زمان آن‌ها را نابود کند تا از حمله آمریکا جلوگیری شود. وزیر خارجه سوریه، ولید معلم، گفت دولتش از طرح روسیه استقبال می‌کند. در 10 سپتامبر، اوباما اعلام کرد که او از کنگره این دولت خواست تا رأی مربوط به استفاده از نیروهای نظامی علیه سوریه را به دلیل روی کار بودن مسیر مذاکرات، به تعویق بیندازد. در 14 سپتامبر، روسیه و آمریکا توافق کردند انبار تسلیحات شیمیایی سوریه را تحت کنترل بین‌المللی قرار دهند و این تسلیحات را تا میانه سال 2014 به طور کامل نابود کنند. اوباما گفت که آمریکا آماده هرگونه اقدام در صورت شکست این توافق است. در 16 سپتامبر، سازمان ملل گزارشی را صادر کرد که در آن تأیید شده بود که طبق شواهد صحیح و قانع کننده، در 21 آگوست 2013، موشک‌های زمین به زمین که به ویروس سارین مسلح بود، از مواضع تحت کنترل رژیم در عین ترما، معضیه، زملکا و غوطه اطراف دمشق، شلیک شده بود. در 24 سپتامبر، اوباما با اعلام 339 میلیون دلار کمک انسان‌دوستانه برای سوریه جمع این کمک‌ها را به 1.4 میلیارد دلار رساند. 25 سپتامبر، 13 فرقه شورشی اسلام‌گرا، ائتلاف ملی سوریه را فاقد صلاحیت دانستند و از جبهه معترضان خواستند در چارچوب اسلامی با هم هم‌پیمان شوند. در 27 سپتامبر، شورای امنیت سازمان ملل متفق‌القول قطع‌نامه این شورا را مبنی بر مجبور کردن رژیم سوریه در از کار ‌انداختن و از بین بردن انبار سلاح‌های شیمیایی این کشور، تصویب کرد.
در نخستین روز ماه اکتبر، بازرسان سازمان ممانعت و جلوگیری از سلاح‌های شیمیایی (OPCW-UN) برای بازرسی روند از کار ‌انداختن انبار سلاح‌های شیمیایی سوریه وارد دمشق شدند. در آخرین روز این ماه، در 31 اکتبر، بازرسان سازمان ممانعت و جلوگیری از سلاحهای شیمیایی در گزارشی اعلام کردند که رژیم سوریه تسلیحات تولید سلاحهای شیمیایی خود را غیرفعال کرده است.
در 19 نوامبر، دو عملیات انتحاری در سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیروت دست‌کم بیست و سه نفر را به کام مرگ کشاند. در 23 نوامبر، نیروهای جبهه اسلام گرای النصره تأسیسات نفت سوریه را در دیرالزور تحت کنترل خود درآوردند.
در دومین روز از ماه دسامبر، کمیسر عالی سازمان ملل در حوزه حقوق بشر، نوی پیلی، اعلام کرد که یک تیم حقیقت‌یاب شواهد مستدلی از جنایات جنگی رژیم سوریه ثبت کرده است.

سال 2014

در 5 ژانویه این سال، ائتلاف ملی سوریه احمد جبرا را دوباره به سمت رئیس این ائتلاف برگزید. در 7 ژانویه، دفتر کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل اعلام کرد که به دلیل دشواری‌ها در تأیید منابع اطلاعات در سوریه، این دفتر به روز رسانی اتفاقات سوریه را به حال تعلیق درآورد. در 21 ژانویه، گاردین و سی. ان. ان. در گزارشی اعلام کردند که به گفته وکلای بین المللی، رژیم سوریه متهم به کشتار سازمان یافته هزار نفر بازداشت شده مناقشه این کشور است. بر طبق این گزارش، شواهد موجود رژیم سوریه را به دلیل جنایات ضد حقوق بشر متهم می‌کند. از 22 ژانویه تا 31 ژانویه، دبیر کل سازمان ملل بان کی‌مون نخستین دور از دومین نشست گفت وگوهای صلح در ژنو را تشکیل داد که در آن دولت سوریه و ائتلاف ملی سوریه شرکت داشتند. اخضر ابراهیمی پس از این نشست اعلام کرد که هیچ پیشرفتی به سوی توافق سیاسی یا ارسال کمک بشردوستانه نداشتیم و اختلافات بسیاری بین طرفین باقی مانده است.
از روز اول تا پنجم ماه فوریه 2014، بمب‌های بشکه‌ای رها شده به دست نیروهای امنیتی دست‌کم 246 تن از شهروندان شهر حلب را کشت. در 4 فوریه، جیمز کلپر اعلام کرد که بشار اسد ماندن خود را در قدرت تقویت کرده است و سوریه در معرض خطر بن بست طولانی مدت قرار دارد. زیرا هیچ کدام از طرفین در جنگ سوریه نمی‌توانند به پیروزی نظامی برسند. از 10 تا 15 فوریه، دومین دور از گفت وگوهای صلح ژنو 2 برگزار شد. نمایندگان دولت سوری و معترضان نتوانستند بر سر طرح پیشنهادی توافق کنند. فرستاده ویژه سازمان ملل در امور سوریه، اخضر ابراهیمی، از مردم سوریه به دلیل روند کند پیشرفت در گفت وگوها عذرخواهی کرد. در 16 فوریه، عبدالله البشر النعیمی، جانشین سلیم ادریس، به عنوان فرمانده ارتش آزاد سوریه انتخاب شد. در 22 فوریه، شورای امنیت سازمان ملل قطع‌نامه این شورا را تصویب کرد که بر اساس آن از طرفین می‌خواست به حملات علیه شهروندان سوری پایان دهند و زمینه ارسال کمک‌های بشردوستانه به مردم را فراهم کنند. بر طبق این قطع نامه، هر نوع خشونت باید پایان یابد و عملیات‌های تروریستی گروهک القاعده محکوم می‌شود. در 22 مارس، نیروهای ارتش ترکیه یک جت سوری را که به فضای هوایی این کشور تعرض کرده بود، هدف قرار دادند و سرنگون کردند.
در نخستین روز ماه می، کمیسر عالی سازمان ملل با انتشار گزارشی گفت که در پایان سال 2013، 2.3 میلیون پناهنده سوری، در ترکیه (129,560)، عراقی (212,181)، اردن (576,354)، لبنان (858,641)، و مصر (131,707) پناه‌جو شدند. 18 درصد از پناهندگان در 30 کمپ کمک رسانی پناهندگان سازمان ملل، واقع در ترکیه و عراق، زندگی می‌کنند.

فهرست گروه‌های درگیر در جنگ داخلی سوریه (5)

جبهه دولت سوریه و متحدان

کمیته عالی کرد و متحدان

ائتلاف ملی سوریه، دسته‌های مرتبط با القاعده و متحدان

خلافت اسلامی

لیست گروه‌های شرکت کننده در جنگ سوریه به تفکیک جناح از سال 2011 تا کنون (6)

پناهندگان به دیگر کشورها

شمار پناهندگان سوری به دیگر کشورها (7)

این آمار را کمیسیون کمک‌های بشردوستانه اتحادیه اروپا (ECHO) بر اساس گزارش کمیسر عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR) تهیه کرده است. طبق این آمار، تعداد افرادی که بر اثر این بحران در سوریه نیازمند کمک هستند، حدود ده میلیون و هشتصد هزار نفر اعلام شده است. از این تعداد چهار میلیون و ششصد هزار نفر در مناطقی هستند که دسترسی به آن‌ها دشوار است و 241 هزار نفر هم در مناطق محاصره شده قرار دارند.
تعداد افرادی که در داخل کشور، بدون سرپناه امن هستند، شش میلیون و چهارصد و پنجاه هزار نفر اعلام شده است که سه سازمان مردم نهاد بین‌المللی (NGO)، ارگان‌های تحت اشراف سازمان ملل (UNAgencies) و دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل (UNOCHA) آن را تأیید کرده‌اند. پنجاه درصد این بی سرپناه‌ها را کودکان تشکیل می‌دهند.
آمار کل آوارگان در خارج کشور 3.014.675 است.

