با توجه به توصيفهاي متنوعي كه قرآن كريم از بهشت دارد ميتوان گفت كه بهشت كانون نعمتهاي روحاني و جسماني در آخرت است كه مؤمنان نيكوكار و پرهيزكاران خداجو در آن وارد شده، تا ابد در آن خواهند بود.
شايعترين واژهاي كه در قرآن به بهشت اشاره ميكند، واژه «جنة» است كه به صورت، مفرد، تثنيه (جنتان) و جمع (جنّات)، در بيش از 100 آيه شريفه، به كار رفته است، جنة به معناي باغ و بوستان، از ريشة جَنَّ به معناي پوشانيدن است و باغ را از آن جهت كه معمولاً درختان آن زمين را ميپوشانند، «جنة» ميگويند.
چنين مينمايد كه نامگذاري بهشت به جنة (باغ) با اين حقيقت پيوند دارد كه تفرّج در بوستانهاي خرّم سراسر پوشيده از درختان زيبا و شاخسارهاي شاداب و پرطراوت، يكي از لذتبخشترين نعمتهاي دنيوي است كه طبع هر انساني آن را ميپسندد. بيترديد چهره واقعي بهشت بسيار والاتر از بوستانهاي دنيوي است، اما از آنجا كه ما تجربه معمولي از آن نداريم، قرآن كريم ما را از رهگذر مفهوم آشناي «باغ» به مناسبترين وجه ممكن با آن حقيقت آشنا ساخته است.[1]بهشتيان در اين باغ بي همتا از نعمتهاي دائمي و پايدار برخوردارند:
«اُكلها دائم و ظلُّها»[2]ميوه و سايهاش پايدار و دائمي است.
با توجه به ويژگيهايي كه قرآن كريم براي بهشت و اهل آن برشمرده است ميتوان دو سنخ نعمت بهشتي را مورد توجه قرار داد يكي نعمتهاي روحاني و ديگري نعمتهاي جسماني، كه نشان ميدهد معاد انسان داراي هر دو جنبه است.
از جمله نعمتهاي جسماني مورد اشاره قرآن ميتوان به:
1 . نهرها و سايهها تعبير لطيف «تجري من تحتها الانهار» كه در دهها آيه كريمة قرآن به كار رفته است حاكي از آن است كه در بهشت جويبارها و چشمهساران فراواني از زير سايه شاخساران گذر ميكنند.
2 . منازل شايسته، بهشتيان در منزلگاههاي شايسته و منزه از هر گونه آلودگي و در نهايت آرامش و آسايش به سر ميبرند،
و يُدخِلكُم جنات تجري من تَحتِها الانهار و مساكِنَ طيبةً في جنات عَدْنٍ (سوره صف / 12)
و شما را در باغهايي كه از زير (درختان) آن جويبار روان است و در منازلي پاكيزه و خوش، در بهشتهاي هميشگي درميآورد.
3 . فرشهاي نفيس و تختهاي رفيع از ديگر نعمتهاي بهشت است كه بهشتيان بر فرشهاي بسيار زيبا و نفيس مينشينند و بر تختهائي باشكوه تكيه ميزنند.
علَي سُرُرٍ موضوُنة مُتٍكئينَ عَلَيها متقابلين (سوره واقعه / 15 و 16)
بر تختهاي جواهر نشان، كه روبروي هم بر آن تكيه دادهاند.
4 .غذاهاي بهشتي، بهشتيان از غذاها و ميوههاي مطبوع هر آنچه برگزينند براي ايشان آماده ميشود.
وَ فاكِهَةٍ مِما يَتَخَيّرونَ (سوره واقعه/ 20)
و (بر گرد آنان ميگردند) با ميوه از هر چه اختيار كنند.
وَ اَمْدَدناهم بفاكهةٍ و لحمٍ مما يَشتَهونَ (سوره طور / 22)
(با هر نوع) ميوه و گوشتي كه دلخواه آنهاست آنان را مدد (و پذيرائي) ميكنيم.
5 . نوشيدنيهاي گوارا افزون بر غذاهاي مطبوع، انواع نوشيدنيهاي گوارا در بهشت وجود دارد كه تازه، خالص و خوشبو و لذتبخش است.
يَسقُونَ من رحيقٍ مَختوُم (سوره مطفقين / 25)
از بادههاي مهر شده نوشانده ميشوند.
بيضاء لَذَةٍ لشّاربين لافيها غَولٌ و لاهم عنها يُنزَفون (صافات/ 46 و 47)
بادهاي سخت سپيد كه نوشندگان را لذتي خاص دهد، نه در آن فساد عقل است و نه ايشان از آن به مستي افتند.
