چکیده:

سرزمین کوهستانی استان ایلام از قرون اولیه اسلامی پذیرای امام زادگانی بود که از ظلم و جور دستگاه خلافت به دامن آن پناه برده و یا برای اشاعه دین به این دیار آمده بودند. بر این اساس تعداد 67 بقعه و مکان مذهبی در این استان وجود دارد که تعداد 11 مورد از آنها در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. بررسی های انجام شده بر اساس مستندات تاریخی نشان می دهد که تاکنون فقط شجره نامه 12 بقعه مذهبی این استان به اثبات رسیده و دارای سند معتبر می باشد و 55 بقعه مذهبی استان فاقد شجره نامه معتبر می باشند. با توجه به اینکه در سراسر این استان کوچک (از نظر وسعت) بقعه مذهبی وجود دارد، لذا این بقاع متبرکه تأثیر فرهنگی و اجتماعی فراوانی در بین مردم ایجاد نموده است و مردم شیعه مذهب استان نیز در عمل این موضوع را پذیرفته اند، چون در هنگام مشکلات و گرفتاری ها به مکان های مذهبی پناه برده و حتی کراماتی نیز از آنها نقل کرده اند و قبور شهدا و مومنین را در جوار این اماکن مذهبی قرار داده اند. از نظر معماری نیز می توان گفت که این بقاع متبرکه در دوره های مختلف و به سبک های متفاوت از یکدیگر ساخته شده و تقریباً آثار قدیمی این اماکن از بین رفته و بسیاری از این بقاع بازسازی شده اند و هیأت‌های امناء در بیشتر بقاع متبرکه استان فعالیت می نمایند.
بنابراین هدف از این مقاله بررسی وتبیین بقاع متبرکه استان ایلام ونقش فرهنگی – اجتماعی آنها می باشد که با روش توصیفی – تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه ای نگاشته شده است.
کلیدواژه ها: بقاع، فرهنگ، ایلام، امامزاده، زیارت

مقدمه

استان ایلام در جنوب غربی کشور ایران بین 45 درجه و 24 دقیقه تا 48 درجه و 10 دقیقه طول شرقی از نصف النهار مبدأ و 31 درجه و 58 دقیقه تا 34 درجه و 15 دقیقه عرض شمالی از خط استوا در محدوده ی ارتفاعات زاگرس و حاشیه ی غربی این دیواره ی عظیم واقع شده است. مساحت استان 20 هزار و 150 کیلومتر مربع است که از شمال با استان کرمانشاه، از جنوب با استان خوزستان و کشور عراق، از مشرق با استان لرستان و از سمت غرب به طول 425 کیلومتر با کشور عراق مرز مشترک دارد. پدیده های جغرافیایی شاخص چون رودخانه¬ی سیمره و کبیرکوه، معابر بسیار زیبا و مصفای کوهستانی، پوشش جنگلی و به ویژه تنوع اقلیمی در فصول مختلف شرایط طبیعی کم نظیری را در این بخش از زاگرس فراهم نموده است. این موقعیت موجب شده که از دوران باستان تاکنون ایلام در مسیر ارتباطی ساکنان شرقی فلات ایران یا سرزمین های غربی قرار گیرد.
مسأله تقدس و احترام به بزرگان دین از گذشته‌ی بسیار دور در بین مردم رایج بوده و ریشه در اعتقادات دینی و مذهبی و باورهای مردم دارد. دین مبین اسلام به عنوان کامل ترین دین الهی، همواره به پیروان خود سفارش می کند تا باورها و اعتقادات دینی خود را مستحکم نمایند. لذا از زمانی که دین اسلام ظهور کرد مسأله احترام به باورهای دینی جایگاه خاصی پیدا کرد. مردم ایران نیز از پیروان دین مبین اسلام و مذهب تشیع بودند و همواره مأمن امنی برای امام زادگان و مبلغین دین محسوب می شدند. بنابراین بعد از اینکه دستگاه خلافت، علویان را تحت تعقیب قرار داد بسیاری از آنها به ایران کوچ کردند و گروهی دیگر به خصوص فرزندان و نوادگان امام موسی کاظم (ع) برای دیدار با امام رضا (ع) عازم سرزمین توس شدند و چون نیروهای خیلفه عباسی از حرکت آنها ممانعت به عمل آوردند به ناچار در مناطق مختلف ایران پراکنده شدند و به تبلیغ دین اسلام و مذهب تشیع پرداختند. استان ایلام نیز افتخار پذیرش تعدادی از امام زادگان را در کارنامه خود دارد و میزبان شایسته‌ ای برای آنان بوده و بعد از شهادت یا رحلت این بزرگان نسبت به احداث بارگاه اقدام نموده است. مردم استان ایلام، احترام ویژه ای برای این اماکن مذهبی قائل بوده و نذورات خود را به صندوق این اماکن هدیه می کنند و با اعتقاد راسخ خود و با وقف زمین باعث گسترش بقاع متبرکه شده اند.
وجود این اماکن مذهبی در استان ایلام از نظر فرهنگی و اجتماعی تأثیر زیادی در بین مردم داشته و نقش مهمی در اشاعه توریسم مذهبی و گردشگری و توسعه شهرها و روستاهای اطراف امامزاده ها دارد. در این مقاله تعداد 12 بقعه که دارای شجرنامه معتبر می باشند به تفصیل معرفی شده و تعداد 55 بقعه که تا کنون شجره نامه معتبری برای آنها به دست نیامده، فقط اسامی و آدرس مکانی آنها، ذکر شده است.
هدف این مقاله بررسی سوابق تاریخی همه‌ی مکان های مذهبی استان ایلام و تأثیر عمیق اجتماعی و فرهنگی آنها در میان مردم می باشد.

نگاهی به تأثیرات فرهنگی زیارتگاه ها و بقاع متبرکه

فرهنگ مفهوم عامی است شامل دین و اعتقادات، اخلاقیات، ارزشها، آداب و رسوم و هرگونه توانایی و عادتی که آدمی به عنوان عضو جامعه به دست می آورد. یکی از عوامل گسترش ارزش ها و تقویت اعتقادات و فرهنگ مردم ،زیارتگاه ها و ارتباط قلبی مردم با امامزادگان است، بخصوص با مشاهده ی کراماتی از بعضی از صاحبان این مزارها ؛ به عنوان مثال کراماتی از امامزاده علی صالح که بین مردم رواج و شیوع دارد و بسیاری از مردم معتقدند که با توسل و استشفاع از این امامزاده، بسیاری از مشکلات آنها حلّ می شود. این امور باعث تقویت فرهنگ و اعتقادات مردم می گردد. امامزاده ها و بقاع، مجموعه میراث گرانبهایی را تشکیل می دهند که در نظرمردم مسلمان و بخصوص با گرایش تشیع ،اهمیت بسزایی دارند. علاوه بر این تأثیرات روحی، این بقاع متبرکه جاذبه های گردشگری نیز دارند؛ برای نمونه، بقعه‌ی امامزاده علی صالح که در مسیر زائران عتبات عالیات قراردارد، نقش عمده ای در گسترش فرهنگ و دانش مردم مناطق مختلف ایفا می کند. مراکز جمعیتی که در مسیر کاروان ها و مسافران و رهگذران قرار دارند، تحت تأثیر فرهنگ اجتماعی آنان قرار می گیرند. این مساله را می توان در بیشتر مکان ها و شهرهای مسیر کاروان ها، سیاحان و جهانگردان ملاحظه نمود.

اهمیت گردشگری مذهبی

باورهای مذهبی از جمله عمیق ترین احساسات هستند. در بسیاری از کشورها باورهای مذهبی قوی ترین عوامل موثر در رویارویی مردم با زندگی را تشکیل می دهند. زیارت بخش مهمی از فعالیت های مربوط به گردشگری مذهبی را در بر می گیرد. اگر نگاهی به آیه 156 سوره بقره بیندازیم، در می یابیم که در فرهنگ اسلامی هدف اصلی از خلقت، رشد و ارتقای معنوی است؛ از این رو یکی از راه های تقویت معنویت و ایجاد ارتباط با معبود،‌ زیارت است. انسان وقتی به معنای عمیق زیارت نامه ها توجه کند و با عشق و علاقه به زیارت بپردازد، احساس می کند از طریق مکانی که مشغول زیارت است، به معبود خود نزدیک تر شده است. بسیاری از اوقات، مسیر زیارت همراه با عشق و از خودگذشتگی است. زیارت پیوند قلبی است نه محاسبه عقلی، لذا عمق و تأثیرگذاری آن نسبت به امور مادی به مراتب بیشتر است. آنچه زائر را به پیمودن راه ها و طی مسافت ها و تحمل رنج و سفر و استقبال از خوف و خطر وا می دارد، کشش درونی و علاقه قلبی اوست و هرجا که عشق بیاید، خستگی رخت بر می بندد. گردشگری وسیله ای است که افراد را با مذاهب و فرهنگ های متفاوت به یکدیگر پیوند می دهد و به آن ها کمک می کند تا همدیگر را با وجود تنش های سیاسی و اجتماعی، بهتر درک کنند. از نظر سازمان جهانی جهانگردی، مذهب به عنوان یکی از اصلی ترین انگیزه های سفر شناخته شده است. این موضوع فرصت مهمی است که باید اهمیت گردشگری مذهبی و به طور کلی توسعه گردشگری مورد توجه قرار گیرد.

نقش توریسم مذهبی در توسعه گردشگری استان ایلام

توریسم مذهبی با خصوصیات و شاخصه های مهم خود یکی از مهم ترین شاخه های توریسم به حساب آمده که امروزه نقش مهمی در توسعه خصوصاً از جنبه فرهنگی دارد و می توان با برنامه ریزی و ایجاد زیرساخت ها در کنار اماکن مقدسه، از این مهم بهره کافی را برد. توجه به این امر هم از بعد مسائل جهانگردی و هم به لحاظ تأکید بر مفاهیم مذهبی و رعایت احترام متقابل می تواند راهگشای توسعه گردشگری باشد. چرا که حرکت در جهت جذب جهانگرد مذهبی نخست نیازمند درک مفاهیم و اصول مذاهب و احترام به آن ها و سپس تلاش در جهت تسهیل ارائه خدمات به زائرین این اماکن مقدسه می باشد. این امر هم از نظر جنبه های اقتصادی جذب جهانگرد و هم از لحاظ اثرات تبلیغی و بازتاب گسترده بین المللی می تواند نتایج بسیار مثبتی برای کشور میزبان در بر داشته باشد. جهانگردی از دیدگاه فرهنگی دارای قدمت بسیاری است، ولی از زاویه اقتصادی پدیده ای نسبتاً جدید در مبادلات بین المللی است. این پدیده از چنان سرعت و کیفیتی برخوردار بوده که در مدتی بسیار کوتاه توانسته ارقام بزرگی از مبادلات جهانی را به خود اختصاص دهد.

