هر انساني، يا منكر خدا و معاد است يا معتقد به پروردگار عالم و روز جزا است. گروه اول خود به دو دسته تقسيم ميشوند: منكرين خدا و روز قيامت، يا انكارشان از روي لجاجت و عناد است و يا انكارشان از روي جهل و ناداني است. دستة دوم كه معتقدين به خدا و معاد هستند، خود به دو گروه تقسيم ميشوند، يا مسلمانند يا غير مسلمان.
پس تمام انسانها مجموعاً به چهار گروه تقسيم مي شوند: 1. كسي كه منكر خدا و معاد است و انكارش از روي عناد و لجاجت است يعني حق را مي شناسند و منکر مي شوند؛ 2. كسي كه منكر خدا و روز قيامت است و انكارش از روي جهل و ناداني است؛ 3. كسي كه اعتقاد به خدا و روز جزا دارد ولي غير مسلمان است (مسيحي، يهودي و…)؛ 4. كسي كه اعتقاد به خدا و روز قيامت دارد و مسلمان است.
حال بايد ديد مخترع يا مكتشف و يا هر انسان نيكوكاري كه زحمتي كشيده و خدمتي به خلق كرده در كدام يك از دستههاي فوق قرار دارد.
اولاً بايد گفت هر كسي كه كافر و معاند باشد و از روي لجاجت منكر خدا باشد، هر عملي كه انجام ميدهد پذيرفته نخواهد شد، و مستحق عقوبت است. پس هيچ عملي از دسته اول پذيرفته نيست، به خاطر انكار خدا و دشمني كه با خدا دارد. امّا نسبت به سه دسته ديگر بايد گفت؛ عملشان در صورتي پذيرفته ميشود كه به قصد دنيا و شهرت و خودپرستي نباشد.
توضيح مطلب:
مخترعين و مكتشفيني كه زحمات بسيار كشيدهاند و گاهي تمام عمر خود را در راه كشف حقايق و ساختن وسايلي براي رفاه انسانهاي ديگر صرف كردهاند، دو دسته ميشوند:
1. گاهي مخترع و مكتشف تمام مقصد و هدف خود را رسيدن به مقام و شهرت در ميان جوامع بشري و مجامع علمي قرار ميدهد و يا ميخواهد از اين طريق اموالي كسب كند تا زندگي مرفهي تشكيل دهد و بدين وسيله به اهداف مادي و دنيوي خود برسد.
2. گاهي هدف نهايي مخترع و مكتشف رفاه زندگي خود نيست؛ نميخواهد از اين طريق شهرتي براي خود كسب كند، بلكه تمام تلاش و كوشش او براي كشف حقيقت و به وجود آوردن رفاه و آسايش براي بندگان خدا و اجتماعات انساني است. او هم ميخواهد خدمتي به جامعة بشري كند يا بالاتر؛ او به واسطه اعتقادي كه به خدا دارد، عملش را براي رضاي خدا و خدمت به مردم انجام ميدهد (غير مسلمان و مسلمان).
حال بايد گفت هر مخترعي كه جزو دستة اول باشد (يعني هدفش فقط دنيا باشد) چه كافري باشد كه انكارش از روي جهل است و چه معتقد به خدا باشد (چه غير مسلمان و چه مسلمان)، در آخرت هيچ پاداش و جزايي نخواهند داشت. چون فرض بر آن است که اين دسته از مخترعين در اين خدمت، خدا و جامعة بشري را در نظر نداشته اند و تنها انگيزة آنان همان شهرت و درآمدهاي مادي بوده است كه به آنها هم رسيدهاند.
امّا نسبت به دسته دوم بايد گفت، هر سه گروه بياجر و پاداش نميماند و در پيشگاه خداوند در آخرت اجر و پاداشي خواهند داشت. امّا كيفيت پاداش آنها با هم فرق ميكند.
آن كه منكر خداست (از روي جهل) پاداشي كه به او تعلق ميگيرد، حداقل اين است كه در عذاب آنها تخفيف داده ميشود و يا عذاب از آنها به طور كلي برداشته ميشود، ولي ممكن نيست وارد بهشت شوند، به خاطر انكاري كه نسبت به خدا و معاد داشتهاند. چنان که نسبت به حاتم طائي حديث داريم که به دليل نوع دوستي؛ به عذاب نمي افتد و يا از عذابش کاسته مي شود.
امّا آن كه معتقد به خدا و روز جزا است ولي مسلمان نيست، به او هم پاداشي تعلق ميگيرد، ولي فرقي كه با گروه قبلي دارد اين است كه به واسطه اعتقادي كه به خدا دارد امكان ورود به بهشت هم برايش ميسر است. (پس مخترعيني كه مسيحي هستند و عملشان را به قصد دنيا انجام نميدهند نه تنها پاداش عندالله دارند بلكه با شرايطي امكان ورود به بهشت را هم دارند.)
و امّا آن كه معتقد به خدا و روز قيامت هست و مسلمان هم هست، به او هم پاداش تعلق ميگيرد، ولي به واسطه اعتقادي كه به دين الهي دارد و مقيد به احكام اسلام است، عملش به صورت كامل پذيرفته ميشود و بيهيچ نقص و كسري مقبول عندالله خواهد بود. فرقي كه بين مسلمان با غيرمسلمان هست در اين است كه نيكوكار مسلمان همچون مريضي است كه تحت مراقبت و دستور يك طبيب حاذق برنامه دارد و غذا و دوايش همه به دستور طبيب است ولي نيكوكار غيرمسلمان هم چون مريضي است كه برنامه ندارد و خودسرانه كار ميكند، هر غذا يا دارويي كه به دستش ميرسد ميخورد چنين مريضي ممكن است، احياناً يك داروي مفيد بخورد، نتيجه خوب بگيرد، ولي همين طور هم ممكن است دوايي را كه زيانبار و مهلك است مورد استفاده قرار دهد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. شهيد مطهري، عدل الهي، ص 290 ـ 341.
2. پاسخ به پرسشهاي مذهبي، آيات عظام مكارم شيرازي و جعفر سبحاني، ص 261 ـ 263.