لیست کشورهای پذیرای آوارگان (8)

کمک‌های مالی

کمک‌های دفتر هماهنگ کننده امور بشردوستانه سازمان ملل (9)

دفتر هماهنگ کننده امور بشردوستانه سازمان ملل (OCHA) تحت پروژه‌ای به نام صندوق اضطراری کمک به سوریه یا ERF منابع خود را برای ارسال به همتایان مددرسان خود، برای واکنش به بحران کنونی سوریه، جمع‌آوری کرد و فعالیت‌های بشردوستانه خود را در داخل و خارج از سوریه و همچنین در کشورهای همسایه آن آغاز کرد. از زمان تشکیل این صندوق در مارس 2012 میلادی، ERF هشتاد و یک میلیون دلار برای کمک رسانی دریافت کرده است که از این مقدار، تا اوایل سپتامبر 2014، ERF هفتاد و سه میلیون دلار را برای 209 طرح بشردوستانه در سوریه، عراقی، اردن، لبنان ور مصر اختصاص داده است.

دسته بندی بر اساس سازمان‌ها
209 پروژه‌ای که برای آن‌ها 73 میلیون دلار اختصاص یافته است.

دسته‌بندی بر اساس بخش‌های اختصاص یافته
دسته بندی کشورهای کمک کننده

سایت اتحادیه اروپا (10)

طبق گزارش کمیسیون اتحادیه اروپا، کمیسیون اروپا و اعضای آن، از ابتدای شکل‌گیری شورش‌ها تا ماه سپتامبر 2014، نزدیک به دو میلیارد یورو کمک کرده‌اند.
کشورهای کمک‌کننده و میزان کمک مالی از مارس 2011 تا سپتامبر 2014 به یورو

آمار کشته شدگان جنگ تا 15/9/2014 به تفکیک ماه

آمار کشته شدگان در این بخش از سه سایت مهم سوری، که مخالف دولت سوریه هستند، جمع‌آوری شده است:

1. VDC: مرکز التوثیق الانتهاکات فی سوریا

این سایت تحت نظر ارتش آزاد سوریه است و یکی از منابع موثق کمیسر عالی حقوق بشر در امور پناهندگان سوریه به شمار می‌رود. این مرکز سی نفر شخص فعال در حوزه اخبار کشته‌شدگان در مناطق مختلف سوریه به کار گرفته است و بنا به ادعای خود، منابع بسیار موثقی در آمار کشته‌شدگان دارد. در آماری که این مرکز ارائه کرده، هم کشته شدگان دولت سوریه و هم کشته شدگان مخالف دولت به تفکیک ارائه شده است. به همین دلیل در این پژوهش این دو آمار جداگانه ذکر شده است تا محققان با جزئیات بیشتری این آمار را مشاهده کنند.

2. CSR-SY: المرکز السوری للا بحاث و البحوث

یک سازمان مستقل و غیردولتی که در زمینه خدمات پیشنهاددهی درباره مطالعات جنگ سوریه در بحران سوریه فعالیت دارد. این سازمان متشکل از شبکه‌ای از گزارشگران است که در داخل و خارج سوریه اخبار را جمع می‌کنند. آماری که این مرکز ارائه کرده، محدود به کشته شدگان نیروهای مخالف دولتی و شهروندان غیرنظامی است و شامل کشته شدگان دولت سوریه نمی‌شود.

3. :SYRIANSHUHADA:S.H الهیئة العامة للثورة السوریة

این سایت متعلق به گروهی است که خود را نهاد مردمی انقلاب سوریه معرفی کرده است. آماری که این مرکز ارائه کرده، محدود به کشته شدگان نیروهای مخالف دولتی و شهروندان غیرنظامی است و شامل کشته شدگان دولت سوریه نمی‌شود.

دسال 2011

دسال 2012
دسال 2013

دسال 2014
آمار کشته‌های جنگ سوریه به تفکیک شهرها (11)

مجموع آمار کشته شدگان
آمار کشته‌های جنگ سوریه به تفکیک جنسیت (12)

آمار کشته‌های جنگ سوریه به تفکیک ملیت (13)
آمار کشته‌های جنگ سوریه به تفکیک نوع قتل (14)

(این آمار مربوط به نیروهای مخالفان است)

آمار کشته شدگان نظامی و غیرنظامی (15)

طبق اعلام سایت آماری SyrianShuhada، تعداد کل کشته شدگان تا تاریخ 15/9/2014، 115‚799 اعلام شده است که از این تعداد 90,367 نفر غیرنظامی و 25‚432 نفر نظامی هستند.
البته این آمار نیروهای نظامی دولت سوریه را شامل نمی‌شود. چون طبق اعلام سایت منبع، آماری در این زمینه نداشته است.

آمار کشته‌های جنگ در سایت‌های غیر آماری

سایت‌های آماری مربوط به کشته شدگان عموماً مربوط به مخالفان دولت است. زیرا دولت سوریه آماری ارائه نکرده است و صرفاً در مواقع خاص، مراکز خبری نزدیک به دولت، فقط آماری حدودی از تعدادی کشته اعلام می‌کنند که قابلیت ارجاع یا استناد ندارد. منابع خبری موافق دولت سوریه مانند خبرگزاری‌های العالم، المنار، فارس و … به صورت آماری مطلبی ارائه نکرده‌اند. سایت‌های نسبتاً بی‌طرف نیز آماری اعلام نکرده‌اند. همچنین سازمان ملل در ماه ژانویه اعلام کرد به‌روزرسانی آمار مربوط به کشته‌های جنگ سوریه را به علت شرایط موجود این کشور و دقیق نبودن آمارهای موجود، متوقف کرده است. طبق اعلام سایت دیلی استار، سازمان ملل تا ماه جولای 2013 آمار کشته‌ها را حدود یکصدهزار نفر معرفی کرده بود (16) (البته این مرکز آمار خود را بر اساس سایت‌های مختلفی که به جمع‌آوری نام کشته‌ها اختصاص می‌دادند و تماماً از مراکز مخالف دولت سوریه به شمار می‌رفتند، به دست آورده بود).
با وجود این، برخی سایت‌ها هستند که در زمان‌های خاص مقدار کل کشته شدگان را تا آن تاریخ بیان کرده‌اند. با جست‌وجو در پایگاه‌های مختلف و منابع گوناگون این مطالب از سایت‌های مختلف به دست آمد که به ترتیب زمانی در ادامه ذکر می‌شود:

آمار سایت مک کارتی در 3 ژوئن 2013 (17)

این مرکز آمار خود را بر اساس تلفن خود به مرکز دیده‌بان حقوق بشر سوریه از شخصی به نام رامی عبدالرحمن اعلام کرده است.
این سایت کل کشته‌های جنگ را 96431 نفر دانسته است. از این تعداد 24617 نفر نیروهای امنیتی دولت، 17031 نفر نیروهای شبه نظامی حامی دولت، و 35479 نفر مردم غیرنظامی هستند. همچنین 16699 نفر نیروهای ضددولتی هستند که از این تعداد 12615 نفر مردمی بودند که علیه دولت بشار اسد سلاح به دست گرفته بودند و 1965 نفر از شورشیان و 2119 نفر نیروهای غیرسوری هستند. همچنین 2460 نفر به عنوان نیروهای نظامی با هویت نامعلوم ثبت شده‌‌اند.

آمار گزارش دیده‌بان حقوق بشر در جولای 2013

در این روز تعداد کشته شدگان جنگ سوریه 146065 نفر گزارش شد که از این تعداد حدود 36 هزار نفر از مخالفان دولت سوریه و بیش از 56 هزار نفر از نیروهای حامی دولت سوریه بودند که شامل 332 عضو حزب الله لبنان و 459 نفر از سایر کشورها اعلام شد.

آمار دیده بان حقوق بشر در 1 آوریل 2014 (18)

در نخستین روز ماه آوریل 2014 این آمار از سوی دیده‌بان حقوق بشر اعلام شد. از مجموع کشته‌شدگان که 150344 نفر بودند، 51212 نفر غیرنظامی که از این تعداد، 7985 نفر کودک و 5266 نفر زن بالای 18 سال است. همچنین 58480 نفر از کشته شدگان، نیروهای مسلح طرفدار دولت اعلام شد که از آن‌ها، 35601 نفر نظامیان دولتی، 21910 نفر شبه نظامیان حامی دولت، 364 نفر از نظامیان حزب الله لبنان و 605 نفر شبه نظامیان شیعی غیرسوری اعلام شد. تعداد کشته‌های نظامیان مخالفان دولت نیز 37781 نفر اعلام شد. همچنین 2871 نفر نظامی کشته شده بودند که معلوم نشد از کدام گروه‌ها هستند.