مهم ترین جاذبه‌های مذهبی استان ایلام

استان همیشه سرسبز ایلام که از آن به عنوان عروس زاگرس نام برده می شود، با وسعتی حدود 19086 کیلومتر مربع و موقعیت منحصر به فرد و استراتژیکی خود در غرب کشور و همسایگی با کشور عراق (دارا بودن بیشترین طول مرز 425 کیلومتر) که به عنوان دروازه عتبات شناخته شده است و به عنوان بخش مهمی از تمدن های ایلام باستان، هخامنشی، ساسانی و اسلام و داشتن بیش از یک هزار اثر و ابنیه تاریخی و به عنوان یکی از استان های مهم کشور از نظر وجود جاذبه های گردشگری محسوب می گردد. این استان در گستره خود نه تنها دارای منابع و جاذبه های طبیعی، تاریخی است، بلکه دارای جاذبه مذهبی بی شماری نیز می باشد. این اماکن محل دفن نوادگان و امامزادگان دینی و یا مساجد و تکایا بوده و جایگاه خاص و ویژه ای در بین مردم استان دارند و هرساله پذیرای خیل عظیم مشتاقان و دوستداران اهل بیت (ع) هستند. در استان ایلام 11 بقعه متبرکه به عنوان آرامگاه های امام زادگان در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

امامزاده علی صالح (ع)، قطب فرهنگی

یکی از دلایل مهم در ساخت امامزاده ها، افکار شیعی است که کانون اصلی آن ایران بوده است. مردم ایران باتوجه به سابقه طولانی در فرهنگ و تمدن، به روح اسلام توجه ویژه ای داشته اند و ارادتشان نسبت به خاندان رسالت بسیار پایدار بوده است. به همین دلیل تشیع با فرهنگ ایرانی پیوند خورد، چرا که خاندان پیامبر، مجری عدالت و مساوات بدون تعصب بودند. نفوذ شیعه آن چنان قوی بود که شاخص های مقدس آن (بقاع متبرکه) حتی از جانب حاکمان اهل سنت نیز محترم شمرده می شد. باتوجه به علاقه شیعیان به دفن شدن در کنار این مزارها، روزبه روز بر اهمیت و توسعه آن ها افزوده شده است. و خیلی زود این اماکن متبرکه،‌ به عنوان نماد تمایلات سیاسی و مذهبی شیعیان کاربرد یافت. بنابراین هدایای فراوانی به شکل نذورات نقدی، املاک و موقوفات به متولیات این بقاع واگذار و افزایش جمعیت نیز منجر به افزایش تعداد زائرانی که به زیارت امامزاده ها می رفتند، شد. این فزونی، تأثیر مستقیمی بر زیارتگاه ها داشت و نقش عمده ای در زندگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی جامعه ایفا کرد. اصولاً بقاع متبرکه به گونه ای متفاوت از نقاط دیگر بافت شهری طراحی شده اند. امروزه در اغلب شهرها و روستاها، بقعه ای که نمایانگر مزار شیعه ای علوی است به چشم می خورد. این امر با فلسفه وجودی آن ها به عنوان یک بنا یا یک مجموعه مذهبی مطابقت دارد. از جنبه فرهنگی، مقابر، نقش حساسی را در حفظ و انتقال باورها و آیین های اسلامی دارند، ضمن آنکه به عنوان یک بنای تاریخی، بازگو کننده گوشه ای از تاریخ شکل گیری آن نیز هستند. افزون بر آن، نقش آن ها در ایجاد و شکل گیری مراکز فرهنگی، اقتصادی و حتی بافت شهری و روستایی به طور کامل مشهود است. اماکن متبرکه کانونی برای حفظ ارزشهای اسلام ناب محمدی (ع) است. اماکن متبرکه بهترین مکان برای تزکیه نفس و روح انسان می باشد و بهترین کانونی که می تواند درحفظ ارزش های اسلام ناب محمدی (ص) و نظام مقدس جمهوری اسلامی عمل کند،‌ اماکن متبرکه و مساجد هستند. امامزاده محلی است که فرهنگ عامه در آن پرورش یافته و شکل می گیرد. زمینه مساعدی است برای زنده نگه داشتن باورهای عامه مردم که دیرتر از مکان های دیگر، دستخوش فراموشی و تحول می گردد. و به همین دلیل است که برای بقعه علاوه بر ارزش مذهبی، ارزش فرهنگی نیز باید قائل شد. انسان با حضور و توسل جستن در این اماکن متبرکه به آرامشی می رسد که می تواند با یگانه معبود جهان هستی خود راز و نیاز کند. باید اسباب سفر به اماکن متبرکه به منظور دیدار حضرت دوست و حضور گسترده ارادتمندان و عاشقان ائمه معصومین (ص) و امام زادگان (ع) فراهم شود. و از توجه مقامات عالی کشوری و استانی نیز برخوردار باشد تا با شناسایی این مکان و اعمال شیوه های مدیریتی نوین و جذب تسهیلات مادی و معنوی به حفظ جایگاه این مکان کمک گردد.
نشر معارف اسلامی و آموزه های دینی از جمله رسالت های اصلی نظام اسلامی است که در همین راستا بارگاه امامزاده علی صالح (ع) ظرفیت مطلوبی را در این زمینه دارد که توجه به این مسئله و برنامه ریزی در راستای افزایش آگاهی دینی زائران در دستور کار قرار گیرد. ماه رمضان، محرم، جشن های نیمه شعبان، ماه رجب و سایر اعیاد و ایام سوگواری بیشترین زمان حضور گردشگران را به خود اختصاص می دهند که باید سعی شود با تلفیق جاذبه های گردشگری و معنویت حاکم بر این ایام به تدوین برنامه هایی پرداخت که زمینه حضور طولانی گردشگران را در این اماکن فراهم کند. نبود امکانات و تسهیلات، کارشناس ویژه در این بخش، ارائه امکانات و خدمات زیربنایی همچون زائرسرا، مانع اقدام شایسته ای در این حوزه شده است و نتوانسته ایم امکانات مشابهی که استان های دیگر به گردشگران خود می دهند را برای گردشگران استان تأمین کنیم که همه این عوامل توسعه گردشگری مذهبی را با چالش روبه رو کرده است.

امامزاده علی صالح (ع) و کاروان های راهیان نور

«راهیان نور»، این اصطلاح و مفهوم بسیار زیبا و ماندگار از سال 1377 به طور عمومی در سطح جامعه مطرح شد. هرچند کاروان های اعزامی برای بازدید مناطق عملیاتی عناوین دیگری را برای خود برگزیده بودند «راهیان سرزمین عشق»،‌ «راهیان سرزمین نور»، «کاروان زیارتی کربلای ایران» ولی اطلاق عمومی «راهیان نور» جلوه و ماندگاری خاصی پیدا کرد. حضور گسترده مردم در ایام نوروز که ارقام میلیونی را برای بازدیدکنندگان نشان می داد، ‌موجب گردید تا در سال 1381 با تشکیل یک کمیسیون عالی مرکب از نمایندگان ارتش، سپاه، ستاد کل و وزارتخانه ها و نهادهای ذیربط در بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس، و با سازماندهی کمیته های گوناگون برای «راهیان نور» سیاست گذاری و تعیین خطی مشی کلی در زمینه های مختلف به عمل آید. بازدید از مناطق عملیاتی در قالب کاروان های راهیان نور در طول سال به صورت محدود و پراکنده در اسفند و فروردین ماه هر سال به صورت وسیع و گسترده در مناطق جنوب و غرب کشور اجرا می گردد و طی آخرین آمار در سال 1387 بیش از دو میلیون نفر از مناطق عملیاتی کشور بازدید کردند.

امام زادگانی که دارای شجره نامه مستند و معتبر می باشند:

امامزاده سید صلاح الدین محمد (ع) :

این امامزاده در بخش مرکزی شهرستان 35000 نفری آبدانان واقع شده است و مساحت آن 500 مترمربع می باشد و ساخت بنای اصلی آن در قرون 7 یا 8 هجری در زمان سلجوقیان بوده و بنای جدید آن در سال 1372 واقع شده است. بنای امامزاده سیدصلاح الدین محمد بر نقشه مستطیل شکل ساخته شده است و دارای گنبد دوپوش با گنبد مفرّش (ارچین) بیرونی و گنبد نیم کروی داخلی است. بدنه بنا از دو قسمت، بدنه قدیمی و الحاقات جدید تشکیل شده است. بدنه قدیمی شامل دو قسمت اتاق ورودی و اتاق مقبره (گنبدخانه) می باشد. قسمت الحاقی نیز شامل یک شبستان که سه طرف بنا را در قسمت های غربی، شرقی و جنوبی احاطه کرده است و همچنین دو اتاق در گوشه های شمال شرقی و شمال غربی بنا و یک ایوان ورودی با دو رواق در طرفین آن در ضلع شمالی بنا است. جهت قبله در این بنا 15 درجه به طرف جنوب غرب است (مرادی، 1380: 29).
هیأت امناء این امامزاده فعالیت های فرهنگی و عمرانی خوبی از قبیل برگزاری مراسم‌های مذهبی و دیوارکشی محوطه اطراف امامزاده وتسطیع قبرستان و… انجام داده است و 125 شهید در جوار این امامزاده مدفون آرمیده‌اند. زائرین امامزاده عموماً از استان‌های ایلام، لرستان، و خوزستان می باشند تراکم زائرین در ایام تعطیلات و فصل بهار (خصوصاً ایام عید) است. مردم آبدانان اعتقادی بس عمیق نسبت به ایشان وجود دارد و این اعتقاد از زمانهای قدیم یعنی از زمانی که امامزاده سید صلاح الدین در این منطقه سکنی داشته¬اند وجود داشته و بزرگان این اعتقاد را نسل به نسل به فرزندان خود منقل کرده اند؛ اگر در بین اهالی مشکلی اجتماعی همچون دعواهای خانوادگی و قبیله¬ای پیش بیاید به خاطر وجود ایشان کوتاه می¬آیند و بدین سان کدورت و دشمنی تبدیل به محبت و برادری می¬¬شود. از اعتقادات دیگر مردم منطقه استمداد از ایشان در هنگام بروز مشکلات است و با نوای”یا صلاح الدین” ایشان را صدا می¬کنند. اگر در بین آنان مریضی لاعلاج و یا مشکلی بزرگ و غیر قابل حل وجود داشته باشد همدیگر را به سمت امامزاده سوق می¬دهند یا خود به ایشان پناهنده می¬شوند، کوچکترین مشکل زندگیشان را به ایشان عرض کرده و متوسل می¬شوند تا مشکلات آنها حل شود. در شهرستان آبدانان سادات معظم زیادی ساکن هستند که امامزاده در دینداری و دینمداری آنان سهم بسزایی داشته است، هستند کسانی که به خاطر ارتباط با امامزاده مقید به آداب شریعت هستند، وجود مراسمات مذهبی خاص در امامزاده موجب ارتقاء بعد دینی و معرفتی مردم منطقه شده است، تراکم زیاد زوار ایشان نشان از ارتباط عمیق روحانی مردم با ایشان و در مرتبه بعد با خدای متعال است، بنابراین به یقین وجود با برکت ایشان در بعد معرفتی و دین¬منشی مردم آبدانان نقش بسزایی داشته است، نکته قابل توجه دیگر اینکه؛ همانند مناطق دیگر وجود جناب صلاح¬الدین باعث رواج مکتب تشیع و آشنایی آنان با معارف اهل بیت شده است، مردم این خطه به اهل بیت عصمت وطهارت ارادت خاص دارند. در ساختمان امامزاده جایی مستقل برای برگزاری مراسم وجود ندارد، تنها از محیط داخلی ساختمان امامزاده استفاده می¬شود. در کتاب «بغیه العائرض اولاد امام محمدباقر (ع)» نوشته ی عالم نساب سیدحسین حسینی الزرباطی که تألیفاتی در تاریخ و انساب دارد، سیدصلاح الدین محمد (ع) را از نوادگان امام محمدباقر (ع) معرفی نموده است. امامزاده سیدصلاح الدین محمد (ع) از اعقاب و اولاد سیدابراهیم (سوراهم) بن امام محمد باقر (ع) است که شجره ایشان چنین بیان شده است: «روضه الشریفه السید صلاح الدین محمد بن السید ناصر بن السید المهدی بن السید الهادی بن السید الغلام بن السید عیسی بن السید یعقوب بن السید ابراهیم الامام الباقر (ع)».
برای بنای فوق باید یک ساخت برای بنای قدیمی و دیگری برای الحاقات جدید در نظر گرفت. این بنا در سال های 73-1372 هـ.ش از ظرف مدیریت اوقاف و امور خیریه استان ایلام مورد مرمت قرار گرفت و یک بنای الحاقی به وسعت حدود 450 مترمربع از چهار طرف به بنای قدیمی الحاق شده است. این بنای الحاقی شامل یک شبستان، دو اتاق و ایوان ورودی می باشد.
براساس اعتقادات و باورهای مردم این امامزاده دارای کراماتی و عنایاتی است که آقای علیمراد محمدی در کتابی با عنوان «کرامات سیدصلاح الدین محمد (ع)» از زبان مردم جمع آوری کرده است، کراماتی مانند: نجات دادن از دست سارقان، شفای مریض، رویای صادقانه، نجات از مرگ حتمی و … ذکر شده است (محمدی، 1383 : 46).