6 . لباسهاي فاخر و زينتهاي آراسته از ديگر نعمتهاي بهشتيان است كه بر اندام آنان پوشاكي فاخر پوشانده ميشود و به انواع زينتها آراسته ميگردند.
در آنجا با دستبندهايي از طلا آراسته ميشوند و جامههائي سبز از پرنيان نازك و حرير ستبر ميپوشند. (سوره كهف/ 31)
7 . خادمان بهشتي عليرغم اينكه بهشتيان نياز به خادم ندارند چرا كه هرچه طلب كنند حاضر ميشود ولي نوجواناني زيباروي گرد آنان ميچرخند و از آنان پذيرائي ميكنند.
يطوف عليها ولدانٍ مُخَلَّدونَ ý باكوابٍ و اَباريقَ و كَأسٍ مِن مَعينٍ (سوره واقعه/ 17 و 18)
بر گردشان پسراني جاودان به خدمت، ميگردند، با جامها،آبريزها و كاسههائي از باده ناب روان.
9 . نعمتهاي بيكران، نعمتهاي بهشتيان در آنچه گفته شد محدود نميگردند، زيرا اساساً نعمتها و لذتهاي بهشت را حد و حصري نيست، از اين رو، برخي آيات با تأكيد بر نامحدود بودن مواهب بهشتي از جهت مقدار و كيفيت، بيان ميدارد كه بهرهمندي از اين نعمات تنها به خواست بهشتيان است:
و فيها ما تَشْتَهيه اِلاَنفُس و تلذ الاعين (سوره زخرف/ 71)
و در آنجا آنچه را دل آنها بخواهد و ديدگانشان را خوش آيد وجود دارد.
افزون بر نعمتهاي جسماني، بهشتيان از لذتها و مواهب معنوي و روحاني نيز برخوردارند كه درك آن نياز به وساطت بدن ندارد. از جمله اين نعمتها:
1 . درود خدا و فرشتگان، بهشتيان هنگام ورود به بهشت، مورد استقبال و خوشآمد گوئي فرشتگان بهشت قرار گرفته و همواره مورد درود الهياند.
سلامٌ قولاً من ربٍّ رحيمٍ؛ از جانب پروردگار مهربان به آنان سلام ميرسد. (سوره يس/ 58)
بيترديد دريافت سلام محبوب و شنيدن نداي محبتآميز او، براي اهل بهشت چنان لذتبخش و روحپرور است كه با هيچ نعمتي برابري نميكند.
2 . محيطي آكنده از امنيت و مسالمت: بهشتيان در محيطي سراسر امن و به دور از هر گونه ترس و واهمه و غم و اندوهي به سر ميبرند:
ادخُلو الجنة لاخَوفٌ عليكُم و لا اَنتُم تَحزَنونَ (سوره اعراف/ 49)
به بهشت درآييد. نه بيمي بر شماست و نه اندوهگين ميشويد.
3 . همراهان و مصاحبان نيكو؛ يكي از نعمتهاي روحاني اهل بهشت مصاحبت با انسانهاي نيك و همدلان باصفاست، كساني كه هرگونه دشمني و حسد و كينهتوزي در ميانشان وجود ندارد و روح صميميت و يكرنگي و برادري بر جمعشان حاكم است.
4 .خشنودي خدا يكي از بزرگترين نعمتها و لذتهاي بهشت ناشي از جلب رضايت و خشنودي الهي است.
و رضوانٌ مِنَ الله اَكبَر و هُو الفَوزُ العظيم (سوره توبه/ 72)
و خشنودي خدا بزرگتر است. اين همان كاميابي بزرگ است.
5 . شادي و نشاط معنوي، بهشتيان بر اثر بهرهمندي از نعمتهاي گوناگون معنوي و جسماني همواره غرق شادي و سرورند و در چهرهشان آثار نشاط و طراوت موج ميزند.
و بسياري نعمتهاي ديگر… كه با انگشتانه كلمات،آب درياها را نميتوان پيمانه كرد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. آيت الله عبدالله جوادي آملي، معاد در قرآن، ج 5، نشر اسراء، قم.
2. آيت الله محمدتقي مصباح يزدي، معارف قرآن، ج 3، مؤسسه امام خميني، قم.
3. آيت الله جعفر سبحاني، منشور جاويد، ج 9، انتشارات توحيد، قم.
4. دكتر محمد سعيديمهر، آموزش كلام اسلامي، ج 2، انتشارات طه، قم.
5. علي رباني گلپايگاني، عقائد استدلالي، ج 2، انتشارات نصايح، قم.
6. علامه شهيد مرتضي مطهري، معاد، انتشارات صدرا، قم.
پي نوشت ها:
[1] . سعيدي مهر، محمد، آموزش كلام اسلامي، ج 2، ص 317 ـ 318.
[2] . رعد/ 35.