آمار کمیسر ارشد حقوق بشر ناوی پیلای در 22 آگوست 2014 در بازه زمانی مارس 2011 تا پایان آوریل 2014 (19)

طبق این آمار، که ناوی پیلای اعلام کرد، تعداد کل کشته‌ها 191 هزار و 369 نفر بود که این آمار می‌تو‌اند کمتر از برآوردهای دقیق‌تر باشد.
حومه دمشق : 39 هزار و 393 نفر
حلب: 31 هزار و 932 نفر
ادلب: 20 هزار و 40 نفر
درعا: 18 هزار و 539 قربانی
حما: 14 هزار و 690 نفر
حمص: 28 هزار و 186 نفر
بیش از 85 درصد کشته ها، مرد هستند؛ سازمان ملل نمی‌تو‌اند آماری تفکیکی از نظامیان و غیرنظامیان کشته شده داشته باشد. 8 هزار و 803 نفر از کشته شدگان جنگ سوریه کودک هستند که 2 هزار و 165 نفر از آن‌ها را کودکان زیر 10 سال تشکیل می‌دهند.

آمار سایت دیلی استار در 20 می‌ 2014 (20)

این سایت منبع آمار خود را مرکز دیده‌بان حقوق بشر سوریه مشخص کرده است و تاریخ آن را روز قبلی، یعنی 19 می، گفته است. این سایت تعداد کل کشته‌ها را 162402 نفر معرفی کرد که از این تعداد شمار غیرنظامیان 53978 بودند که شامل 8607 نفر کودک و 5586 نفر زن می‌شود. نیروهای نظامی کشته شده دولتی 37685 نفر بودند و شبه نظامیان حامی دولت 25147 نفر اعلام شد که شامل 438 نفر شبه نظامیان حزب الله و 1224 نفر شیعیان غیر سوری و شبه نظامیان فلسطینی می‌شود. همچنین نیروهای کشته شده سوری مخالف دولت 26858 نفر اعلام شدند و نیروهای کشته شده غیرسوری مخالف دولت 13529 نفر بودند. همچنین طبق آمار این سایت، 2314 نفر از کشته شدگان، سربازان سوری بودند که در مقابل دولت سوریه جنگیدند. 2891 نفر نیز نیروهایی بودند که معلوم نبود از کدام جناح هستند.

تعداد خارجی‌های شرکت کننده در جنگ

غربی‌های شرکت کننده در گروه مخالفان (21)

شبکه تلویزیونی یورو نیوز به نقل از دولت انگلیس اعلام کرد که طی دو سال گذشته این مقدار از تبعه‌های غربی در جنگ سوریه شرکت کرده‌اند: 400 تا 500 انگلیسی؛ 900 فرانسوی؛ 500 بلژیکی؛ بیش از 400 آلمانی؛ 200 هلندی؛ حدود 100 آمریکایی.
در مجموع حدود 20 هزار خارجی از 70 کشور جهان در این جنگ در صف مخالفان دولتی قرار داشته‌اند.

بخش دوم: اقدامات تکفیریون در عراق

گروه بعثی- تکفیری داعش در آغاز نامی نداشت، تا اینکه ابو انس الشامی به ابومصعب زرقاوی، سرکرده این گروه، پیشنهاد داد برای این گروه نامی انتخاب شود تا بعثی‌ها عملیات آن‌ها را به نام خود ثبت نکنند. در 2004 ابومصعب زرقاوی با اسامه بن لادن، سرکرده سابق تشکیلات القاعده، بیعت کرد و نام گروهش به «تنظیم قاعدة الجهاد فی بلاد الرافدین» تغییر یافت. این گروه تروریستی با انتشار فیلمی در اینترنت از اعدام‌ها و بریدن سرها، مشهور شد. سپس این گروه با هفت گروه تروریستی دیگر در عراق ائتلاف کرد و تشکیلات جدیدی را با عنوان «مجلس شورای مجاهدین در عراق» به وجود آورد. تشکیلات جدید در 15 ژانویه 2006 تأسیس شد و عبدالله رشید بغدادی ریاست آن را بر عهده گرفت، به صورتی که پس از آن همه بیانیه‌ها و فیلم‌ها با عنوان همین گروه جدید منتشر می‌شد.
هفت گروه تروریستی مذکور عبارت‌اند از: جیش الطائفه، المنصوره، سرایا أنصار التّوحید، سرایا الجهاد الاسلامى، سرایا الغرباء، كتائب الأهوال، جیش أهل السنة والجماعه. آن‌ها مدعى بودند که هدفشان اداره جنگ با اشغالگران آمریکایی و مزدوران مرتد است.
در ژوئن 2006 و پس از هلاکت زرقاوی به دست نیروهای اشغالگر آمریکایی در عراق، این گروه ابوحمزه المهاجر را به عنوان رئیس بعدی خود معرفی کرد. اما یک ماه بعد، یعنی در نیمه‌های اکتبر 2006، ابوحمزه المهاجر در بیانیه‌ای اعلام کرد که مجلس شورای مجاهدین منحل و گروه دیگری با عنوان «دولت اسلامی عراق» به ریاست ابوعمر بغدادی تشکیل شد. ابوحمزه المهاجر نیز معاونت وی را بر عهده گرفت. بدین ترتیب تشکیل گروه تروریستی داعش در همین جا پایه گذاری شد.
نیروهای آمریکایی، در آوریل 2010، بغدادی و معاونش، المهاجر، را به قتل رساندند و به همین دلیل ابوبکر بغدادی به عنوان رئیس جایگزین معرفی شد. در سال‌های 2006 تا 2010، 34 تن از سران ارشد این گروه تروریستی به هلاکت رسیده یا دستگیر شدند.
پس از پایان مهلت آمریکا، طبق توافق‌نامه این کشور با بغداد، و خروج اشغالگران از عراق در سال 2011، این گروه تروریستی به حملات وحشیانه و بمب‌گذاری‌ها در مناطق مختلف به ویژه بغداد شدت بخشید، و هزاران نفر از اقشار مختلف مردم عراق را به قتل رساند. در حالی که ابوبکر بغدادی تا زمان حضور اشغالگران در عراق زندانی آمریکایی‌ها بود، آمریکا 10 میلیون دلار برای زنده یا مرده وی جایزه تعیین کرد.
در آوریل 2013، ابوبکر بغدادی در یک فایل صوتی اعلام کرد که گروه تروریستی موسوم به «جبهة النصره» امتداد دولت اسلامی عراق است. وی همچنین با ادغام این دو گروه، تأکید کرد که از این پس نام این گروه دولت اسلامی در عراق و شام است؛ گروهی که پس از مدتی با نام داعش معروف شد. اما یک روز پس از آن گروه النصره مخالفت خود را با این موضوع اعلام کرد. سرکرده تشکیلات القاعده نیز در بیانیه‌ای با ادغام این دو گروه مخالفت کرد.
ابوبکر البغدادی، با وجود مخالفت‌های جبهه النصره و القاعده پس از اعلام تشکیل داعش، فعالیت‌های خود را به سوریه گسترش داد، و رقه و دیرالزور را اشغال کرد و در این راه به شدت با دیگر گروه‌های تروریستی که مخالف این ادغام بودند، درگیر شد.
در ژانویه 2014، عناصر داعش به شهرهای فلوجه و رمادی نفوذ، و این دو شهر را اشغال کردند. این امر انفجارها و خشونت‌ها در استان الانبار را شدت بخشید. البته نیروهای عراقی توانستند ظرف چند روز شهر رمادی را تحت کنترل خود درآورند، ولی فلوجه همچنان تحت اشغال تروریست‌ها است.

نقشه پراکندگی جمعیت در کشور عراق (22)

عناصر داعش در دهم ژوئیه 2014 در حمله‌ای ناگهانی و با همکاری عناصر وابسته به رژیم سرنگون شده بعث، توانستند شهر موصل، مرکز استان نینوا، را اشغال کنند. موصل دومین شهر بزرگ عراق به شمار می‌آید. عناصر این گروه تروریستی سپس محدوده عملیات خود را به استان صلاح الدین گسترش دادند تا چاه‌های نفت این کشور را نیز تحت کنترل خود درآورند.
گروه تروریستی داعش پس از تصرف مناطق گسترده‌ای از عراق، با اعلام خلافت اسلامی، ابوبکر بغدادی، سرکرده این گروه، را به عنوان خلیفه معرفی کرد و نام خود را نیز به دولت اسلامی تغییر داد. بدین ترتیب، گروه تروریستی داعش برخی مناطق مرزی عراق و سوریه را تحت کنترل خود درآورد. تروریست‌های داعش پس از مدت کوتاهی در استان نینوا مسیحیان را از این استان بیرون کردند. سرکرده داعش به آن‌ها تأکید کرد که بین مسلمان شدن زیر پرچم این گروه تروریستی، پرداخت جزیه، خروج از این شهر با دستان خالی، یا مرگ، یکی را انتخاب کنند.