امامزاده پیرمحمد علیه السلام:

این امامزاده نیز در شهرستان آبدانان و در روستای جابر واقع شده و شجره نامه ایشان به این شرح است : «پیرمحمدشاه ابن پیرمحمد ابن پیرحیدر ابن بابا ابراهیم ابن بابا داود ابن بابا ابراهیم ابن بابا جابر انصاری». این بقعه در پنج کیلومتری جنوب شرقی شهر آبدانان و در حد فاصل روستاهای «پشت قلعه» و «انصار» واقع شده است، و در محل به (باوپیرممه) یا بابا پیرمحمد معروف است. بنای باباپیرمحمد فاقد کتیبه تاریخی و نام بانی می باشد. اهالی روستای انصار که در جنوب این بنا سکونت دارند، خود را از نوادگان باباپیرمحمد می دانند و در این رابطه شجره نامه ای در دست دارند و از طریق آن خود را به جابر انصاری صحابه‌ی مشهور پیامبر (ص) منسوب می کنند. شجره نامه مذکور بر روی کاغذی که به پارچه ای چسبانده شده نوشته شده است (مرادی، 1380: 56). مساحت این بقعه 124 متر مربع می باشد و با توجه به اینکه ساختمان مذکور به وسیله میراث فرهنگی ثبت ملی شده است، اجازه هر گونه فعالیت عمرانی را در آن مکان مذهبی به وسیله هیأت امناء و اهالی سلب کرده است و چون فضای آن فقط گنجایش 20 نفر را داراست در عمل نمی توان فعالیت فرهنگی مهمی در آن انجام داد.
بنای بابا پیرمحمد بر نقشه مستطیلی شکل ساخته شده و دارای دو پوش با گنبد رُک و دوازده ضلعی بیرونی و گنبد نیم کروی داخلی است. داخل دیوارهای ساختمان 8گنبد وجود دارد و داخل هر گنبد گنبدی کوچکتر قرار گرفته است که نمای زیبا به ساختمان داده است. در داخل اتاق مقبره، ضریح به گونه‌ی معمولی وجود ندارد و به جای آن بر فراز قبر اتاقکی گنبد دار ساخته شده است. مصالحی چون گچ،‌ آجر، چوب و سنگ در ساخت آن به کار رفته است. درب ورودی امام¬زاده شرقی است.
تعداد شهدای مدفون در جوار امامزاده 13شهید والامقام و جمعیت روستای امامزاده 1800 نفر است. زائرین امامزاده از مناطق زرین¬آباد، دهلران، دره¬شهر و آبدانان هستند و بیشتر در ایام عید و پنجشنبه ها به زیارت می آیند.
اعتقادات و باورهای مردم نسبت به امامزاده:مردم منطقه اعتقاد بس عجیب و عمیقی نسبت به امام¬زاده پیرمحمدشاه دارند؛ از دلایل عمیق بودن این اعتقاد؛ حضور جناب پیرمحمدشاه در محضر امام رضا(ع) است و دیگر اینکه مردم روستا ایشان ¬را به عنوان جدشان قبول دارند،‌ از جناب پیرمحمدشاه به بزرگی و عظمت یاد می¬کنند و کرامات ایشان ورد زبان عام و خاص است. نکته دیگر اینکه مردم روستا به خاطر این قرب نسبی با جناب پیرمحمدشاه در نزد مردم دیگر مناطق دارای مقام ومنزلت هستند. در ذیل نمونه هایی از آداب و رسوم مردم روستای امام¬زاده پیرمحمدشاه بیان می شود:
کسی که حاجت او برآورده شده پیاده به زیارت ایشان می¬آید، عروس را برای خوشبختی در زندگی خدمت امام¬زاده می-برند، اموات را قبل از تدفین به خدمت جناب پیرمحمدشاه می برند و مردم از امام¬زاده تعبیر به مشکل¬گشا می¬کنند؛ زیرا در پستی و بلندی¬های زندگی ملجا و پناهگاه مردم بوده است.
به طور کلی در مورد این بقعه می توان گفت: شجره نامه موجود که به تاریخ 720 هجری می باشد، این مرقد را به بابا پیرمحمد از نوادگان جابرانصاری صحابی مشهور رسول خدا (ص) نسبت می دهند بنای فوق بر نقشه ی مستطیل شکل ساخته شده و در داخل و بیرون طاقنماهای نسبتاً عمیقی دارد. بنا در داخل از دو قسمت اتاق ورودی و اتاق مقبره تشکیل شده و دارای گنبد دوپوش با گنبد نیم کروی داخل و گنبد 125 ضلع بیرونی است. یکی از نوآوری های آرامگاه های ایران در سده های پنجم و ششم هجری استفاده از پیش طاق یا همان اتاق ورودی است (اتینگهاوزن و گرابر، 1378: 384).

ابراهیم قتال (ع)

در جاده مهران- دهلران منطقه ای به نام «نصریان» قرار دارد، بقعه ابراهیم قتال در این منطقه در نزدیکی آبادی بیشه دراز به فاصله حدود 10 کیلومتر در جاده فرعی از مسیر مهران به دهلران واقع است، فاصله ی این امامزاده تا شهر دهلران حدود 45 کیلومتر است. این امامزاده در سمت چپ جاده و نزدیک به مرز عراق قرار دارد. اطراف بقعه را قبرستانی احاطه کرده است که بیشترین قبرهایش به سادات منطقه اختصاص دارد. این امامزاده دارای شجره نامه ای به خط عربی می باشد که ایشان در بین مردم منطقه به ابراهیم قتال و به زبان عربی در کشور عراق به ابراهیم چتال معروف است. کتیبه تاریخی درباره نسب شناسی ابراهیم قتال وجود ندارد. بر طبق شجره نامه ای که در دست است وی از نوادگان محمد حنفی می باشد. اما عده ای او را از نوادگان موسی بن جعفر (ع) دانسته و نام او را ابراهیم بن احمد بن جعفر می دانند. گروهی ایشان را از فرزندان امام محمد باقر (ع) و گروه سومی وی را فرزند مالک اشتر دانسته اند. درباره وی گفته اند: در عراق زخمی شده و با بدن مجروح وارد خاک ایران می شود شبی در منصورآباد (مهران فعلی)را سپری می کند و فردایش برای بازگشت به بصره وارد منطقه نصریان شده و در آنجا شهید می شود (علوی، 1386: 71).
جدّ پدریش حضرت امیر المؤمنین علی بن ابی طالب (ع) و جد مادریش حضرت امام سجاد علی بن الحسین (ع) هستند. در شجره نامه نسب ابراهیم قتال را چنین معرفی می کند: ابراهیم قتال بن سید ابوزید بن سید احمد ابوطاهر بن سید محمد عوید بن سید علی بن سید عبدالله رأس المذری بن سید جعفر الثانی بن سید عبدالله بن سید جعفرالاول بن ابی القاسم سید محمد مشهور الحنفیه بن اسدالله الغالب امیر المؤمنین علی بن ابی طالب. این شجره نامه از سوی مراجع نجف تأیید شده و متن شجره نامه در کتاب انساب ذکر شده است (عبیدلی،بی‌تا : 268).
مساحت این بقعه 342 مترمربع می باشد که از سال یا قرن ساخت بنای اصلی اخبار دقیقی در دست نیست ولی بنای جدید آن در سال 1372تا 1373 احداث شده است. گنبد اصلی بنا در پشت بام حدود 10 متر ارتفاع دارد که 60/3 متر آن را گردنه استوانه ای گنبد تشکیل می دهد. در قسمت بالای گردنه گنبد فاصله بین گردنه و گنبد یک کتیبه با آیاتی از قرآن به صورت کمربندی دور تا دور آن را در بر می گیرد. تمامی نمای بیرونی گنبد با کاشی هایی از نقوش، سیمی گل و بوته پوشیده شده است. هشت گنبدی که فاصله بالای شبستان را پوشش می دهند با ارتفاع حدود 5/1 متر از سطح پشت بام قرار دارند. در این بنا از مصالح امروزی مانند آجر، سنگ، گچ، کاشی، ماسه، سیمان و آهن استفاده شده است. هیأت امنای این امامزاده اقدامات عمرانی و فرهنگی زیادی مانند؛ احداث14 باب اتاق زائرسرا، ایجاد فضای سبز، سیمان کاری و سنگ کاری اطراف محوطه، پذیرایی از زائران و … انجام داده اند.
کراماتی از این امامزاده نقل شده است که در ذیل به یک مورد اشاره می شود:
بعد از جنگ ایران و عراق مرحوم سید علی علیزاده، خادم امامزاده ابراهیم قتال، بود؛ در آن زمان پایگاه ارتش کنترل ورودی به منطقه فرماندهی به نام استوار سلطانی داشت که این شخص محترم، اعتقاد و ارادت خاصی نسبت به اهل بیت عصمت و طهارت داشت و به زائرین امامزاده خدمت رسانی می کرد به طوری که شخصاً در نظافت محوطه امامزاده از کمک به زائرین دریغ نمی کرد تا اینکه آقای سلطانی نیت می کند که یک شب در امامزاده بخوابد، یک روز بعد ظهر می آید و به برادرم می گوید امشب می آیم و داخل امامزاده می خوابم و بعد از رفتن ایشان مرحوم علیزاده خوابش می گیرد و در خواب می بیند سه نفر سید سوار از شرق به درب امامزاده می آیند که یک نفرشان به ایشان می گوید به استوار سلطانی بگو امشب حق خوابیدن اینجا را ندارد، غروب همان روز استوار سلطانی می آید و به برادرم می گوید آمده‌ام که امشب در صحن امامزاده بخوابم برادرم خوابش را به او می گوید، استوار سلطانی ناراحت شده و رو به امامزاده می کند و می گوید من که خدمت گذار شما هستم چه خطایی از من سر زده است که حق خوابیدن داخل صحن را ندارم و با ناراحتی به سمت پایگاه می رود، همان شب منافقین در اول شهر دهلران دو نفر شخصی و چند نفر نظامی را به شهادت را رساندند و روز بعد منافقین در رودخانه میمه به دست سربازان اسلام به هلاکت رسیدند. فردای همان روز استوار سلطانی به امامزاده برگشت در و حالی که به خاک امامزاده بوسه می زد می گفت: دیشب فرمانده تیپ ساعت چهار صبح وارد پایگاه شد و اگر من در پایگاه نبودم فرمانده تیپ مرا به جرم همدستی با منافقین به اعدام محکوم می کرد و این شد که سلطانی اعتقادش به امامزاده دو چندان شد و بابت این کرامت خدا را شکر کرد.
تعداد 3 شهید در جوار این امامزاده مدفون شده است و زائرین از اکثر نقاط استان ایلام و مخصوصاً از دهلران و مهران و ملکشاهی و از استان خوزستان در ایام تعطیلات مخصوصاً عید نوروز برای زیارت می آیند. در تابستان به علت گرمای منطقه تعداد زائرین کمتر است.

