بنيان گذاران بهائيت چه كساني بودند؟

بهائيت فرقه اي از مسلك بابيگري است كه در قرن سيزدهم هجري قمري، توسط فردي به نام سيد علي محمد شيرازي به وجود آمد. سيد علي محمد كه در سال 1235 يا 1236 هجري قمري در شيراز متولد شده بود ابتدا به قصد تجارت به بوشهر رفت و در آنجا به تجارت پرداخت امّا بعد از چند سال كار دست از شغل خود برداشت و بعد از سفري به مكّه به عتبات عاليات رفته و جزو شاگردان سيد كاظم رشتي قرار گرفت و بعد از مرگ وي با ادعاي جانشيني وي و بابيت كه به معني واسطه وصول به امام زمان بود عده اي را دور خود جمع كرد بعد ادعا كرد كه خود قائم موعود و امام زمان است و در نهايت ادعاي نبوت نمود.[1] وي كه از حمايت هاي گسترده سفارت روس و برخي واليان دست نشانده برخوردار بود توانست فتنه بزرگي به وجود آورده و شورش هاي متعددي از سوي هوادارانش به پا كند ولي با همكاري مردم و دولت و مقاومت علماء‌ فتنه وي به زودي خوابيد و خود وي در سال 1266 هجري قمري در حالي كه 30 سال بيشتر نداشت به جرم كفر و ارتداد از دين اسلام در تبريز به دار آويخته شد.[2]بعد از كشته شدن سيد علي محمد شيرازي شخصي به نام يحيي صبح ازل ادعاي جانشيني وي را كرد و برخي از بابيان را دور خود جمع آورد و برادرش «ميرزا حسين علي بهاء» نيز منصب وكالت او را به عهده داشت. اين دو نيز از حمايت هاي سفارت روس برخوردار بودند و دولت قاجار از ترس روسيه نمي توانست آنان را از بين ببرد ولي بر اثر مخالفت هاي مردم و علماء مجبور شد تا آنان را به بغداد تبعيد كنند در بغداد بين دو برادر يعني يحيي صبح ازل و ميرزا حسين علي بهاء اختلاف افتاد و در نهايت دولت عثماني يحيي و طرفدارانش را به قبرس و حسين علي بهاء را به عكاء‌ تبعيد نمود و اين آغاز پيدايش فرقه بهائيت بود. زيرا حسين علي بهاء كه به عكاء‌ تبعيد شده بود توانست هواداران باب را دور خود گرد آورده و سازمان جديدي به آنها بدهد و صبح ازل را كه به جزيره قبرس تبعيد شده بود منزوي سازد.[3]ميرزا حسين علي بهاء ابتداء ادعاي جانشيني سيد علي محمد باب را داشت ولي اندكي بعد ادعاي مهدويت كرده و با ادعاي نبوت و الوهيت كار خود را ارتقاء داده خود را همان «من يظهره الله» كه باب، وعده آمدنش را داده بود معرفي نمود.
اختلاف موجود بين دو برادر باعث شد كه بابي هاي طرفدار يحيي صبح ازل به «ازليه» معروف شده و بابي هاي طرفدار ميرزا حسين علي بهاء به «بهائيه» شهرت داده شوند. بنابراين مؤسس فرقه بهائيت كه ادمه دهنده مسلك بابيه است ميرزا حسين علي بهاء مي باشد. لكن قوام دهنده اين مسلك فرزندش «عباس افندي» بود كه بنا به وصيت ميرزا حسين علي بهاء جانشين وي شده بود.
مهمترين كاري كه وي انجام داد عوض كردن حاميان بهائيت بود زيرا در زمان سيد علي محمد باب و ميرزا حسين علي دولت روسيه مهمترين حامي فرقه بابيه و بهائيه به شمار مي آمد.[4]اما بعد از تبعيد ميرزا حسين علي به عكاء در منطقه فلسطين كه از حوزه نفوذ روسيه بيرون بود اين حمايت كمرنگ شد. به همين دليل عباس افندي با خوش خدمتي هاي خود به امپراطوري بريتانيا و بعدها دولت آمريكا توانست حمايت آنها را جلب كرده و براي گسترش فرقه بهائيت در ميان مسلمانان از اهرم ثروت و قدرت كشورهاي مذكور استفاده كند.
بنابراين بايد گفت فرقه بهائيت استمرار فرقه بابيت است كه توسط ميرزا حسين علي بهاء تأسيس شد و به وسيله عباس افندي كه خود را «عبدالبهاء» مي ناميد قوام و استقرار يافت و الان نيز توسط هيئتي مركزي كه اعضاي آن را افرادي آمريكايي و انگليسي تشكيل مي دهند و اصالتاً مسيحي بوده بعدها بهايي شده اند اداره مي شود.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. فرق و مذاهب اسلامي، رضا برنجكار.
2. فرهنگنامه فرقه هاي اسلامي، تأليف يحيي الامين، ترجمه محمدرضا موحدي.
3. فرق و مذاهب كلامي، علي رباني گلپايگاني.

پي نوشت ها:
[1] . ر.ك: بهرام افراسيابي، تاريخ جامع بهائيت (انتشارات سخن، چ چهارم، 1371) و همچنين فرهنگ فرق اسلامي، محمد جواد مشكور (انتشارات آستان قدس رضوي، چ سوم، 1375) ص 87 تا 94.
[2] . ر.ك: عباس اقبال آشتياني، تاريخ ايران، (انتشارات اميركبير، تهران) ص 822.
[3] . ر.ك: علي رباني گلپايگاني، فرق و مذاهب كلامي (مركز جهاني علوم اسلامي، قم، چ اول، 1377 هجري قمري) ص 340 – 341.
[4] . ر.ك: خاطرات سياسي جاسوس روسي، كينيازدالگوركي در ايران، تصحيح عبدالعلي ياسيني نسب، انتشارات صبوري، چ اول، 1382، ص 52 تا 54.