نقشه‌ای از فعالیت‌های داعش در عراق در 10/6/2014 (23)

در جریان حمله تروریست‌ها به سنجار و محل سکونت ایزدی‌ها نیز هزاران نفر از این طایفه در کوه‌ها آواره شدند. شمار قابل توجهی از آن‌ها نیز در حملات تروریست‌های داعش به قتل رسیدند، و زنان آن‌ها نیز به اسارت گرفته شدند.
گروه تروریستی داعش که تا پیش از این هزینه‌ها و سلاح خود را با کمک برخی طرف‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به ویژه عربستان، قطر و چند کشور غربی تأمین می‌کرد، اکنون با در اختیار داشتن منابع نفتی در حال فروش نفت عراق و سوریه به ارزان‌ترین قیمت از طریق ترکیه است. (24)

آمار تروریست‌های خارجی عضو داعش (25)
تعداد جنگ‌جویان خاورمیانه و شمال آفریقا: 11002 نفر

تعداد جنگ‌جویان اروپای غربی: 2580
تعداد جنگ‌جویان بقیه اروپا و دنیا: 2655

آماری دیگر از تعداد جنگ‌جویان خارجی داعش (26)

جدول زمانی (27)

جریان تشكیل خلافت در عراق

در ماه ژوئن 2014، دولت اسلامی عراق و شام، که شاخه‌ای از گروه تروریستی القاعده است، در شمال عراق دست به عملیاتی زد که در آغاز آن شهر موصل را، که دومین شهر بزرگ عراق است، به همراه چند شهر کوچک‌تر به کنترل خود درآورد. ده‌ها هزار عراقی که بسیاری از آن‌ها مسیحی بودند، پیش از رسیدن این گروه به شدت مسلح یا پس از آن یا به زور اسلحه، از محل زندگی خود فرار کردند.
نیروهای مسلح خلافت اسلامی شهر موصل را اشغال کردند.
در 10 ژوئن 2014 نیروهای شاخه القاعده دولت اسلامی عراق و شام، دومین شهر بزرگ عراق را اشغال کردند. حدوداً پانصد هزار نفر از اهالی این شهر به بیرون از شهر موصل پناه بردند. تقریباً دویست و پنجاه خانواده توانستند در ساختمان‌های اطراف شهر پناهگاهی پیدا کنند، در حالی که سایر مردم به سمت روستاهای مسیحی‌نشین آن حوالی، از شرق به سمت شهر بخدیدا و از شمال به سمت مکان‌هایی نسبتاً امن در مناطق کردنشین، مانند دهوک و اربیل، راهی شدند.

سقوط تكریت

در 11 ژوئن 2014 شبه نظامیان شورشی جهادی شهر تکریت را، که مرکز استان صلاح الدین است، به اشغال خود درآوردند. نیروهای دولت اسلامی عراق و شام در نبردی با نیروهای ارتش عراق توانستند کنترل این شهر را به دست خود بگیرند. نیروهای خلافت اسلامی عراق و شام حالا کنترل مناطقی از شهر نینوا را به سمت غرب و شمال استان صلاح الدین، که بیشتر جمعیت مسیحی‌نشین عراق در آنجا متمرکز است، تحت کنترل خود درآورده است.

پایانی بر هزار و ششصد سال عبادت

در 15 ژوئن 2014، بشار وردا، اسقف اعظم کلیسای کلدانی، اعلام کرد که برای نخستین بار در هزار و ششصد سال اخیر، هیچ عشای ربانی‌ای در موصل امروز ادا نشده است. طبق گزارش‌ها از سه هزار و پانصد خانواده که در موصل زندگی می‌کردند، هزار خانواده از این شهر فرار کردند. در سال 2003، قبل از اشغال عراق به دست آمریکا، 35000 مسیحی در این شهر زندگی می‌کردند.

حمله به پالایشگاه نفت

نیروهای خلافت اسلامی عراق و شام در نبردی سنگین با نیروهای ارتش عراق کوشیدند بزرگترین پالایشگاه نفت عراق در بیرون از شهر بیجی را به تصرف خود در آورند، ولی ارتش عراق همچنان کنترل این پالایشگاه را در دست خود دارد. در 22 ژولای، طبق گزارش‌ها، سربازان ارتش عراق علی رغم حملات مکرر نیروهای خلافت اسلامی عراق و شام برای بازپس‌گیری پالایشگاه بیجی، هنوز این پالایشگاه در دست خود دارند.

اهل ذمه

یک عضو کمیسیون عالی حقوق بشر عراق، به نام سلامه الخفاجی، در مصاحبه‌ای با سایت خبری السومریه گفت که اعضای خلافت اسلامی عراق و شام اقدام به اخذ مالیات و خراج از مسیحیان شهر موصل کردند. در اسلام، طبق حکم پیمان ذمه که به دوران قدیم باز می‌گردد، مسیحیان ملزم به پرداخت مالیات جزیه هستند. همچنین نباید دین خود را در ملأعام تبلیغ کنند. قبل از اشغال این گروه، پیمان ذمه در این شهر به طور گسترده اعمال نشده بود.

سقوط تلعفر

در 23 ژوئن 2014 و پس از یک هفته نبرد سنگین بین نیروهای ارتش عراق و دولت اسلامی عراق و شام، ارتش عراق در جنگ بر سر فرودگاه و شهر تلعفر در اطراف مرز سوریه، شکست خورد و حدوداً پنجاه هزار نفر از ساکنان این منطقه به سمت شهر کردنشین شنگال فرار کردند.

حفظ شهر بخدیدا

در 25 ژوئن 2014 نیروهای پیش‌مرگه کرد با شبه نظامیان خلافت اسلامی، زمانی که قصد داشتند وارد شهر بخدیدا در 30 کیلومتری جنوب شرقی موصل شوند، درگیر شدند. تعداد زیادی از مسیحیانی که از موصل فراری شدند، در این شهر پناهنده شدند.

مناطق تحت کنترل داعش، نیروهای پیشمرگه و دولت عراق (28)

اعلام تشکیل “دولت اسلامی”

در 29 ژوئن 2014، جهادی‌های دولت اسلامی عراق و شام رسماً اعلام تشکیل خلافت اسلامی یا دولت اسلامی کردند که از حلب در شمال سوریه تا استان دیالی در شمال عراق و به مرکزیت استان الرقة در سوریه است. این گروه نام خود را از دولت اسلامی عراق و شام به دولت اسلامی تغییر داد و ابوبکر البغدادی را به عنوان خلیفه و رهبر مذهبی و سیاسی خود اعلام کرد.

اولتیماتوم (فرجه نهایی)

در 18 ژولای 2014، نیروهای دولت اسلامی از طریق بلندگوهای مساجد به ‌اندک مسیحیان باقی مانده در شهر موصل اعلام کردند که: «یا مسلمان شوید، یا جزیه بپردازید، یا شهر را ترک کنید». و در انتهای آن گفتند که «اگر آن‌ها (مسیحیان) هیچ یک را نپذیرفتند جواب آن‌ها فقط شمشیر است». پخش این پیام باعث مهاجرت ‌اندک مسیحیانی شد که در این شهر زندگی می‌کردند. نیروهای «خلافت اسلامی» خانه‌هایی را که ساکنان آن‌ها از اهل کتاب بودند با حرف «ن» یا «نصرانی» نشان کردند. آن‌هایی که در حال ترک شهر بودند در ایست‌های بازرسی، بازرسی می‌شدند و از آن‌ها خواسته می‌شد هرآنچه با خود دارند (به غیر از لباس) مانند تلفن همراه، جواهرات و دارو را در آنجا باقی بگذارند. یکی از مسیحیان گفت که پسر کوچکش را مجبور کردند که پول توی جیبش را که معادل 22 سنت می‌شد، به آن‌ها بدهد.