امامزاده سیدابراهیم (ع)

امامزاده سید ابراهیم (ع) در زبان محلی آن منطقه معروف به “سوراهم” در 8 کیلومتری شهر پهله زرین آباد و جنوب شرقی روستای بردی از توابع شهرستان دهلران واقع شده است و شجره نامه ایشان به این شرح است؛ ابراهیم فرزند امام محمد باقر فرزند امام علی زین العابدین فرزند امام حسین فرزند امام علی فرزند ابو طالب (ع). مادر او ام حکیم دختر اسد پسر مغیره پسر اخنس پسر شریف ثقفی است. مادر ام حکیم، ام زید دختر عبد الله فرزند عمر ابن خطاب است. ام حکیم مادر ابراهیم و برادرش عبید الله بوده و همسر دائم دوم امام باقر (ع) پس از ام فروه دختر قاسم فرزند محمد فرزند ابوبکر که مادر امام صادق و عبد الله (ع) بوده، می باشد.
سید ابراهیم فرزند امام محمدباقر (ع) است. در شرف روستای بردی، زرین آباد از توابع دهلران واقع است. به روی مزار این امامزاده بارگاهی بنا شده است که قدمت آن به دوران هلاکوخان مغول می رسد. این بنا دارای گنبد هرمی و نمایی با گره چینی و آجرچینی های زیبا است و در سالهای اخیر به سبک اولیه تعمیر، و بازسازی شده است. در جوار این امامزاده یکی از فرزندان ایشان و نیز خواهر سیده اش بی بی زینب مدفون هستند. فاصله این امامزاده تا پهله زرین آباد 7 کیلومتر است. بنا بر روی تپه ای ساخته شده و اطراف آن به وسیله قبرستانی احاطه شده است. رودخانه میمه از قسمت غرب و جنوب امامزاده عبور می کند. در حدود پنج کیلومتری شرق این امامزاده قلعه ای باستانی قرار دارد (افشار سیستانی، 1372: 237).
مساحت این مکان مذهبی 340 متر مربع می باشد و مساحت بنای امامزاده سید محمد یک اتاق 12 متری می باشد. بنای اصلی دارای قدمتی 700ساله است. قدیمی ‌ترین بنای استوار و بدون تخریب استان ایلام بنای امامزاده سیدابراهیم یکی از فرزندان امام محمدباقر است. در بنای امامزاده قبور “بی بی زینب” خواهر ایشان و “سیدمحمد” پسر امامزاده سید ابراهیم به صورت دو بخش مجزا در اتاق های کنار قرار دارند. سه امامزاده‌ای که از یک نسل در کنار هم آرمیده‌ اند.
این بنا با پلانی مربع شکل به مساحت 625 متر در منتهی الیه بخش جنوبی حیاط ساخته شده است. ورودی این بنا چون اکثر بناهای مذهبی روبه شمال است. ورودی گنبدخانه این بنا کوتاه است و به دلیل اینکه افراد به حالت احترام وارد گنبد خانه شوند این سبک معماری اجرا شده است. این نوع معماری، خاص اماکن مذهبی در دوره اسلامی است. تفاوت این بنا با سایر امامزاده‌ها در سطح استان ایلام و منطقه در این است که در ایوان ورودی تعداد سه اتاق کوچک یکی در بخش غربی و دو اتاقک دیگر در بخش شرقی آن قرار دارد. در یکی از اتاقک‌ها بخش شرقی مقبره “بی بی زینب” خواهر امامزاده سیدابراهیم قرار دارد. دو اتاقک دیگر جهت استفاده زائران و معتکفین در امامزاده تعبیه شده است.
از ویژگی های این بقعه، استفاده از طاق و تویزه برای پوشش اتاقها غیر از اتاق گنبد خانه است. استفاده از این نوع طاق در دوره ساسانی معمول بود و نمونه آن ایوان کرخه است. در دوره اسلامی این نوع طاق در دوره ایلخانی مرسوم گردید و در دوره تیموری ادامه داشت. بنابر گفته ویلبر «استفاده از این نوع طاق در دوره ایلخانی ترتیب منظم تاریخی ندارد، بلکه انعکاس تجربه ی عمده ای از بنّاهای با مهارت است» (ویلبر، 1346: 195).
با توجه به معماری، چگونگی ساخت و مواد فرهنگی به دست آمده از این قلعه و مقایسه آن با بناهای همگون و مطالعه شده‌ای چون تخت سلیمان آذربایجان ریال قلعه دختر فارس، محوطه تاریخی دره شهر و قلعه فیروزآباد کرمانشاه می‌توان گفت قلعه شاخ مربوط به دوران ساسانی و قرون اولیه اسلامی بوده با این تفاوت که این بنا از نظر وسعت بزرگتر است. نزدیکترین بنای محل سکونت به این بنای تاریخی مذهبی روستای “بردی” است که در یک کیلومتری غرب امامزاده قرار دارد. روستای “بردی” بزرگترین روستای بخش زرین آباد در شهرستان دهلران است.
هیأت امناء این امامزاده اقدام به جدول بندی میان محوطه قبرستان، ایجاد فضای سبز، برپایی جشن های اعیاد، برگزاری مراسم شهادت، کلاس قرآن، دعای کمیل و دعای توسل می نماید. تعداد شهدای مدفون در جوار امامزاده 90 شهید والامقام می باشد و زائرین امامزاده از اکثر شهرستان های ایلام و از استان های همجوار مثل خوزستان و لرستان می آیند. تراکم زائرین در ایام تعطیل و پنج شنبه و جمعه ها و مخصوصاً تعطیلات فروردین ماه است.

امامزاده سید ناصر الدین (ع)