اندک مسیحیان باقی مانده

در 19 ژولای 2014، به گفته یک منبع از شهر موصل برخی اعضای دولت اسلامی به دلیل مهاجرت غیرسنی‌ها و مسیحی‌ها از شهر موصل به شادی پرداختند. خانه‌هایی که با حرف «ن» علامت‌گذاری شده بود حالا به وسیله دولت اسلامی تصرف شده بود. اعضای این دولت 25 خانواده مسیحی را که پس از فرجه زمانی در شهر موصل مانده بودند پیدا کردند. بعضی از آن‌ها به دلیل پیری یا درمان بیماریشان نتوانسته بودند شهر را ترک کنند. برخی هم خانواده‌هایی داشتند که باید کنار آن‌ها می‌ماندند. همه آن‌ها را وادار کردند تا اسلام بیاورند که در آخر پنج نفر مجروح به اسلام روی آوردند. سرانجام دیگر مسیحیان هنوز نامشخص است.

اینجا دیگر متعلق به شما نیست

در 20 ژولای 2014، شبه نظامیان دولت اسلامی ساختمان صومعه مار بهنام را که در 50 کیلومتری جنوب موصل قرار دارد و قدمت آن به قرن چهارم برمی‌گردد، تحت کنترل خود در آوردند. طبق گفته یک عضو از انجمن روحانیان سریانی به راهبان و دیگر افرادی که در آنجا زندگی می‌کردند گفته شد «اینجا دیگر متعلق به شما نیست و شما باید هر چه زودتر اینجا را ترک کنید». به گزارش آژانس خبری فرانسه، راهبان چندین کیلومتر را پیاده طی کردند تا توانستند به کمک نظامیان کرد به مناطق امن در حوالی بخدیدا انتقال داده شوند.

تخریب مزار

در 2 ژولای 2014، نیروهای دولت اسلامی مقبره حضرت یونس (علیه السلام) را در موصل تخریب کردند.

کلیسا استبل حیوانات می‌شود!

در 21 ژولای 2014، در حالی که نیروهای دولت اسلامی کنترل چندین ساختمان مذهبی را به دست داشتند، به صومعه مارمیخائیل، که قدمت آن به قرن چهارم برمی‌گردد، حمله‌ور شدند. گفته می‌شود آن‌ها آنجا را تبدیل به استبلی برای حیوانات کرده‌اند.

کشتار در سنجار

در 4 آگوست 2014، نیروهای دولت اسلامی چندین شهر، از جمله سنجار و تل قصب، را در نزدیکی مرز سوریه اشغال کردند. در میان تعدادی از یزیدی‌ها تقریباً به پنجاه خانواده مسیحی گفته شد که در سنجار بمانند؛ جایی که شبه نظامیان کنترل کلیسای سریانی را با برافراشتن پرچم دولت اسلامی در دست خود داشتند. گزارش‌هایی درباره کشتارها، ربودن‌ها و دیگر اعمال شنیع در شهر به گوش می‌رسد. فردی به روزنامه تلگراف گفت که به غیر از پنج نفر تمام خانواده هشتاد و پنج نفری او به دست نیروهای دولت اسلامی ربوده و دستگیر شده‌‌اند و فقط یک صد نفر از روستای او کشته شده‌‌اند و روستاهای دیگر نیز همین وضعیت را داشته‌‌اند. در میان آن‌هایی که شبانه گریختند، ده‌ها هزار از اعضای اقلیت یزیدی‌ها وجود داشتند که به سمت تپه‌های کوه سنجار می‌رفتند.

پیشروی به سوی نینوا

به نقل از منابع متعدد، گزارش‌ها حاکی از آن است که در 9 آگوست 2014، نیروهای دولت اسلامی به سمت دشت نینوا پیشروی کردند و نه فقط به شهرهایی مانند بخدیدا، برطلّة و کرملیس در شمال موصل حمله ور شدند، بلکه به تلکیف و تللسقف در شمال نیز حمله کردند.

شهر متروکه

در 7 آگوست 2014، روزنامه گاردین گزارش داد که بخدیدا بزرگ‌ترین شهر مسیحی‌نشین عراق به طور کامل متروکه شده است. حدوداً پنجاه هزار نفر از مسیحیانی که در شهر زندگی می‌کردند در ساعات اولیه صبح قبل از اینکه دسته‌های شبه نظامیان دولت اسلامی به آنجا برسند شهر را ترک کردند. طبق گزارش‌های شاهدان عینی، نیروهای دولت اسلامی بلافاصله کلیساها را اشغال کردند، صلیب‌های آن‌ها را به پایین کشیدند و کتب و دست نوشته‌های آن‌ها را نیز از بین بردند. در همان ساعات اولیه نیروهای دولت اسلامی ساکنان مسیحی نشین حوالی شهر را نیز مجبور به ترک شهر کردند و آن‌ها را به سمت مناطق تحت کنترل کردها وادار به فرار، و خانه‌هایشان را اشغال کردند. پاپ و دیگر رهبران مسیحی دنیا در پی این اقدام در بیانیه‌هایی خواستار میانجی‌گری شدند و ابراز تأسف خود را اعلام کردند.

واکنش نظامی آمریکا

در 7 آگوست 2014، به گفته روزنامه گاردین، رئیس جمهور آمریکا دستور داد ارتش این کشور حملات هوایی محدودی را برای دفاع از شهروندان آمریکایی که در مرکز منطقه کردنشین اربیل ساکن بودند و همچنین به مواضع دولت اسلامی اطراف کوه سنجار، به انجام برساند. رئیس جمهور آمریکا در کنفرانس خبری در واشنگتن گفت: «فکر نمی‌کنم این مشکل به وجود آمده را بتوان در مدت چند هفته حل و فصل کرد. به زمان بیشتری نیاز داریم».

یک بمب ساعتی

در 7 آگوست 2014، نیروهای دولت اسلامی کنترل سد موصل را، که بزرگ‌ترین سد عراق است، به دست خود گرفتند. این اقدام از این بابت مهم است که سد موصل نه فقط تأمین آب و انرژی شمال عراق را انجام می‌دهد، بلکه به گفته مقامات آمریکایی این سد در موقعیت جغرافیایی حساسی واقع شده و نیازمند بازسازی و تعمیر است؛ همین امر، به گفته یک مهندس هیدرولیک عراقی به نام عذام الواش، این سد را تبدیل به یک بمب ساعتی کرده است. یکی از تعمیراتی که باید روزانه انجام شود را بازی پایه‌هاست تا از فرسایش سد جلوگیری شود. شاهدان عینی می‌گویند نیروهای دولت اسلامی این سد را به عنوان ابزاری برای معامله در شمال عراق نگه می‌دارند. در صورتی که این سد نابود شود یا از کار بیفتد، آب فراوانی روستاها و همچنین تمامی شهر موصل را در ساعات اولیه در خود می‌بلعد و احتمالاً بغداد را هم که در چندین کیلومتری موصل است زیر آب خواهد برد.

سرنوشتی نامعلوم

در 8 اگوست 2014، هنوز هیچ منبعی قادر نیست تشخیص دهد که بر سر خانواده‌های مسیحی که در سنجار زندگی می‌کردند چه آمده است.

نجات هزاران نفر از کوه سنجار

در 10 آگوست 2014، گزارش‌ها هنوز از وضعیت بسیار دشوار آواره‌های یزیدی در کوه سنجار خبر می‌دهد. ارسال محموله‌های هوایی آغاز شده، ولی این محموله‌ها نمی‌توانند گرمای سوزان را اهلش دهند. بالگردهای ارتش عراق کمک‌های پزشکی را فراهم کردند تا در صورت وقوع یک فاجعه انسانی به داد آوارگان برسند. YPG یا همان کردهای سوری توانستند تحت پوشش هوایی آمریكا هزاران نفر از یزیدی‌های آواره در کوه سنجار را به سمت خاک سوریه و سپس به سمت اقلیم کردستان عراق همراهی کنند. ولی همچنان بسیاری از آن‌ها آواره هستند.

شبه نظامیان در تلکیف و تللسقف ناکام ماندند

در 10 آگوست 2014، فردی به سایت World Watch monitor گزارش داد که او با ماشین خود به تلکیف، تللسقف و دشت نینوا رفت. اگرچه نبرد بر سر این روستاها از پیش گزارش داده شده بود ولی به گفته این منبع نیروهای دولت اسلامی هنوز کنترل آن‌ها را به دست نگرفته‌‌اند.

حملاتی بدون نتیجه

در 11 آگوست 2014، ژنرال ویلیام می‌ول یکی از افسران ارشد ارتش آمریکا اعلام کرد که حملات ارتش آمریکا موقتاً در نقشه‌های نیروهای دولت اسلامی تداخلی ایجاد کرده است و من به هیچ عنوان نمی‌خواهم این را بگویم که ما تأثیر چندانی در سرعت فعالیت‌ها یا تهدید فرارویمان، یعنی دولت اسلامی، داشته‌ایم. اوباما گفت همانطور که ایالات متحده در خصوص تهدید دولت اسلامی هوشیار است در همکاری با دولت عراق برای مبارزه با این تروریست‌ها نیز آماده است.

به دنبال پناهگاه در شهر دهوک

در 12 آگوست 2014، به گزارش یک خبرگزاری محلی به نام آنکاوا، 18 خانواده مسیحی که در سنجار زندگی می‌کردند به شهر دهوک پناهنده شدند. بعضی از این خانواده‌ها اعلام داشتند که برخلاف گزارش‌ها هیچ یک از زن‌ها یا دخترهای آن‌ها به دست دولت اسلامی دستگیر نشده‌اند. در جایی دیگر در کوهای سنجار، جایی که ساکنان یزیدی شهر سنجار به آنجا گریخته‌‌اند و با کمبود غذا و آب روبه‌رو هستند، گزارش‌ها از روند کند نجات آن‌ها حکایت دارد. خیلی‌ها هم به سمت شمال که از طریق یک جاده خاکی به سوریه وصل شده است، فراری شدند و در اردوگاه‌های پناهندگان در حال گذران زندگی هستند.

ادامه تهدیدها

در 14 آگوست 2014، ساکنان شهر کوجو در هجده کیلومتری جنوب سنجار گزارش دادند که نیروهای دولت اسلامی به آن‌ها تا به همین امروز فرصت داده‌‌اند که یا به دین اسلام تغییر مذهب دهند یا با مرگ خود روبه رو شوند. فرجه‌هایی از این شکل در چندین شهر دیگر هم شنیده شده است.

پایان محاصرہ کوہ سنجار

در 13 آگوست 2014، مقامات وزارت دفاع آمریکا در کنفرانس خبری اعلام کردند که حملات نیروی هوایی این کشور به مواضع دولت اسلامی اطراف سنجار و کمک‌های هوایی که شامل غذا و آب است، توانسته به تعداد زیادی از پناهندگان در کوه سنجار این قدرت را بدهد تا به پایین کوه نقل مکان کنند. سخنگوی خبری کاخ سفید، دریابان جان کربی، گفت که نیروهای آمریکایی برای فراهم کردن کمک‌های بشردوستانه تلاش‌های خود را ادامه می‌دهند. (29)

باز پس گیری سد موصل

در 18 آگوست 2014، مقامات ارتش آمریکا اعلام کردند که پس از هفتاد و دو ساعت درگیری توانستند به کمک جنگنده‌های خود تمامی مواضع نیروهای دولت اسلامی را در داخل و اطراف مجموعه سد موصل، به طور کامل نابود کنند. (30)

فرستاده پاپ در منطقه

در 12 اگوست 2014، کاردینال فرناندو فیلونی، فرستاده مخصوص پاپ فرانسیس، وارد عراق شد و در بازگشت در گفت‌وگو با شبکه خبری فیدس گفت کلیسا، همیشه کلیسایی علیه جنگ است و خواهد بود، ولی این مردم درمانده این حق را دارند که از آن‌ها دفاع شود. آن‌ها سلاحی ندارند از محل سکونت خود بدون اینکه با دشمن درگیر شوند وادار به فرار شدند.

قتل جیمز فولی به دست نماینده دولت اسلامی

در 19 آگوست 2014، ویدئویی در فضای مجازی منتشر شد که در آن یک روزنامه‌نگار آمریکایی به نام جیمز فولی به دست یکی از عوامل دولت اسلامی به قتل رسید. در این ویدئو قاتل جیمز فولی همچنین ادعا کرد که نیروهای دولت اسلامی یک روزنامه‌نگار دیگر را به نام استیون ساتلاف به اسارت خود در آورده‌‌اند و در صورتی که حملات هوایی آمریکا به مواضع دولت اسلامی ادامه یابد او را هم به قتل خواهند رساند. بعدها اداره امنیت ملی دولت آمریکا صحت این ویدئو را تایید کرد. به گفته آژانس‌های اطلاعاتی در انگلستان، قاتل جیمز فولی یک شهروند اهل این کشور است و سابقاً خواننده رپ بوده و نامش عبدالمجید عبدالباری است.

پاکسازی ملیتی در مقیاس وسیع

در 2 سپتامبر 2014، سازمان عفو بین‌الملل (31) در گزارشی اعلام کرد که نیروهای دولت اسلامی بصورت کاملاً برنامه‌ریزی شده و از روی عمد در حال پاکسازی قومی- ملیتی در مناطق تحت کنترل خود هستند. موارد ثبت شده‌ای از جنایات، که عمدتاً در شهر سنجار به وقوع پیوسته‌اند، عبارت‌اند از: کشتار دسته جمعی مردها و پسرها، ربودن تمام خانواده‌ها در روستاها، ربودن تمام
زن‌ها و بچه‌های یک روستا، آزارهای جنسی، نابودسازی کلیساهای مسیحی و مکان‌های زیارتی غیرسنی‌ها. این گزارش در انتها خلافت اسلامی را به دلیل ارتکاب جنایات جنگی محکوم کرد.

قتل استیون ساتلاف

در 2 سپتامبر 2014، انتشار ویدئویی که گروه اطلاعاتی SITE برملا کرد از سر بریدن روزنامه‌نگار آمریکایی به نام جیمز ساتلاف پرده برداشت. هنوز مقامات آمریکایی رسماً صحت این ویدئو را تأیید نکرده‌‌اند. شخص ماسک زده، در این ویدئو، یک شهروند انگلیسی به نام دیوید هینز را هم تهدید به قتل کرد.

ما خلافت اسلامی را نابود خواهیم کرد
در 10 سپتامبر 2014، رئیس جمهور آمریکا با به کار بردن نام «دولت اسلامی» اعلام کرد که دولتش قصد دارد در یک واکنش سهمگین نظامی با ائتلاف چند کشور به مواضع دولت اسلامی حمله کند. رئیس جمهور آمریکا همچنین در یک نطق سراسری اعلام کرد که حملات نیروی هوایی آمریکا به همراه حملات نیروهای زمینی عراق مواضع تحت تصرف دولت اسلامی را هدف قرار خواهد داد؛ و نیز قصد دارند به مسلمانان و ده‌ها هزار مسیحی و دیگر اقلیت‌های مذهبی، که دولت اسلامی آن‌ها را هدف قرار داده بود، کمک‌رسانی کنند.

لیست گروه‌های جنگجو درگیر در عراق

گروه‌های موافق دولت (32)

لیست گروهای‌ های حامی دولت عراق

لیست گروه‌های در جنگ با دولت عراق

پناهندگان و بی پناهان (63)

افراد به دنبال سرپناه در بین ماه‌های ژانویه و آگوست 201 تعداد 1.4 میلیون نفر بودند و 1.3 میلیون نفر دیگر هم از سال‌های قبلی آواره به شمار می‌رفتند. تعداد پناهندگان عراقی به سوریه 217866 نفر و پناهندگان به دیگر کشورها 40 تا 45 هزار برآورد شده است.
مجموع کمک‌های بشردوستانه اتحادیه اروپا از تاریخ آغاز درگیری‌ها در 2007 نزدیک به 150 میلیون یورو است. بودجه تصویب شده برای کمک‌های بشردوستانه اتحادیه اروپا از 2013 مقدار 41 میلیون یورو بوده که 24 میلیون یوروی آن برای افراد بی سرپناه و پناهندگان عراقی در کشورهای همسایه، 17 میلیون یورو برای پناهندگان سوری در شمال عراق، و هفت هزار یورو هم تحت برنامه بچه‌های صلح اتحادیه اروپا پرداخت شده است.
تقریباً یک میلیون نفر پناه جو و همچنین 110 هزار نفر آواره در عراق وجود دارند که واجد شرایط کمک رسانی کمیسر عالی سازمان ملل در امور پناهندگان هستند.