بقعه سیدناصرالدین در 20 کیلومتری شمال غربی پهله (زرین آباد) و در روستای علی آباد بزرگ واقع شده است. این بقعه بر بالای تپه ای واقع شده است و قبرستانی اطراف آنرا احاطه کرده است. رودخانه «فرآورد» از داخل روستا و از قسمت شمال و غرب امامزاده عبور کرده و بعد از طی مسافتی کوتاه به رودخانه چنگوله می ریزد. اهالی روستای علی آباد (بزرگ و کوچک) از ساداتی هستند که خود را به امامزاده منسوب می کنند. امامزاده سید ناصرالدین از نوادگان امام موسی کاظم (ع) است. شجره نامه ایشان به شرح ذیل است: سید ناصرالدین (سیدناصر) بن سلطان سیدحسن بن محمدالمشعشع بن فلاح بن العلامه هبه الله بن ابی محمدحسن بن علم الدین مرتضی علی بن جلال الدین عبدالحمید نسابه بن العلامه شمس الدین فحار سنابه بن ابوجعفر معد بن فخار بن ابوالبدکات احمد بن ابی القاسم محمد بن ابی اتعنائم محمدبن ابی عبدالله الحسین شیتی بن محمد القشیر الحائری بن ابراهیم الضریر الکوافی المجاب بن محمد الصلاح العابدین الامام موسی الکاظم بن الامام جعفر الصادق بن الامام محمدبن الباقر بن الامام علی زین العابدین بن الامام ابی عبدالله الحسین بن اسدالله الغالب الامام علی بن ابیطالب (ع) من زوجه السیده الزهراء فاطمه الکبری نسبت السیدنا و مولانا ابوالقاسم محمد (ص).
طبق شجره نامه ای که در داخل امامزاده قرار دارد سید سرودین (در این شجره نامه سیدسرودین نوشته شده است، حال آنکه در محل به سیدناصرالدین معروف است) فرزند عبدالله بن امام موسی کاظم (ع) و دارای شش فرزند بوده است، فرزندان وی شامل سه فرزند پسر به نام های هادی، صادق و حامی و سه فرزند دختر به نام های فاطمه،‌ حبیبه و رقیه بوده است. باتوجه به شجره نامه مذکور سیدسرودین در این منطقه شهید و دفن شده است. در پایان این شجره نامه تاریخ 1122 و 1217 به چشم می خورد. این بقعه دارای بنای قدیمی بوده که در سال های اخیر تخریب و بنای نوسازی بجای آن احداث گردیده است امامزاده مذکور دارای احترام و منزلت خاصی در بین مردم استان می باشد (مرادی، 1380: 216).
بنای اصلی آن در زمان هلاکوخان مغول، تقریباً 680 سال پیش، از خشت و گل و گچ و سنگ و آهک ساخته شده بود که دور تا دور دیوارهای داخل صحن تصویرهای ذهنی ای از اجنه کشیده شده بود و طبق گفته ی افرادی که در قدیم آنجا بوده اند مردم وقتی می رفتند داخل صحن ترس تمام وجودشان را فرا می گرفت. مساحت داخل صحن امامزاده 225 متر مربع و مساحت کل این بنا از نمای بیرونی 305 متر مربع می باشد. بنای این امامزاده از آجر و مصالح امروزی ساخته شده است و دارای یک گنبد کاشی کاری شده و دو گلدسته ی طلایی رنگ است و نحوه ساخت این گلدسته ها به شکلی پلکانی تا نوکش ادامه پیدا کرده است.
برگزاری کلاس قرآن، ایجاد سفره نوروزی، برگزاری دعای توسل، کمیل، مراسمات مذهبی، دیوارکشی به طول 200 متر، تسطیح محوطه 5000 متر، ساخت سایه بان، سکوی چادر مسافرتی، احداث سویت فرهنگی، کاشی کاری گنبد و… از اقدامات هیأت امناء این مکان مذهبی است.
امامزاده سید ناصرالدین معروف است به جن سوار یعنی بر جن ها سوار می شده است و قدرت تسخیر جن را داشته است و افرادی را که جن زده و دارای مشکلات روحی و روانی باشند شفا می دهد. تعداد شهدای مدفون در جوار امامزاده 6 شهید می باشد که زایرین امامزاده از اکثر شهرستان های استان و سایر استان های همجوار مثل خوزستان و لرستان و کرمانشاه به زیارت می آیند. مردم اعتقاد شدیدی نسبت به امامزاده و کراماتش دارند و معتقد هستند که این امامزاده بیماران جن زده و روحی و روانی را شفا می‌دهد. در ادامه یک مورد از کرامات ایشان از زبان یکی از زوار بیان شده است: نزدیک به پنج سال بود که ازدواج کرده بودیم و خداوند فرزندی به ما عنایت نکرده بود. همسرم وصف کرامت و بزرگواری امامزاده سیدناصرالدین را شنیده بود . اصرار داشت که به پابوس امامزاده برویم و حاجتمان را از آقا بخواهیم. در تاریخ 12 اردیبهشت سال 1383 شب جمعه به خدمت آقا رسیدیم .رسم است کسانی که به نیت بچه به خدمت آقا می رسند یک تکه پارچه سبز را مانند گهواره به قسمت جامهری حرم می بندند و اگر چیزی در آن تکه پارچه بیفتد حاجت روا می شود. ما هم طبق آنچه که مرسوم بود یک تکه پارچه به نیت بچه دار شدن بستیم. همسرم آن شب موقع خواندن نماز مغرب از دیگر زائرانی که به زیارت آمده بودند دعوت کرد که بعد از شام برای خواندن دعای پرفیض کمیل به صحن امامزاده بیایند. دعای باشکوه و پر از معنویتی در حرم برگزار شد. بعد از تمام شدن دعا خوابم برد در خواب دیدم که عده ای خوابیده بودند و در آن میان خانمی بلند شد حدوداً 40 الی 45 ساله، عبای عربی بر سر داشت و همسرم را با اسم کوچک خطاب کرد و گفت: فلانی خواب دیده ام مرادت را گرفته ای و بچه دار می شوی. تمام کسانی که در مجلس بودند خوشحال شدند و من به یاد پارچه ای که به جامهری بسته بودم افتادم و به سراغ آن رفتم. دیدم که سه تکه چوب خیلی کوچک و یک شی سیاه که نمی دانم سنگ بود یا هر چیز دیگر در درون پارچه افتاده بود. با خودم گفتم که این نشان از این است که خداوند یا سه دختر به ما عنایت می¬کند و یک پسر و یا سه پسر و یک دختر و در همین احوالات بودم که با صدای اذان صبح از خواب بیدار شدم. پس از تجدید وضو نماز صبح خواندم مادرم خطاب به من گفت: برویم ببینیم که چیزی در پارچه افتاده یا نه من که خواب دیده بودم از ترس اینکه نکند در پارچه چیزی نیفتاده باشد و تعبیر خوابی که پیش خودم کرده بودم غلط از آب درآید، به مادرم گفتم بهتر است برویم صبحانه بخوریم و بعد می آییم وقتی که صبحانه خوردیم و برگشتیم اثری از پارچه ای که بسته بودیم نبود، الله اعلم احتمال دارد که چیزی درونش افتاده و زائران به عنوان تبرک آن را برده اند . در 24 بهمن همان سال خداوند فاطمه را به ما عنایت فرمود.

امامزاده سید حبیب (ع)

امامزاده سید حبیب علیه السلام واقع در شهرستان دهلران بخش مرکزی در 28 کیلومتری جاده دهلران به آبدانان بین مسیر قرار دارد. داخل صحن این بقعه یک شجره نامه ای روی بنر چاپ کرده اند که ایشان بعد از 33 نسل به حضرت امام موسی بن جعفر (ع) انتساب پیدا می کند.
مساحت این بقعه یک چهار دیواری 12 در 12 متر است که جمعاً مساحت داخلی آن به 144 متر مربع می رسد. و مساحت بیرونی بنا 175 متر مربع است. اطراف این بقعه بیابان است و هیچ بنایی در اطراف آن وجود ندارد. یک بنای مربع شکل که از آجر و مصالح امروزی ساخته شده است و یک درب و شش پنجره فلزی دارد. دو طرف درب ورودی دوستون استوانه ای با آجر که برای زیبا سازی نمای آن درست شده اند، قبر وجود دارد. قبر سید حبیب موسوی وسط این بنا قرار دارد که ارتفاع مقبره از کف صحن یک متر می باشد و روی این مقبره تعدادی سجاده بزرگ قرار دارد و تعدادی قرآن و ادعیه برای استفاده زائران روی این سجاده ها قرار داده شده است. داخل صحن امامزاده یک ستون فلزی قرار دارد که سقف بنا بر روی این ستون تکیه داده شده است و از وسط صحن با این ستون پرده ی سبز رنگ جهت جداسازی قسمت خواهران کشیده شده است. روی این ستون فلزی یک چراغ نفتی به همراه یک چوب بلند حدودً دومتر آویزان شده است که مردم پارچه سبز روی این چوب می بندند، جنب مقبره ضلع شرقی آن یک صندوق قرار دارد که وجوهات خود را به عنوان هدیه و نذر، در آن می ریزند.

امامزاده سیدحسن(معروف به سیدحسنی) (ع)

امامزاده سید حسنی (ع) واقع در شهرستان دهلران، بخش زرین آباد و روستای زراب قرار دارد که موقعیت آن روی تپه ای مرتفع کنار جاده ی پهله به میمه در فاصله 13 کیلومتری پهله زرین آباد است. این امامزاده طبق آنچه که در شجره سید فخر الدین (ع) نوشته شده بود فرزند سید فخر الدین می باشد. طبق گفته‌ی اهالی آن منطقه امامزاده سید فخرالدین به همراه فرزندش سید حسنی و سایر امامزاده هایی که در این مناطق دفن شده اند در قالب دو کاروان که یکی به سرپرستی سید حسن(ع) که قبرش در مهران است و کاروان دیگر به سرپرستی شاه چراغ که در شیراز است راهی ایران می شوند که به امام رضا (ع) بپیوندند. کاروان شاه چراغ به طرف شیراز می رود و کاروان سید حسن وارد این مناطق می شوند که دشمن به آن ها حمله می کند و یکی یکی آن ها را پس از تعقیب و گریز به شهادت می رساند و در همان جا توسط مردم دفن می شود و بارگاهی برایشان درست می کنند. مردم به همان اندازه که به پدر بزرگوارشان سید فخر الدین (ع) اعتقاد دارند به ایشان هم معتقدند .
بنای قبلی آن از گچ و سنگ و آهک ساخته شده بود. در سال 1391 ساخت بنای جدید آغاز شده که تا کنون پیشرفت 40 درصدی داشته است. مساحت بنای جدید در حال ساخت، 252 متر مربع است.

بقعه سید شایع بخات (ع)

بقعه سید شایع بخات (ع) واقع در شهرستان دهلران بخش موسیان روستای بره بیجه از توابع دهستان نهر عنبر است. این مکان مذهبی، شجره نامه ای دارد که داخل بقعه نصب شده است و نشان می دهد که نسبش به امام موسی بن جعفر (ع) می رسد.
بنای اصلی آن در سال 1350 ه.ق احداث شده که در زمان جنگ تحمیلی بر اثر بمباران تخریب و در سال 1374 توسط فرزندش و با کمک مردم بازسازی شد. مساحت بنای آن 35 متر مربع و روستای اطراف امامزاده خالی از سکنه است. چون این بقعه در مسیر دهلران به اهواز و در مسیر عبور کاروان راهیان نور قرار دارد از اکثر نقاط کشور زائرین به آن جا مراجعه می کنند و به علت وجود باغات نخل و کشاورزی در اطراف آن قابلیت این را دارد که بقعه ی زیبایی برایش بسازند و آن را به یک مکان زیارتی تفریحی تبدیل کنند.