آمار کشته‌های عراق
بررسی کشته‌های جنگ بر اساس منابع مختلف (64)

سال 2013
ماه اطلاعات دولت عراق Iraq body count AFP
کل آمار سال 2013 6522 9475 6814

آمار کشته‌های عراق
بررسی کشته‌های جنگ بر اساس منابع مختلف (64)

سال 2014
ماه اطلاعات دولت عراق Iraq body count AFP
کل آمار سال 2014 6676 0 7137

آمار کشته‌های عراق
بررسی کشته‌های جنگ بر اساس منابع مختلف (64)

پی‌نوشت‌ها:

1- دانشجوی دکتری مدرسی تاریخ و تمدن اسلام.
2- پژوهشگر سایت موسسه دارالاعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام).
3- مقاله فوق تلفیقی از دو مقاله با عناوین «بررسی اقدامات تکفیریون در عراق» و «بررسی اقدامات تکفیریون در سوریه» بوده که به جهت اینکه از یک نوع سبک و نگارش بهره است، به توصیه کمیته علمی کنگره، در کنار هم و با یک مقدمه و یک چکیده آمده است تا مخاطب استفاده بهتری از این دو مقاله برده و از تکرار مقدمه و چکیده و مواردی مانند آن جلوگیری شود.
4- منبع این جدول زمانی، سایت بررسی امور بین الملل قاهره تحت نظر دانشگاه آمریکا در قاهره است:
Http://www.aucegypt.edu/GAPP/CairoReview/Pages/articleDetails.aspx?.
منبع داخلی یا بی طرف دیگری که به طور کامل به این مباحث بپردازد، یافت نگردید.
5- منبع این قسمت سایت ویکی‌پدیای انگلیسی است. منبع جامع دیگری در این زمینه یافت نشد.
http://en.wikipedia.org/wiki/List- of- armed- groups- in- the- Syrian- Civil- War.
6- همان.
7- سایت کمیسیون اتحادیه اروپا:
http://ec.europa.eu/echo/files/aid/countries/factsheets/syria en.pdf.
8- همان.
9- سایت دفتر هماهنگی کننده امور بشردوستانه سازمان ملل (OCHA) به آدرس: WWW.UNOCHA.com.
10- سایت کمیسیون اتحادیه اروپا
http://ec.europa.eu/echo/files/aid/countries/factsheets/syria-en.pdf.
11- منبع این گزارش، سایت‌های SYRIANSHUHADA.COM تا تاریخ 15/9/2014 و SCR-SY.org تا تاریخ 22/9/2014 و سایت VDC تا تاریخ 25/9/2014 است.
12- منبع این گزارش سایت VDC: الإنتهاکات فی سوریا است.
13- منبع این گزارش سایت SYRIANSHUHADA است و خبرگزاری فارس به نقل از جریان “سلفی جهادی اردن”
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13921003000020#sthash.iNUpVBOM.dpuf.
14- منابع این گزارش، دو سایت VDC و سایت SYRIANSHUHADA می‌باشد.
15- منبع: سایت SyrianShuhada.
16- سایت دیلی استار، به آدرس:
http://www.dailystar.com.lb/News/Middle-East/2014/May-20/257084-death-toll-reaches-new-grim-milestone.ashxhaxzz3EW19e5Ev.
17- سایت مک‌کارتی به آدرس:
http://www.mcclatchydc.com/assad-backers-reportedly-make.html/192821/03/03/2013
18- سایت دیده‌بان حقوق بشر در سوریه (المرصد السوری لحقوق الانسان).
19- خبرگزاری رویترز به نقل از سازمان ملل.
20- سایت دیلی استار به آدرس:
http://www.dailystar.com.lb/News/Middle-East/2014/May-257084/20-death-toll-reachesnew-grim-milestone.ashx#axzz3EW19e5Ev.
21- به گزارش جام جم آنلاین، به نقل از پایگاه خبری دی پرس.
22- http://images.nationmaster.com/images/motw/middle east and asia/iraq pop 1978.jpg.
23-http://sitrep.globalsecurity.org/articles/140619939-the-iraq-crisis-and-us-post-wa.htm.
24- http://fa.alalam.ir/news/1628819.
25- منابع این اطلاعات سایت مشرق نیوز مورخ 18 آبان 93 است. در این گزارش آمده است یک پژوهشکده ضد تروریستی انگلیسی اطلاعات جدیدی را درباره گروه داعش و شمار اعضای خارجی آن منتشر کرد. در گزارش جدید پژوهشکده “کویلیام” با جاذبه این گروه تروریستی برای خارجی ها، و همچنین مقایسه آن با القاعده پرداخته شده است. در این گزارش 71 صفحه‌ای، با اطلاعات منتشر شده از سوی مسؤولان غربی که با پرونده گروه‌های افراطی ارتباط دارند، استناد شده است. علاوه بر این اقدام مصاحبه‌هایی نیز با پژوهشگران در این زمینه انجام شده است. این گزارش همچنین حاوی جدیدترین آمار از تعداد روز پست‌های خارجی داعش در سوریه و عراق است، که برگرفته از اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز بین‌المللی مطالعه از افراطی‌گری و خشونت سیاسی می‌باشد. در این آمار به 16337 تروریست تبعه کشورهای مختلف اشاره شده است. پژوهشکده “کویلیام” قرار است نشستی را در مجلس عوام انگلیس درباره گزارش جدید خود برگزار کند.
http://www.mashreghnews.ir/fa/print/361065.
26- http://metro.co.uk/2014/12/19/britain-has-supplied-more-isis-fighters-than-any-westernnation-4994009/.
27- نسخه انگلیسی این جدول زمانی، توسط سایت World Watch monitor گردآوری شده است.
https://www.worldwatchmonitor.org/.
28- http://www.mapsofworld.com/iraq/iraq-crisis.html.
29- www.defense.gov.
30- www.defense.gov.
31- http://www.amnesty.org/en/news/gruesome-evidence-ethnic-cleansing-northern-iraqislamic-state-moves-wipe-out-minorities-2014-0.
32- منبع این بخش، سایت ویکی‌پدیا است.
33- http://www.mcclatchydc.com/iraq/story19049.html.
34- http://www.deseretnews.com/dn/view/0,1249,660198347,00.html.
35- (به عربی: المجلس الوطنی لإنقاذ العراق) نام گروه‌هایی از شورشیان پیشین علیه حضور آمریکاییان در عراق است که پس از آن به آهنگ آمریکاییان و نیروهای دولتی عراق آمدند. شوراهای بیداری در بغداد از شورشیان سابق، از جمله اعضای سابق حزب بعث عراق و نیز شورشیان اسلام‌گرا، تشکیل شده‌‌اند. این افراد پس از مدتی تغییر جبهه داده‌‌اند و با القاعده در عراق می‌جنگند. این شوراها که حدود 70 هزار نفر عضو دارند، عنصری کلیدی در راهبرد سال 2007-8 آمریکا در عراق هستند. به گفته رسانه‌های غربی وجود آن‌ها باعث ایجاد سطح جدیدی از آرامش برای مناطق سنی‌نشین عراق شد و برای ایالات متحده، یکی از معدود موفقیت‌های سال 2007 بود.
36- البته غیر از وی اشخاصی مانند شیخ احمد ابوریشه (ترور شده)، شیخ علی حاتم السلیمان، شیخ عبدالجبار ابوریشه، سعد اوراق (ابو عبد) و ابوعزام التمیمی نیز از رهبران این شورا به حساب می‌آیند.
37- http://www.military.com/NewsContent/0,13319159357,00.html.
38- (ترکی استانبولی: Irak Turkmen Cephesi، عربی: الجبهة الترکمانیة العراقی) یک جنبش سیاسی است که در سال 1995 میلادی در اربیل عراق به نمایندگی از مردم ترکمن عراق از شاخه‌های ائتلاف میهنی عراق تاسیس شده است. این جنبش در مناطق شمالی عراق به رهبری سعادت الدین ارگچ به رقابت با سایر احزاب جهت ورود به مجلس نمایندگان عراق به رقابت می‌پردازند. حوزه عملکرد این حزب در شهرهای کرکوک، تلعفر، موصل، اربیل، کفری و دوز خورماتو می‌باشد. جبهه ترکمن‌های عراق دارای 5 کرسی در پارلمان نمایندگان عراق و 1 کرسی در مجلس میهنی کردستان عراق می‌باشد. این حزب توسط ارتش و دولت ترکیه پشتیبانی می‌شود.
39- در تاریخ سیاسی کردستان، سازمان‌های سیاسی مختلفی از جمله حزب دموکرات کردستان ایران، حزب دموکرات کردستان عراق و احزاب با فعال با نامکومله، نیروهای مسلح خود را با نام پیش‌مرگ سازمان داده‌‌اند. حزب کارگران کردستان، حزب حیات آزاد کردستان و حزب اتحاد دمکراتیک برای مشخص کردن نیروهای مسلح خود، به جای کلمه پیشمرگه از واژه گریلا استفاده می‌کنند. واژه پیشمرگ در زبان فارسی نیز قدمت زیادی دارد. در قدیم به اشخاصی که غذای مشکوکی را برای اطمینان از سمی نبودنش، پیش از صرف آن غذا توسط شاه، می‌چشیدند یا جلوتر از شاه یا شخص بزرگ دیگری به گذرگاه خطرناکی وارد می‌شدند پیش‌مرگ (شاه) می‌گفتند، که در کردستان به افرادی که از مکانی پاسداری و حفاظت کنند از واژه پیشمرگان استفاده می‌کنند. البته در دوره قاجاریه و پهلوی این واژه رایج بود اما بعد از انقلاب 1357 ایران، واژه‌های پاسدار و بسیج جایگزین پیش‌مرگ شدند ولی در کردستان تغییری نیافت. و در حال حاضر قوی‌ترین نیروی پیش‌مرگ در کردستان عراق و در حدود تقریبی 200 هزار پیش‌مرگ با سلاح‌های سنگین و سبک موجود هست.
40- http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2014/10/priority-arm-peshmerga-20141027764994436.html.
41-http://etd.lib.fsu.edu/theses/available/etd-11142005-144616/unrestricted/003Manuscript.pdf
http://www.hurriyet.com.tr/dunya/6743976.asp
http://www.mesop.de/2012/07/05/kurdistan-peshmerga-minister-kurdistan-military-number-now-is-190-thousand-people/.
42- شورای نظامی سریانی (سریانی: *** ? عربی: المجلس العسکری السریانی السوری) یک سازمان نظامی آشوری/ سریانی در سوریه می‌باشد. تاسیس این سازمان در 8 ژانویه 2013 اعلام شد. بنا به گفته خود این سازمان اهدافی که برای آن شروع به کار کرده حفاظت از مردم سریانی و حقوق ملی آنان در سوریه می‌باشد. این سازمان در نظر دارد که با همکاری دیگر مردم سوریه رژیم حاضر سوریه -بشار اسد- را تغییر دهد. این سازمان بیشتر در مناطقی می‌جنگد که جمعیت زیادی از سریانی‌ها در آنجا زندگی می‌کنند؛ همچون استان‌های حلب، دمشق، حسکه، لاذقیه و حمص.
43- حزب کارگران کردستان (به کردی: Partiya Karkeren Kurdistane) که به صورت مخفف به شکل پ ک ک نگاشته می‌شود، نام گروهی چپ‌گرا و مسلح در کردستان ترکیه است که از سال 1984 به عنوان سازمانی چریکی شناخته شده که به صورت مسلحانه علیه دولت ترکیه برای خودمختاری کردستان و حقوق فرهنگی و سیاسی کردها در ترکیه مبارزه می‌کند.
44- http://en.wikipedia.org/wiki/Kurdistan Workers27%- Partycite note-TCA-16.
45- http://www.fas.org/irp/world/para/pkk.htm.
46- کمیته پاسداری بخدیدا یک گروه شبه نظامی از آشوریان استان نینوا عراق است که در سال 2008 تشکیل شد و وظیفه پاسداری از کلیساهای این منطقه را دارد. این گروه پس از تشکیل به همکاری با پلیس عراق و آسایش کردستان مبادرت ورزید.
47- http://www.aftonbladet.se/qaraqosh/45000assyriansiraqisll.
48- شاخه سابق القاعده در عراق که خلافت اسلامی را برپا کرده و در حال حاضر با بیشتر گروه‌های معارض، دولت سوریه و شبه نظامیان کرد در جنگ می‌باشد.
این گروه از سوی آمریکا و کشورهای دیگر تروریستی محسوب می‌شود.
49- گروه نقشبندیه گروهی سنی و ملی‌گرا وابسته به عزت ابراهیم‌ست که متشکل از حامیان صدام حسین و اعضای رژیم بعث است. این گروه خواهان بر‌اندازی حکومت شیعه در عراق، حمایت از اهل سنت عراق و عدم دخالت جمهوری اسلامی ایران در امور عراق هستند. این گروه در میان تظاهرکنندگان استان‌های سنی‌نشین عراق در سال 2013 نفوذ کرده و به روی نظامیان ارتش شلیک کردند. سرپرست طریقت نقشبندی طی بیانیه‌ای هرگونه ارتباط این گروه با طریقت نقشبندیه را رد کرده است.
50- یکی از گروهای جهادی است که از سال 2003 فعالیت خود را آغاز کرد و در حال حاظر در جریان بحران عراق در شهرهای صلاح الدین فعالیت دارد.
51- ارتش آزاد عراق (به عربی: الجیشی العراقی الحر) یکی از گروه‌های ستیزه‌جوی سنی است که در استان‌های غربی عراق- با اکثریت اهل سنت- تشکیل شده است. این گروه از حامیان عراقی شورشیان ارتش آزاد سوریه است که در جنگ داخلی سوریه می‌جنگند.
52- در اکتبر سال 2007 توسط عزت ابراهیم الدوری تشکیل شد؛
http://www.aljazeera.com/story/201462494731548175.html.
53- این گروه توسط فرماندهان نظامی و سیاسی دوره صدام حسین اداره می‌شود و همچنین شبکه خبری الجزیره از آن به عنوان را از گروه‌های شورشی شناخته شده، در بحران حال حاظر عراق نام برده است.
54-http://www.jamestown.org/programs/tm/single/?txt-tnews%5Btt news.%5D=42554&cHash=5ceObabbb2face2fa0e67b07a91048c5.VBM2RVmSxDA.
55- این گروه پس از فروپاشی دولت صدام حسین در عراق تشکیل شد.
56- http://www.stanford.edu/group/mappingmilitants/cgi-bin/groups/view/5.
57- انصار الاسلام یکی از گروه‌های شورشی فعال در عراق است. این گروه به عنوان یک جنبش اسلام‌گرای سلفی در 2001 میلادی در کردستان عراق تاسیس شد. این گروه قوانین سخت‌گیرانه شریعت را در روستاهای تحت کنترلشان در اطراف بیاره در شمال شرق حلبچه، در نزدیکی مرز ایران به کار می‌بستند.
58- یکی از گروه‌های مبارز در عراق که از دسته 1920، در سال 2007 جدا شد و مرتبط با المجلس السیاسی للمقاومة العراقیة می‌باشد.
59- یک گروه مقاوت سنی که در عراق می‌باشد و برای اولین بار در اواخر سال 2004 پا به عرصه گذاشت.
60- عنوان گروهی تروریستی در عراق است. رهبری این سازمان بر عهده ابوعبدالله الشافعی است. این سازمان عامل عملیات‌های تروریستی مختلف در عراق بوده است.
61- این گروه از اعضای سابق ارتش منحل شده عراق می‌باشند. همچنین بعدها بیشتر اعضای این گروه به گروه حماسی عراق پیوستند.
62- جیشی راشدین (به انگلیسی: Jaish al-RaShideen) جیشی الراشدین گروهی از سنی‌ها عراقی هستند که بر ضد اشغال عراق از سوی امریکا می‌جنگیدند. آن‌ها حملات متعدد چریکی بر ضد نیروهای اتحاد (coalition forces) که عراق را اشغال کرده بود انجام دادند. این گروه از نیمه سال 2003 در عراق فعالیت داشته و از بمب‌های بهبودیافته، خمپاره و راکت در یورش‌های خود استفاده کرده است. این گروه بعدها جبهة الجهاد و الاصلاح که شامل گروه‌های 1. تیپ انقلاب 1920 (1920ReVOlution Brigade)/ 2. جیش الراشدین/ 3. جیش المسلمین/ 4. جبهه اسلامی مجاهدین عراق/ 5. جند الرحمن / 6. سرایا الدعوة والرباط/ 7. تیپ‌های قدرتمند Empowerment BrigadeS) و 8. بطلیون محمد الفتح می‌شود.
63- آین آمار تا تاریخ 27/8/2014 است و منبع آن سایت UNHCR می‌باشد.
64- منبع اصلی این قسمت‌ها، سایت IRAQ BODY COUNT است.

منبع مقاله :
به کوشش مهدی فرمانیان؛ (1393) ، مجموعه مقالات کنگره جهانی «جریان‌های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام»، قم: دارالإعلام لمدرسة اهل بیت (علیهم السلام) ، چاپ اول.