امامزاده سید فخر الدین (ع)

امامزاده سید فخر الدین (ع) واقع در شهرستان دهلران، بخش زرین آباد و نزدیک روستای زراب از توابع بخش زرین آباد شهرستان دهلران و در مسیر جاده میمه به پهله زرین آباد قرار دارد و فاصله ی آن تا شهر میمه 22 کیلومتر است و در کنار جاده ارتباطی آسفالته زرین آباد به ایلام است که در بین دو شهر میمه و پهله قرار دارد. منطقه آن کوهستانی است و کوه های بلند دو طرف تنگه و گذر رودخانه میمه است. ضلع جنوبی بارگاه زیبایی خاصی به منطقه داده است و این جذابیت را برای مردم منطقه و استان فراهم کرده که روزهای بهاری و گرم تابستان را در آنجا به تفریح و زیارت بگذرانند. سرسبزی تنگه سیدفخرالدین و زیبایی اطراف آن و زلالی رودخانه میمه و درختان بلوط از تنگه باعث شده که این مکان زیارتی به یک مکان تفریح جالبی تبدیل شود که مردم علاوه بر زیارت روزهای خوب و شادابی در این طبیعت زیبا داشته باشند. ایام ضلع شمالی آن سرزمین صاف و پهناور گلستان است و در وسط این زمین صاف و همواره تپه ای نسبتاً مرتفع وجود دارد که از زندگی گذشته ی انسان ها حکایت می¬کند. فاصله بارگاه امامزاده سیدفخرالدین (ع) تا مرکز استان ایلام قریب 110 کیلومتر و از بارگاه تا شهر دهلران قریب 85 کیلومتر است (یاری و پولادگر، بی تا: 222).
در شجره نامه این امامزاده چنین آمده: «قال رسول الله صلی الله علیه و آله کل نسب و حسب ینقطع الاحسبی و نسبی و کلاهما لاینقطعان و متصلان الی یوم القیامه. اما بعد این نسب السلسله السادات الحکام و اولاد سید امام» یعنی جناب سیادت مآب سید کرم الله بن نجابت پناه سید آدینه بن سیادت پناه سید زینل بن سید نقدی بن جناب سید نوالدین ابن مرسوم سیدصفایی ابن جناب سیدرضایی ابن نجابت پناه با غروججاه سیدعزیز ابن سیدخدایی ابن جناب سیدفخری ابن سیادت پناه سیدمحمد ابن سیادت دستگاه سیدعباس ابن جناب سیدحسن ابن آقای با غروجاه سید حسن ابن نجابت مآب سید یعقوب ابن سید یونس ابن سید هاشم ابن سیادت پناه با احترام سید نظام ابن سید یوسف ابن سید خداداد ابن سید حمزه ابن حشمت دستگاه سید عبدالله ابن جلالت پناه سید فرج الله ابن سید عباس ابن سید اکبر ابن سید یعقوب ابن جنت آرامگاه سیدمهدی ابن سید نورالدین ابن جلالت دستگاه سید حسن ابن جناب مستطاب سیدفخرالدین بن الامام الهام امام موسی کاظم علیه السلام (همان: 224).
در سال 1371 ش با همیاری مردم و اداره ی اوقاف استان، بنای قدیمی امامزاده تخریب و بارگاه جدید آن ساخته شد و در سال 1382 ش ضریح مطهر امامزاده با همیاری مردم توسط هنرمندان اصفهانی ساخته و نصب شد. از سال ساخت این مکان مذهبی تاریخ دقیقی در دست نیست، ولی همین مقدار اطلاع داریم که بنای سابق آن از گچ و آهک و ساروج تشکیل شده بود. در سال 1383بنای آن توسط اوقاف استان تجدید بنا و ضریح آن نصب گردید. مساحت داخلی آن بقعه امامزاده 217 متر مربع می باشد و مساحت بیرونی بنا 315 متر مربع است.
تسطیح قبرستان، احداث پل ارتباطی روی کانال، برگزاری زیارت عاشورا، دعای توسل، دعای کمیل و برگزاری کلاس های قرآن از اقدامات عمرانی و فرهنگی هیأت امناء این بقعه است. تعداد شهدای مدفون در جوار امامزاده 8 شهید والامقام است و زائرین در تعطیلات و عید نوروز از استان‌های همجوار به زیارت این امامزاده می آیند.

امامزاده سید محمد عابد (ع)

امامزاده سید محمد عابد علیه السلام در 24 کیلومتری شهر ملکشاهی واقع در روستای گنبد پیر محمد واقع است. این امامزاده معروف است به پیر محمد و در زبان اهالی آن منطقه به پیرمامه معروف است.
این امامزاده دارای شجره نامه ای مکتوب دارد که روی پوست چرمی نازک با زمینه ی سفید که در اطرافش حواشی کشیده شده، می باشد. طبق آنچه که در شجره نوشته شده، سید محمد عابد (ع) فرزند بلا فصل موسی بن جعفر (ع) است ودر شجره نامه آدرس دقیق محل دفن این امامزاده چنین بیان شده: مقام مدفن آن جناب والا گهر در میان دو رودخانه در قریه ای از قرای ماسبذان و موضع از مواضع جبال الحلوان و متع است جانب قبله کوه پشم (اکنون به کوه پشمین معروف است) و جانب قطب کوه سرخ که موسوم است به بلیجان و درّه دره مورد و طرف شمال کوه زمزمیه و ملّه گیچ وکه در طرف چپ ملّه قلیانه و جبل ذئب الحمار پایین بیاید به دار الکیل الکان کبود (اکنون معروف است به دارکله) و در پایین طرف قبله رمله که موسوم است به صحرای محسن آب این املاک و اراضی مرقومه وقف مختصّ سادات مذکورین است(ناصری پور، 1383: 165). شجره نامه مذکور از سوی مراجع و آیات عظام : آیت الله طباطبایی، آیت الله حائری، آیت الله حسینی الموسوی، آیت الله احمد آل کاشف، آیت الله محمد حسین الغروی النائینی، سید احمد الموسوی، مطلب الاصفهانی نجفی، آیت الله حکیم و محمد الحسینی الیزدی تأیید شده است. شیخ مفید این امامزاده را اهل صلاح دانسته و شب ها وضو می ساخت و نماز می خواند (شیخ مفید، بی‌تا: 238).
تاریخ ساخت بنای قبلی آن به زمان قبل از صفویه توسط هلاکوخان مغول برمی گردد و بنای جدید آن بین سال های 1362 – 1364 به مساحت 440 متر مربع احداث شده است. این بقعه از یک چهار طاقی تشکیل شده که گنبدی درپوش بر روی آن قرار گرفته و شبستانی با 8 گنبد گوچکتر اطراف آن را احاطه کرده. این بنا دارای دو در ورودی است که یک درب در ضلع شرقی مخصوص ایام شلوغ است برای ورود و خروج خانم ¬ها و درب ورودی اصلی داخل ایوانی در ضلع شمالی قرار دارد که کاشی کاری شده و دعا و زیارت و آیه بر روی این کاشی ها نوشته شده است و در اطراف آن ایوان دو مناره بلند احداث شده است و قبر سید محمد عابد داخل ضریح مطهر زیر گنبد دوپوش و در وسط چهار طاقی قرار گرفته است. دیوار اصلی آن آجری و به صورت ایوان می باشد که در سال های 1362تا 1364 مورد احداث مجدد قرار گرفته است و اکنون گنبد امامزاده با کاشی های فیروزه ای توسط معمارانی از اصفهان کاشی کاری شده است و 8 گنبد کوچک داخل شبستان و گنبد بالاسر ضریح آینه کاری شده است.
اقدامات و فعالیت های عمرانی و فرهنگی هیأت امناء به این شرح است: تسطیح قبرستان اطراف امامزاده، ساخت درب ورودی محوطه حیاط و زائرسرای امامزاده، احداث اتاق مشاوره و خدام، راه اندازی و ساماندهی کتابخانه، تعمیر و مرمت اتاق های زائرسرا، تهیه ی آب سردکن، احداث ده چشمه سرویس بهداشتی، تأمین آب آشامیدنی، راه اندازی و تجهیز دفتر هیأت امناء، افزایش ولتاژ برق زائر سرا، تهیه‌ی امتیاز آب و برق، تجهیز سیستم های صوتی، تهیه ی کمد کتابخانه، تهیه ی چند دستگاه صندلی جهت تکریم ارباب رجوع، احداث وضوخانه، احداث یک دهنه اتاق به صورت انباری، برگزاری نماز جماعت در سه وعده، برگزاری هرهفته ای دعای توسل و دعای کمیل، برگزاری تمامی مراسم‌ها، میلاد و اعیاد و شهادت ها و ایام محرم و تاسوعا و برگزاری کلاس های قرآن.
تعداد شهدای مدفون در جوار امامزاده 285 شهید گرانقدر است که زائرین از اکثر نقاط استان ایلام و از اکثر استان های کشور مثل: کرمانشاه، لرستان، خوزستان، قم، تهران، اراک، شیراز و… به آنجا می¬آیند. و همچنین به علت اینکه این امامزاده پدر بزرگوار امامزاده ابراهیم مجاب می باشد که قبر ایشان در عراق مدفون است، مردم عراق برای زیارت امامزاده جلیل القدر به روستای گنبد پیر محمد می¬روند. همچنین در ایام محرم و عاشورا و تاسوعا و اربعین حسینی و ایام شهادت ائمه (ع) و اعیاد و روزهای پنج شنبه و جمعه تراکم زائرین بسیار زیاد می شود.
مردم این امامزاده را طبق شجره ای که دارد و طبق کراماتی بی شماری که از ایشان دیده اند، فرزند بلافصل پیشوای هفتم شیعیان و برادر امام رضا علیه السلام می دانند و همان اعتقادی که به موسی بن جعفر و امام رضا دارند نسبت به ایشان هم دارند و اعتقادی که مردم باباهای پیر محمد و ملکشاهی به این امامزاده دارند حرف اول را در استان می زند. حتی کسانی که دم از شرارت و خشونت می زنند وقتی امامزاده سید محمد عابد (ع) را در مقابل اعمال خود می بینند احساس شرمندگی و خجالت می کنند و احترام امامزاده را بر خود واجب می دانند؛ چون مردم ملکشاهی همواره پیرو مذهب شیعه جعفری بوده¬اند و عشایر این منطقه همواره بهترین مدافعان مرزهای کشور بوده و با استفاده از تدابیر نظامی و سیاسی، خط سرحدی را حفظ کرده اند (افشارسیستانی، 1366: 119).
حضرت امامزاده سیدمحمد عابد (ع) در طول 12 قرن گذشته دارای بارگاه بوده و در دوره های تیموری و صفوی شده است و علاوه بر این در سال 1304 ه.ش توسط غلامرضا خان والی لرستان و پشتکوه بقعه جدیدی بر قبر امامزاده سیدمحمد عابد (ع) بنا می شود و به رسم یادبود کتیبه ای که از جنس سنگ است و متعلق به دوره شاهان قاجار «والیان پشتکوه»، در آنجا قرار داده می¬شود. که هم اکنون در سازمان اوقاف و امور خیریه استان ایلام نگهداری می شود و متأسفانه در اثر سهل انگاری، گوشه ای از کتیبه مذکور شکسته می شود. مطالب حجاری شده کتیبه عبارت است از «بسم الله الرحمن الرحیم ساختمان امامزاده سیدمحمد عابد علیه السلام در زمان غلامرضاخان امیرجنگ والی لرستان و پشتکوه دامت اقباله اتمام پذیرفت از بابت املاکات موقوفه امامزاده احدی حق خرید و فروش ندارد مشروط به اینکه خدام امامزاده در تعمیرات گنبد و صحن لازمه اقدامات را به عمل بیاورند» (حجار کتیبه استاد حسین ملکشاهی). در سال ه.ش1304بنا بر اظهارات افراد محلی که در آن زمان با استفاده از اسب و قاطر، کاشیهایی را از اصفهان آورده بودند و نمای بیرونی و مناره ها امامزاده را تزیین کرده بودند و برای آشنایی از معماری بارگاه حضرت امامزاده سیدمحمد عابد (ع) در سه ربع قرن گذشته، خانم فریاراستارک که راهی کوههای جنوب غربی ملکشاهی در مسیر رودگاوی و گردنه گلدار می شوند پس از طی مسافتی در میان جنگلهای منطقه به بقعه امامزاده سیدمحمد عابد (ع) می رسد وی در سفرنامه اش آورده است. «پس از تقریباً سه ساعت به ساختمان برجسته ای که کفش را با سنگهای پوشانیده بودند رسیدیم، نظربه اینکه می دانستیم مفهوم این ساختمان وجود مکان مقدسی است جلوتر رفتیم امامزاده میرمحمد با چهار مناره و دو گنبد آبی رنگ در مکان پوشیده از مزارع برنج مشاهده کردیم. در زیر نور خورشید ساختمان امامزاده با رنگ سبزش می درخشید» (استارک، 1364: 206).

امامزاده علی صالح (ع)

امامزاده علی صالح (ع) در بیست کیلومتری شهر ایلام به طرف مهران در منطقه ای به نام صالح آباد قرار دارد و در بین مردم ایلام به” خاص علی” مشهور است. شجرنامه ایشان به این شرح است: علی صالح مسمی به «علی الخیر » کنیه ی او «ابو الحسن » و لقب او « صالح » فرزند «عبید الله الاعرج اول» و نبیر ه¬ی امام چهارم شیعیان حضرت زین العابدین (ع) می باشند در منابع تاریخی هیچ اشاره ای به تاریخ میلاد یا وفات آن حضرت نشده است ولی آنچه از شواهد و قرائن موجود به دست می آید و با توجه با اشاراتی که در کتب معتبر شده می توان میلاد علی صالح را در قرن دوم هجری و وفات او را هم در قرن سوم هجری تخمین زد. علی صالح فرزند عبیدالله الاعرج فرزند حسین الاصغر فرزند امام زین العابدین (ع) است که در عصر امام رضا (ع) می زیسته است. ابن فندق مطلبی را آورده که امام رضا (ع) فرمودند: علی ابن عبیدالله و همسرش و فرزندانش از اهل بهشتند (ابن فندق، 1410: 535).
پس از ملاقاتی که آن حضرت همراه با همسر گرامیشان با امام رضا (ع) داشته اند، امام رضا او و همسرش را زوج صالح نامیدند و از آن پس ایشان به علی صالح ملقب گشتند. آن حضرت عمری طولانی داشته و از اصحاب خاص امام موسی بن جعفر (ع) است؛ فردی مستجاب الدعوه بوده است و بسیاری از شیعیان برای رتق و فتق امور خود به وی مراجعه می کرده اند و از اینجا می یابیم که چون از یاران خاص امام علی بن موسی الرضا (ع) بوده است، لذا در زبان مردم کرد به «خاصِّ علی» یعنی اختصاص یافته ی علی بن موسی الرضا(ع) معروف گشته است.
در زمان هلاکوخان مغول، عده ای عشایر مهاجر که از حواشی استان کرمانشاه برای چرای دام به محل صالح آباد آمده بودند، به قبر این بزرگوار می رسند و بنایی در همان زمان برگرد آن می سازند. در عصر صفویه بنا به دستور والی وقت مقبره ای بزرگتر بر آن ساخته می شود. و نیز در زمان ناصرالدین شاه، این مقبره مجدداً توسط والی پشتکوه تجدید بنا می شود. بر دیوار امامزاده، این کتیبه به چشم می خورد. در سال 1308 هجری قمری در زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار و به توفیق و اهتمام غلامرضاخان والی لرستان و پشتکوه و به معماری استادحسین دزفولی بنای آن تجدید گردید. معماری این امامزاده از عصر صفویه شروع و تا عصر قاجاریه ادامه داشته است (علوی، 1386: 67). بنای فعلی امامزاده علی صالح (ع) در سال 1362 هـ.. ش ساخته شده و یک هزار مترمربع مساحت دارد. گنبد بنا دوپوش می باشد و حدود 18 متر ارتفاع دارد. گنبد بر روی یک چهارطاقی ساخته شده و شبستانی با هشت گنبد کوچکتر اطراف آن را احاطه نموده است. زیر گنبدها با آینه کاری تزئین شده است. قبر درست در مرکز بنا و در زیر گنبد دوپوش قرار دارد. بر روی مقبره ضریح فلزی جدیدی نسب شده است. محراب در ضلع جنوبی بنا قرار دارد و با کتیبه هایی از آیات قرآن کریم و نقوش گل و بوته مزین شده است. مساحت بنا 1200 متر مربع داخل صحن امامزاده و مساحت بیرون آن 30 در 43 متر می باشد که 1290 متر است. این بقعه از یک چهار طاقی تشکیل شده که گنبدی درپوش بر روی آن قرار گرفته و شبستانی با 8 گنبد کوچکتر اطراف آن را احاطه کرده و این 8 گنبد و گنبد بالاسر ضریح آینه کاری شده اند، این بنا دارای دو در ورودی است که یک درب در ضلع شرقی داخل ایوان کاشی کاری شده ای قرار دارد و مخصوص ورود خانم هاست و درب ورودی اصلی نیز داخل ایوانی در ضلع شمالی قرار دارد که کاشی کاری شده و دعا و زیارت نامه و آیه بر روی این کاشی ها نوشته شده است و در اطراف آن ایوان دو مناره بلند احداث شده است و قبر علی صالح داخل ضریح مطهر زیر گنبد دوپوش و در وسط چهار طاقی قرار گرفته است. دیوار اصلی آن آجری و به صورت ایوان است که گنبد زرد رنگ مسی آن در سال 83 تا 84 ساخته شد و تا قبل از آن، گنبد امامزاده با کاشی های فیروزه ای توسط معمارانی از اصفهان کاشی کاری شده بود.
اقدامات عمرانی و فرهنگی هیأت امناء این امامزاده به این شرح است: کمک به شهرداری در ساخت بلوار جلوی امامزاده، احداث پارکینگ در ضلع شمالی امامزاده به متراژ 6 هزار متر، احداث 10 اتاق زائرسرا و پاسگاه انتظامی و کتابخانه، احداث 14 باب مغازه، ساماندهی محوطه دستفروشان و ایجاد بازارچه، احداث چندین سقاخانه، احداث کمپ پشت زائرسرا، ساخت پارک در ضلع جنوبی امامزاده، مرمت و احیای باغ موقوفه شماره یک، سنگ فرش محوطه ای که از چارک شهرداری جدا و به محوطه ی امامزاده اضافه شده، احداث 2 برجک برق، آسفالت پارکینگ، آینه کاری شبستان ورودی امامزاده، ساخت دو عدد زیارت نامه لیزری، ساماندهی قبرستان اطراف امامزاده، مرمت و بازسازی سرویس بهداشتی خواهران و برادران. تمامی مراسمات ملی و مذهبی و بعضی از همایش های مربوط به امامزاده ها و هیأت امنای بقاع و امامزاده ها در صحن امامزاده اجرا می شود، برگزاری هفتگی دعای کمیل و توسل و زیارت عاشورا، همکاری با هیأت های مذهبی و بسیج و … از دیگر فعالیت های هیأت امنای این بقعه است.
تعداد شهدای مدفون در جوار امامزاده 998 شهید والامقام می باشد و زائرین امامزاده از تمامی شهرستان های ایلام و از سایر استان ها مانند کرمانشاه، لرستان، خوزستان به آنجا می¬روند و به دلیل واقع شدن در مسیر کاروان راهیان نور و همچنین عتبات عالیات مورد توجه مردم قرار گرفته و گروه های کثیری به زیارت این امامزاده ی بزرگوار می آیند. تراکم زائرین در تمامی تعطیلات مخصوصاً عید نوروز و اعیاد و مناسبت های مذهبی و ملی است. این امامزاده مورد اعتقاد همه ی مردم استان ایلام است و کسی نیست که این امامزاده را نشناسد و کراماتش را نداند . ضمناً مردم برای خاتمه دعاوی یا فیصله اختلافات به این امامزاده مراجعه می کنند و سوگند نامه ای می نویسند و طبق آن سوگندنامه دو طرف قضیه را فیصله می دهند.
این امامزاده تأثیر زیادی بر مردم استان گذاشته است و آنان از این بابت که یک امامزاده ی والا مقام و صاحب کرامت در این منطقه و جود دارد خیلی خوشحالند و بسیاری از مردم وقتی می خواهند خالصانه با خدا باشند به داخل صحن امامزاده می¬آیند و با خدای خویش راز و نیاز می کنند خادمین بقعه در گذشته از یک طایفه معین به نام «باوه» بوده‏اند اما به تدریج تعداد ساکنین آنجا زیاد شده و اکنون شهری به نام صالح آباد در اطراف زیارتگاه قرار دارد.
خاندان زیادی از نسل ایشان ذکر شده است که نویسنده« الاسر و الا علام الدمشقیه» نام 65 تیره از خاندان علی صالح (ع)
را بیان کرده است (صواف، 1420: حرف عین).

امامزاده سید حسن (ع)

امامزاده سید حسن (ع) در 3 کیلومتری جنوب شرقی شهر مهران، جاده ی مهران به دهلران قرار گرفته است. سید حسن (ع) معروف به روم شکن، از فرزندان موسی بن جعفر (ع) است. سیدحسن فرزند امام موسی کاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) است. اطراف این بقعه در دشت های هموار و زمینهای حاصلخیز قرار گرفته است. روستاهای قدیمی کنار امامزاده «باوه» و «ملخطاوی» بودند که اکنون از سکنه خالی و ویران شده است. بر طبق سنگ نوشته ای که در زیارتگاه وجود دارد بنای آن را به زمان قاجار می¬رسد متن آن چنین است: «هو الله، بسم الله الرحمن الرحیم تاریخ ساختن گنبد مطهر و صحن امامزاده واجب التعظیم سیدحسن علیه الرحمه حسب الأمر جناب جلال مآب اجل الکرم غلامرضا خان والی کل لرستان فیلی سردار اشرف 1326 هـ.ق مأموریت محمد غلام» کتیبه دیگری که در بقعه قرار دارد حاکی از آن است که والیان لرستان احترام فوق العاده ای برای صاحب مقبره قائل بودند. متن غلامرضاخان والی پشتکوه بدین شرح است: «حفر قنوات رضاآباد سردار در عهد دولت سلاطین قاجار از غلامرضاخان والی لرستان امیرجنگ ابن مرحوم حسین قلی خان والی سنه 1327 قمری بنای قلعه رضاآباد از محله «مله وازان» از غلامرضاخان امیر جنگ والی لرستان و بنای قلعه و باغات صیفی ملخطاوی و خانمی سنه 1324 قمری حفر قنات و قلعه والی از غلامرضا خان والی کل لرستان و امیر جنگ فی شهر محرم سنه 1325 قمری تمام یافت»
بنای قدیمی بقعه در زمان قاجاریه ساخته شده (درخشنده، 1373: 107) و این مکان دو بار توسط دولت عثمانی صدمه دیده و غارت شده است و بنای فعلی امام‌زاده در سال 1370 ه. ش و به سبک سایر بناهای نوساز استان ساخته شده است. مساحت داخلی صحن امامزاده 380 متر مربع و مساحت بیرونی آن729 متر مربع است. این بقعه دارای 8 شبستان است، با گنبد های کوچک و آینه کاری شده و یک گنبد بر روی ضریح مطهر وجود دارد که با معماری زیبای ایرانی و آینه کاری شده ساخته است.این مکان سه درب ورودی از ضلع شمالی و شرقی و غربی دارد و درب اصلی ضلع شمالی ضریح است که دارای یک ایوان زیبا و کاشی کاری شده می باشد.
اقدامات و فعالیت های هیأت امناء به این شرح است: ساختن 26 چشمه سرویس بهداشتی، ساختن 2 سرویس حمام، تسطیح محوطه، سیل بند ضلع جنوبی امامزاده، کشیدن دیوار آجری، فضای سبز اطراف امامزاده، آینه کاری داخل شبستان، نصب نورافکن 21 متری جهت روشنایی محوطه، اجرای برنامه در تمامی مراسمات مذهبی از قبیل میلاد و اعیاد و شهادات،برگزاری مراسم دعای کمیل و توسل و… . همچنین این امامزاده یادگار 8 سال جنگ تحمیلی و جایگاه راز و نیاز رزمندگان بوده است.
تعداد شهدای مدفون در جوار امامزاده 60 شهید والامقام می باشد و زائرین امامزاده از تمامی شهرستان های استان و استان های هم جوار مثل کرمانشاه و لرستان و خوزستان به آنجا می¬روند و نیز بدلیل اینکه در مسیر راه کاروان راهیان نور قرار دارد مورد بازدید این کاروان ها قرار می گیرد. همچنین به دلیل اینکه مردم عراق برای زیارت امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) وارد ایران می شوند، اکثراً به زیارت این امامزاده می آیند. بنای این امامزاده در دوران جنگ تحمیلی توسط رژیم بعث صدامی تخریب گردید و بعد از جنگ بازسازی گردید. فاصله این امامزاده تا شهر ایلام 92 کیلومتر است.
اسامی بقاع متبرکه استان ایلام که تاکنون شجره نامه مستدلی برای آنها به دست نیامده است:
1-امامزاده عبدالرحیم در آبدانان 2-بقعه قطب الدین در آبدانان3- بقعه شاه احمد در آبدانان که در ارتفاع3500 متری بر فراز کوهای کبیرکوه قرار دارد و از این نظر در کشور کم نظیر است. در زمان حکومت رضا خان و به هنگام تخته قاپوکردن عشایر، در این مکان بنایی کوچک با قلوه سنگ و گچ ساخته شد (ایزدپناه، 1363: 37). وی معروف به مراد دهنده است و بعضی معتقدند این بقعه متعلق به سیدی احمدی است که از مقابل سپاه تیمور فرار کردو مورد تعقیب قرار گرفت و به واسطه ستم تیموریان به مردم لرستان، محبوبیتی یافته واکنون بعد از گذشت بیش از پنج قرن به صورت امامزاده‌ای درآمد (ساکی، 1343: 272). 4-بقعه حاج وتیار در آبدانان 5-بقعه عبدالحسن در آبدانان 6-بقعه ابوالحسن در ایلام 7-امامزاده سیدعیسی در ایلام 8-بقعه حاج بختیار در ایلام 9-روادگاه دارمراد در ایلام 10-امامزاده سیدمحمد در ایلام 11- مسجد صاحب الزمان (عج) در ایلام 12-بقعه شیخ محمدسفیر در ایلام 13-بقعه مهدی خلیفه عباسی در ایلام 14-امامزاده عبدالله در ایوان 15-بقعه حاج حاضر در ایوان 16-بقعه باباگیر در ایوان 17-امامزاده زیدابن حمزه در دره شهر 18-امامزاده سیف الدین در دره شهر 19- امامزاده عباس در دره شهر 20-بقعه تاج الدین و نظام الدین در دره شهر 21-امامزاده زید ابن ابراهیم در دره شهر 22-بقعه جابر انصاری در بدره 23-بقعه مهدی صالح در دره شهر 24-بقعه مادر زلیخا در دره شهر 25-بقعه سیدمحمد کوه‌نشین در دره شهر 26-امامزاده عباس در موسیان 27-امامزاده سید اکبر دهلران 28-بقعه سید فلک الدین در دهلران 29-بقعه سید یوسف در دهلران 30-بقعه شهره میر در دهلران 31-بقعه علی نعیر در دهلران 32-امامزاده پیر حمزه در چرداول 33-بقعه پیر حسین در چرداول 34-امامزاده جعفر در چرداول 35-امامزاده قاسم در چرداول 36-بقعه محمد باقر در شیروان چرداول 37-بقعه حاج بختیار در شیروان 38-بقعه سید علی در شیروان 39-بقعه سیده صورت بانو در شیروان 40-امامزاده عباس در شیروان 41-بقعه عباس رودبار عرب در شیروان42-امامزاده محمد باقر در شیروان 43-امامزاده سید محمد ابوچماغین در ملکشاهی 44-نظرگاه امام رضا و عباس (ع) در ملکشاهی 45-سید جلال شیخ جیلان در ملکشاهی 46-روادگاه خضر زنده در مهران 47-آرامگاه سید احمدی در مهران 48-امامزاده سید جلیل در مهران 49-امامزاده سید خلیل در مهران 50-آرامگاه سید هادی اعرجی در صالح آباد 51-بقعه شیخ الیاس در مهران 52-بقعه ابراهیم قتال در مهران 53-روادگاه حیات غیب در مهران 54-بقعه ابوالحسن در آبدانان55-امامزاده سید اکبر در زرین آباد.

نتیجه

نتایج به دست آمده از این مقاله حاکی از آن است که بقاع متبرکه استان ایلام تأثیرات فرهنگی و اجتماعی عمیقی بر فرهنگ عمومی مردم داشته و نقش بسزایی در تعالی معنویات مردم دارد. مردم شیعه مذهب استان ایلام بر این اساس نذورات خود را به صندوق امام زادگان اهدا نموده و از وقف اموال خود به بارگاه مقدس اماکن مذهبی استقبال می نمایند و برای دفن اموات خود در جوار این بقاع از یکدیگر سبقت می‌گیرند، به طوری که صدها شهید گلگون کفن جنگ تحمیلی در کنار اماکن مذهبی استان آرمیده اند. مردم همچنین اعتقاد و باور خاصی به این بقاع متبرکه داشته و در زمان گرفتاری‌ها و مشکلات و حل و فصل اختلافات قومی و قبیله ای به بارگاه آنان رجوع می کنند و در بعضی موارد نیز شورای حل اختلاف آن منطقه در گوشه ای از صحن امامزاده فعالیت می نماید.
موضوع دیگر این‌که از میان 67 بقعه مذهبی استان فقط 11 بقعه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و 12 بقعه دارای شجره نامه معتبر است و 55 بقعه دیگر استان فاقد شجره نامه معتبر هستند که باید تحقیقات کتابخانه ای بیشتری با استفاده از منابع خطی و دست اول در داخل و خارج از کشور مانند کتابخانه های نجف اشرف انجام داد.
از نظر معماری نیز باید اذعان کرد که بنای بقاع متبرکه استان در دوره های مختلف و به سبک و سیاق گوناگون ساخته شده و در حال حاضر در اکثر این بقاع متبرکه، هیأت های امنا فعالیت می نمایند که کارهای عمرانی، فرهنگی و اجتماعی قابل توجهی انجام داده اند، البته همه اعضای هیأت امنای بقاع استان از کمبود منابع مالی گله‌مند هستند.
در پایان لازم است که برای مقابله با آسیب های فرهنگی زیارت، سنت های مبتنی بر فرهنگ زیارت و علاقه پیوسته مردم به امام زادگان را مورد مداقه قرار داد.

پی‌نوشت‌ها:

1- .پژوهشگر تاریخ تشیع دانشگاه پیام نور مرکز تهران

منابع
اتینگهاوزن، ریچارد و الگ گرابر.( 1378). هنر و معماری اسلامی، ترجمه دکتر یعقوب آژند، تهران:سمت.
استارک، فریا.( 1364).سفرنامه الموت، ‌لرستان و ایلام، ترجمه علی محمد ساکی، تهران: علمی.
اشپولر،‌ برتولد.( 1376). تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میرآفتاب، تهران: فرهنگی.
افشار سیستانی، ایرج.(1372). ایلام و تمدن دیرینه آن، تهران ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
افشار سیستانی، ایرج.(‌1366). نگاهی به ایلام، تهران: هنر.
ایزدپناه، حمید.(1363). آثار باستانی و تاریخی لرستان،بی‌جا : آگاه.
ابن فندق، ابو الحسن علی بن ابی قاسم بیهقی.(1410). الباب الانساب والالقاب والاعقاب، قم: مکتبة ایة الله العظمی المرعشی النجفی.
درخشنده، سیدمحمد.( 1373).ایلام عروس زاگرس، بی‌جا:بی‌نا.
ساکی، علی محمد.(1343). جغرافیای تاریخی وتاریخ لرستان،بی‌جا: بی‌نا.
شیخ الاشرف العبیدلی.( بی‌تا). انساب، بی‌جا: بی‌نا.
شیخ مفید، محمدبن محمد النعمان العکبری.( بی‌تا). الارشاد فی معرفته حج الله العباد، بی‌جا: بی‌نا.
صواف، محمدشریف.(1420). الاسر والاعلام الدمشقیة، بیروت: دار الفکر.
علوی، فیلی.( 1386). مجموعه مقالات اولین کنگره ملی بزرگداشت علامه سیدجعفرالاعرجی پشتکوهی، ایلام:رامان.
محمدی، علی مراد.(بی‌تا).کرامات سیدصلاح الدین محمد، بی‌جا: بی‌نا.
مرادی، ابراهیم.( 1380).بقاع متبرکه ایلام( پایان نامه کارشناسی ارشد).
ویلبر، دونالد، 1346، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، ترجمه دکتر عبدالله فریار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
یاری و پولادگر.( بی‌تا). مقاله امامزاده سیدفخرالدین (ع)، مجموعه مقالات بزرگداشت امامزاده علی صالح (ع)، بی‌جا: بی‌نا.